Kur’ân-ı Kerîm’de İsraf Kavramı ve İnançla İlişkisi

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 597 - 629, 26.12.2020

İdris Cankılıç

Öz

İsraf, lügatlerde genel olarak haddi aşma, itidalden ayrılma, aşırılık, savurganlık gibi anlam-lara gelmektedir. Kendi tarihi süreci içerisinde zamanla anlam daralmasına uğrayan israf kavramı, insanın sahip olduğu maddi değerlerdeki ve imkânlardaki savurganlık, anlamıyla ön plana çıkmıştır. İsraf kavramı, Kur’ân-ı Kerîm’de farklı alanlarda birçok hususta haddi aşmaları ifade eden geniş bir anlam yelpazesinde kullanılmıştır. Amelî hususlarda haddi aşmaları ifade etmek için kullanıldığı gibi inanç hususlarındaki bir kısım haddi aşmaları ifade etmek için de kullanılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de küfür, şirk ve hak dine karşı isyan niteli-ğinde olan bazı tutum, davranış ve fiiller israf kavramı ile ifade edilmiştir. İslâm inancına göre insan, bu dünya hayatında imtihandadır. Dolayısıyla insanın bu dünya hayatında karşı-laştığı, yaşadığı olumlu - olumsuz durumların tamamı, bu imtihan dâhilinde değerlendirilir. İnançta haddi aşmanın asıl ceza yeri ahirettir. İnsanın, ahirette ebedi bir ceza ile karşılaşma-ması için inanç alanında hak dinin sınırlarını öncelikli olarak dikkate almalı ve haddi aşma-malıdır. Bir diğer ifade ile itidal üzere olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kur’an, İnançta Haddi Aşma, İsraf, Küfr (İnançsızlık), Ceza

Teşekkür

Doktora öğrenimimi tamamlamak üzereyim. Makalemin yayınlanması için emeği geçecek olan herkese şimdiden teşekkür ediyorum

The Concept of Wasting in the Qur'an and Its Relation to Belief

Öz

In general, wasting refers to exceeding the limits, separating from sobriety, and extremism. In over time the concept of wasting, which had been subject to semantic narrowing in its historical process, has come to the forefront in the meaning of extravagance at financial areas and possibilities that human possesses. The concept of wasting has been used in a wide range of meanings expressing exceedance of limits in many issues in different areas in the Quran. In the Quran, the concept of wasting is also used to express some theological exceedances beside religious practical exceedances. In the Quran, some attitudes, behaviors and actions that exhibited for the purpose of disbelief (kufr), polytheism (shirk) and rebellion against religion are expressed with the concept of wasting. According to the Quran, human being is tested in this world life. Therefore, all of the positive and negative situations encountered in this world life are evaluated within the scope of this test. The main punishment place of exceeding the limits in belief is the hereafter. In order to avoid an eternal punishment in the Hereafter, one must take into consideration the limits of religion as a priority in the field of belief and not exceed the limits. 

Anahtar Kelimeler

Kalām, Quran, Exceeding the Limits in Belief, Wasting, Disbelief (Kufr), Punishment

