Proper Names, Laqaps And Kunyas As An Item Of Humor In Classıc Arabıc Lıterature

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 495 - 528, 26.12.2020

Şener Şahin Fadime Kavak

Öz

Proper names in Arabic, as well as laqaps and kunyas which are characteristic of Arab culture are one of the extraordinary literary themes that have received special attention both by ahbar narrators running horses on the vast plains of the literary field and by scholars who are fond of linguistic jokes. The art of referring to wit by using the meaning connotations of words that make up proper names or kunyas and laqaps; It has been a humorous endeavor that has been practiced for centuries by individuals inclined to joke, especially poets, litterateurs and language scholars. It is understood that the fact that the first examples were given by the Prophet himself increased the courage of those who used this style of humor, and several famous hadith texts had a share in the popularity of the literary material accumulated in this field over the centuries. This article focuses on anecdotal narratives displayed through special names, kunyas and laqaps which are reflections of a long-established literary practice and humorous tradition dating back to the time of the Prophet. In the article, the reasons for using such a wit are listed first and then the forms of displaying this special form of humor are put forward.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Humor, Proper Name, Laqap, Kunya

Klasik Arap Edebiyatında Bir Mizah Ögesi Olarak Alem (Özel İsim), Lakap ve Künyeler

Öz

Arapça’da hem “alem” tabir edilen özel isimler hem de Arap kültürünün karakteristik husu-siyetlerinden biri olan lakap ve künyeler, gerek edebiyat sahasının muazzam geniş düzlükle-rinde at koşturan ahbar ravileri, gerekse de linguistik şakalara düşkün kalem erbabı nezdinde özel ilgiye mazhar olmuş sıra dışı edebi temalardan biridir. Özel isimleri oluşturan sözcükle-rin ya da künye ve lakapların mana çağrışımlarını kullanmak suretiyle nükteye başvurma sanatı; başta edip, şair, nedim ve dil âlimleri olmak üzere şaka ve latifeye meyilli şahsiyetler-ce asırlar boyu uygulanan mizahi bir uğraş olmuştur. Öyle anlaşılıyor ki, ilk örneklerinin bizzat Hz. Peygamber tarafından veriliyor olması, bu mizah tarzına başvuran ediplerin cesa-retini daha da artırmış ve yüzyıllar içerisinde bu sahada biriken edebi malzemenin revaç bulmasında meşhur birkaç hadis metninin de payı olmuştur. İşte bu makale, tarihi Hz. Pey-gamber zamanına uzanan köklü bir edebi uygulamanın ve mizahi geleneğin yansımaları durumundaki özel isimler, künyeler ve lakaplar üzerinden sergilenen anekdotik anlatılara odaklanmaktadır. Makalede öncelikle böyle bir nükteye başvurmanın gerekçeleri sıralan-makta, akabinde bu özel mizah biçiminin sergileniş biçimleri ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Mizah, Alem (Özel İsim), Lakap, Künye

Kaynakça

• Âmilî, Bahâüddîn Muhammed b. el-Hüseyn. el-Keşkûl. 2 Cilt. thk. Muhammed Abdül-kerîm en-Nemerî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Askerî, Ebû Hilâl. Cemheratü’l-ems̱âl. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbüṣ-Ṣınâʿateyn. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî - Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1986.
• Âbî, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyn. Nesrü’d-dürr. 7 Cilt. thk. Hâlid Abdülganî Mahfûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Antâkî, Dâvud b. Ömer. Tezyînü’l-esvâḳ. 2 Cilt. thk. Muhammed et-Tuncî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Buḫalâʾ. 2 Cilt. thk. Ahmed el-Avâmirî - Ali el-Cârim. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Meḥâsin ve’l-eżdâd. Kâhire: Mektebetü’l-Hanci, 1994.
• Demîrî, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. Ḥayâtü’l-ḥayevâni’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. ʿUyûnu’l-aḫbâr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Gazzî, Ebü’l-Berekât Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed. el-Mürâḥ fi’l-müzâḥ. thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1977.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîḫu Baġdâd. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali. Cemʿu’l-cevâhir fi’l-mulah ve’n-nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1987.
• Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali. Zehrü’l-âdâb ve s̱emerü’l-elbâb. 2 Cilt. thk. Yûsuf Ali Tavîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Abdirabbih. el-ʿIkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis. thk. Muhammed Mursî el-Hûlî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebi’l-Hadîd, Ebû Hâmid İzzüddîn Abdülhamîd b. Hibetillâh. Şerḥu Nehci’l-belâġa. 20 Cilt. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Meḳāyîsu’l-luġa. 6 Cilt. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. 7 Cilt. thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru Sâdir, ts.
• İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasen b. Muhammed b. Ali. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye 10 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdir, 1417.
• İbn Hıcce el-Hamevî, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ali. S̱emerâtü’l-evrâḳ. 2 Cilt. Mısır: Mek-tebetü’l-Cumhûriyye el-Arabiyye, ts.
• İbn Hıcce el-Hamevî, Takıyyüddîn Ebû Bekr. Ḫızânetü’l-edeb ve ġāyetü’l-ereb. 2 Cilt. thk. Isâm Şu‘aytû. Beyrût: Dâru’l-Hilâl, 1987.
• İbn Hıcce, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ali. Ṭîbü’l-meẕâk min s̱emerâti’l-evrâḳ. thk. Ebû Ammâr es-Sehâvî. eş-Şârika: Dâru’l-Feth, 1997.
• İbn Miskeveyh. el-Hevâmil ve’ş-şevâmil. thk. Seyyid Kisrevî. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2001.
• İbn Sellâm, Ebû Ubeyd. el-Ems̱âl. thk. Abdülmecîd Kutâmış. Beyrût: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1980.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhayy Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. 10 Cilt. thk. Abdülkâdir el-Arnâût - Mahmûd el-Arnâût. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1406.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Aḫbârü’l-ḥamḳā ve’l-muġaffelîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Lübnânî, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Kitâbü’l-Eẕkiyâʾ. b.y.: Mektebetü’l-Gazzâlî, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Aḫbârü’ẓ-ẓırâf ve’l-mütemâcinîn. thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Cânî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1997.
• İbşîhî, Ebü’l-Feth Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Müsteṭraf fî külli fennin müs-teẓraf. 2 Cilt, thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Ebi’l-Îd el-Mâlikî. Ḥilyetü’l-küremâʾ ve behcetü’n-nüdemâʾ. thk. Yûsuf Ahmed. Beyrût: Kitâb Nâşirûn, 2010.
• Ebü’l-Fazl en-Nîsâbûrî. Mecmaʿu’l-ems̱âl,. 2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdül-hamîd. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Ebü’l-Kâsım en-Nîsâbûrî, el-Hasen b. Muhammed. ʿUḳalâʾu’l-mecânîn. thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. thk. Müfîd Kumeyha. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım el-Hüseyn b. Muhammed. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş-şuʿarâʾ ve’l-buleġâʾ. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, 1420.
• Safvet, Ahmed Zeki. Cemheratü ḫuṭabi’l-ʿArab fî ʿusûri’l-ʿArabiyyeti’ẓ-ẓâhira. 3 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. el-Muḫtâr min Kitâbi Leṭâʾifi’ṣ-ṣahâbe. b.y.: y.y., ts.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. Kitâbü Ḫâṣṣi’l-ḫâṣṣ. nşr. Hasan el-Emîn. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. S̱imârü’l-ḳulûb. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1965.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. el-İḳtibâs mine’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. thk. İbtisâm Merhûn es-Saffâr - Mücâhid Mustafâ Behcet. Mansûre: Dâru’l-vefâ, 1992.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. 2 Cilt. thk. Fuâd Ali Mansûr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buġyetü’l-vüʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. 2 Cilt. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Lübnân: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Şirvânî, Ahmed b. Muhammed b. Ali Ḥadîḳatü’l-efrâḥ li-izâleti’l-etrâḥ. Kalküta: y.y., 1808.
• Tenûhî, Ebû Ali. el-Müstecâd min feʿalâti’l-ecvâd. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân. el-Beṣâʾir ve’ẓ-ẓeḫâʾir. 10 Cilt. thk. Vedâd el-Kādî. Beyrût: Dâru Sâdir, 1988.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk. el-Emâlî. thk. Abdüsselâm Hârûn. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1987.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kâhire: Dârul-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Amr. Esâsü’l-belâġa. 2 Cilt. thk. Muhammed Bâsil. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Amr. Rebîʿu’l-ebrâr ve nuṣûṣu’l-aḫyâr. 5 Cilt. Beyrût: Müessetü’l-A‘lemî, 1412.