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd b. Sâlih el-Mısrî. el-Muʿcemu’l-mufehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Matba‘atu Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Ağırman, Cemal. Dünya-Ahiret Dengesinde Zenginlik ve Yoksulluk. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Akdemir, Hikmet. “Kur’an-ı Kerim’de İsraf Kavramı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Faültesi Dergisi 7/1 (Ocak- Haziran 2001), 31-61.
• Aksan, Doğan. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 4. Basım, 2006.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara: Türk Dil kurumu Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd. Rûhu'l-meʿânî fî tefsîri'l-Kur’âni'l-ʿaẓîm ve's-sebʿi’l-mesânî. 15 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Âsım Efendi, Ebü’l-Kemâl Seyyid Ahmed. Kāmûs Tercümesi (el-Okyânûsu’l-basît fî ter-cemeti’l-Ḳāmûsu’l-muḥîṭ). 4 Cilt. İstanbul: Bahriye Matbaası - Cemal Efendi Matbaa-sı, 1304-1305/1887-l888.
• Bebek, Adil. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/469-470. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Beġavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. el-Mesʽûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Tefsîru’l-Beġavî (Meʿâlimu’t-tenzîl). thk. Muhammed Abdullah en-Nemir vd. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1409/1989.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’l-tenzîl ve esrâru’l-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Merʽaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʽArabî, 1418/1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm Meâli Âlisi ve Tefsîri. sad. Sadrettin Gümüş - Muhsin Demirci. 8 Cilt. İstanbul: İpek Yayın ve Dağıtım, 1992.
• Bulut, Ali. “Kur’ân’daki Çok Anlamlı Kavramların Türkçe’ye Çevirisi Sorunu (İsraf Kavramı Örneği)”. Diyanet İlmi Dergi 42/1 (Ocak-Mart 2006), 78-94.
• Coşkun, İbrahim. İslâm Düşüncesinde İnkâr Problemi. Konya: Tekin Kitabevi, 2. Basım, 2006.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbü’t-Taʿrîfât. Kahire: Matbaʽatu’l-Hayriye, 1306/1889.
• Çelebi, İlyas. İslâm’ın İnanç Esasları. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/159-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çimen, Abdullah Emîn. “Helâk, Devam Eden Bir Süreç Midir?”. Usûl İslâm Araştırmala-rı Dergisi 4 (Temmuz-Aralık 2005), 39-71.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ. el-Fıkhu’l-ekber: İmâm-ı A‘zâm’ın Beş Eseri. hzr. Mustafa Öz. 73-74. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 7. Basım, 1432/2011.
• Ebû Hâka, Ahmed. Muʿcemü’n-nefâʾisi’l-vasîṭ. Beyrut: Dâru’n-Nefâʾis, 1428/2007.
• Erdoğan, Suat. “Kur’an ve Sünnet Işığında Suç-Ceza Uygunluğu”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2014), 124-182.
• Ertuğrul, Resul. “Kur’an’da Helak Olan Kavimlerde Suç-Ceza Uyumu-I”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2017), 165-185.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed/Ahmed b. Şeyh Muhyiddin b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Ḳurʾâni’l-kerîm. thk. Abdülkādir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Riyażı’l-Hadîse, 1391/1974.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yaʽkūb. el-Kāmûsü’l-muḥîṭ, 4 cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1399/1979.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yaʽkûb. Beṣâʾiru ẕevi’t-temyîz fî leṭâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Muhammed Ali en-Neccâr - Abdülhalîm et-Tahâvî. 6 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyyî, 1417/1996.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. İhyâʾu ʿulûmi’d-dîn. trc. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
• Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman. Kelam-Tarihi Ekoller Problemler-. Konya: Tekin Kitabevi, 6. Basım, 2010.
• Güler, İlhami. Allah’ın Ahlakiliği Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 9. Basım, 2016.
• Hizmetli, Sabri. İslâmTarihi -İlk Dönem-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 8. Basım, 2011.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Züheyr eş-Şâvîş vd. 9 Cilt. Dımaşk: y.y., 1384/1964.
• İbn Kesîr, Ebûʼl-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîruʼl-Ḳurʾâniʼl-ʿaẓîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd.. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba - Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 1421/2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Emîn Muhammed Abdülvehhâb - Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî. 18 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1419/1999.
• Kallek, Cengiz. “İsraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/178-179. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kara, Necati. “Kur’ân ve Sünnet’te Belâ-Musibet”. Erzurum Kültür Eğitim Vakfı (EKEV) Akademi Dergisi 1/3 (Kasım 1998), 33-58.
• Karadaş, Cağfer. İslâm’ın İnanç Yapısı. Bursa: Emin Yayınları, 2006.
• Karadaş, Cağfer. İslâm Düşüncesinde Âhiret. Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• Karadaş, Cağfer. Hidayet Rehberleri Peygamberler. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Karagöz, İsmail. Dini Kavramlar Sözlüğü. ed. İsmail Karagöz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Karaman, Fikret. Dini Kavramlar Sözlüğü. ed. İsmail Karagöz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kayhan, Veli. “Kur’ân’a Göre İsraf ve İktisat.” Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (2006), 149-195.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Kulliyyât muʿcem fi’l-muṣṭalaḥât ve’l-furûḳi’l-luġavîyye. thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessese-tü’r-Risâle, 2. Basım, 1432/2011.
• Kılavuz, Ahmet Saim. İman Küfür Sınırı. İstanbul: Marifet Yayınları, 4. Basım, 1994.
• Kılavuz, Ahmet Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 15. Basım, 2010.
• Kılıç, Sadık. Kur’an’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınevi, 1984.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-mubeyyinu limâ teżammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furḳān. 24 cilt. thk. Abdullah b. Abdilmuhsîn et-Türkî, Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Ẓilâli’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2003.
• Mahallî, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed - Süyûtî, Celâlüddîn Abdur-rahman b. Ebû Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn li’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. nşr. İsmail Çelik. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevḥîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sâder - İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 1422/2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm (Teʾvîlâtu Ehli’s-Sunne). 5 cilt. thk. Fâtma Yûsuf el-Haymî. Beyrut: Muessese-tü’r-Risâle, 1425/2004.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve haḳāʾiḳu’t-teʾvîl. thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyîb, 1419/1998.
• Nesefî, Ebü’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed. Tebṣıratü’l-edille fi uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Özdemir, Metin. İslâm Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Furkan Yayınları, 2001.
• Özköse, Kadir. “İslâm’da Tüketim Ahlakı”. Yeni Dünya Dergisi 238 (Ağustos 2013), 36-40.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Basım, 1999.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Râġıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. 3. Basım. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1423/2002.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn. et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîḥu’l-ġayb). 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sakallı, Talat. “Hadisler Açısından İsraf ve Tasarruf”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994), 70-71.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmu’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Baḥru’l-ʿulûm (Tefsîru’s-Semerḳandî). thk. Ali Muhammed Mu‘avvıż - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʽİlmiyye, 1413/1993.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/533-536. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’ân’da İsraf Kavramı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 93-127.
• Sülün, Murat. Kur’ân-ı Kerîm Açısından İman - Amel İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2015.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî el-Bağdâdî. Câmiʿuʽl-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kur’ân. 26 cilt. thk. Abdullah b. Abdülmuhsîn et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Güncel Türkçe Sözlük”. Erişim 5 Nisan 2019. http://sozluk.gov.tr/
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Abdillâh. Şerḥu’l-ʿakāʾidi’n-Nesefiyye. thk. Muhammed Adnân Dervîş. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâsiyet.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/177. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Uğur, Mücteba. Hicri Birinci Asırda İslâm Toplumu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Uludağ, Süleyman. İslâm’da İnanç Konuları ve İ’tikâdî Mezhepler. İstanbul: Marifet Yayınları, 5. Basım, 2002.
• Ulutürk, Veli. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre İnkâr ve İnkâr Âmilleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986), 217-233.
• Üzüm, İlyas. “İkâb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/13-14. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Azap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/302-309. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, 3. Basım, 1971.
• Yücedoğru, Tevfik. “Kur’ân’da İmân Kavramı.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (Haziran 2006), 21-33.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an haḳāʼiḳi ġavâmiżi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdül-mevcûd - Ali Muhammed el-Mu‘avvıż. 6 cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân, 1418/1998.