Musibetlere Bir Yaklaşım Biçimi Olarak İstirca Âyetine (Bakara Sûresi 156) Getirilen Bazı İşârî Yorumlar

Yıl 2023, , 79 - 116, 31.10.2023

Faruk Görgülü

https://doi.org/10.54659/ulum.1358072

Cited By: 1

Öz

Bu makalenin konusu musibetlere bir yaklaşım tarzı olarak Bakara sûresi 156. âyete getirilen işâri yorumları tespit edip değerlendirmektir. Çalışmamızın amacı, söz konusu âyetten hareketle deprem, sel, yangın gibi doğal afetlerler ve musibetler karşısında sergilenmesi gereken tavrı belirlemede tasavvufi yorumların ne ölçüde katkı sunabileceğini belirlemektir. İstircâ âyetini ve musibetlere yaklaşımı özel olarak işârî tefsirler merkezinde ele alınması makalenin özgünlüğünü ve önemini ortaya koymaktadır. İnsan yaratılışı gereği hüznü ve sevinci, acıyı ve tatlıyı birlikte yaşayan bir varlıktır. Dolayısıyla kazanmak kadar kaybetmek, mutlu olmak kadar sıkıntı çekmek, sağlıklı olmak kadar hastalanmak gibi hususlar hayatla hep iç içedir. Kur’ân-ı Kerîm birçok âyetinde dünya hayatının bir imtihan alanı olduğunu vurgular. Bu bağlamda kişinin bazen korku ve açlık, bazen de mal ve can kayıpları gibi hayatı menfi şekilde etkileyen çeşitli musibetlerle sınanacağı bildirilir. Kur’ân, musibetler karşısında alınacak tedbirlerin yanında sabrederek Allah’a teslimiyet göstermenin önemini vurgular. İslâmî literatürde ‘istircâ’ olarak kavramlaşan bu teslimiyet hâli, araştırmaya konu olan âyette “Şüphesiz biz Allah’a aidiz ve muhakkak ki O’na döneceğiz.” ifadesiyle formüle edilen cümleleri söylemeyi ve buna uygun davranışlar ortaya koymayı içerir. Bakara sûresi 156. âyete getirilen işâri yorumları tespit edip değerlendirdiğimiz bu çalışmada dökümantasyon inceleme ve elde edilen verilerin analizi yöntemi kullanılmış, ilgili âyet kronolojik bir sistem içinde başta işârî tefsirler olmak üzere bazı temel tefsir kaynaklarında araştırılmıştır. Çalışmanın çerçevesini bu âyet oluşturmakla birlikte yeri geldikçe bir önceki (Bakara 155) ve bir sonraki (Bakara 157) âyetlere de temas edilmiştir. Çalışmada önce musibet kavramına ve çerçevesine değinilmiş, Kur’ân’da konuyla ilgili âyetlere kısaca işaret edilmiştir. Ardından kavramsal olarak istircâ kelimesinin tahlili yapılarak hadislerdeki yansımaları verilmiştir. Son olarak başta tasavvufî tefsirler olmak üzere diğer bazı tefsir kaynaklarında Bakara sûresi 156. âyete yapılan işârî yorumlar ele alınıp incelenmiş, böylece genel hatlarıyla belâ, âfet ve musibetler karşısında takınılan bazı tutum ve davranışlar değerlendirilmiştir. Âyete ilişkin işârî yorumlarla ilgili şu sonuçlara ulaşılmıştır: Allah mutlak mânada iyiliğin kaynağıdır. Dolayısıyla başa gelen her türlü belâ ve musibet iyilik hatta şükür vesilesi olarak görülmelidir. Bunlar O’nun varlığının, celâl ve cemâl sıfatlarının bir yansımasıdır. Aynı zamanda belâ ve musibetler kişideki sırları ve cevherleri açığa çıkartacak bir ölçüttür. Bu nedenle başa gelen her musibet teslimiyet ve rıza ile karşılanmalı, içtenlikle Allah’a istircâ edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Bakara sûresi, İşârî Yorum, Musibet, İmtihan, Sabır, İstircâ.

Some Ishârī Interpretations of the Verse of Istirjā (Surah Al-Baqarah 156) As a Way of Approaching to the Calamities

Öz

This article aims to identify and evaluate the commentaries on verse 156 Sûrah of al-Baqarah as a way of approaching calamities. The aim of our study is to determine the extent to which Sufi interpretations can contribute to the attitude to be displayed in the face of natural disasters and calamities such as earthquakes, floods, and fires. The fact that it deals with the verse of istirjā and the approach to calamities, specifically in the centre of, ishârī exegesis reveals the originality and importance of the article. By natüre, man is a being who experiences sadness and joy, pain and sweetness together. Therefore, issues such as losing as well as winning, suffering as well as happiness, getting sick as well as being healthy are always intertwined with life. The Holy Qur'an emphasises in many verses that worldly life is a testing ground. In this context, it is stated that the person will be tested by various calamities that affect life in a negative way, such as fear and hunger and sometimes loss of property and life. The attitudes and behaviours he exhibits in the face of the events that develop in the course of life are what will determine the level and maturity of a person in terms of faith, deeds and morals and reveal his inner world. The Qur'an emphasises the importance of patience and submission to Allah in addition to the measures to be taken in the face of calamities. This state of submission, which is conceptualised as ‘istirjā’ in the Islamic literature, involves saying the sentences formulated in the verse that is the subject of this study as “Surely we belong to Allah and to Him we shall surely return” and displaying appropriate behaviours. In this study, in which we have identified and evaluated the commentaries on the 156th verse of al-Baqarah surah, the method of documentary examination and analysis of the data obtained has been used, and the relevant verse has been researched in some basic tafsir sources, especially the commentaries, in a chronological system. Although this verse constitutes the framework of the study, the preceding (al-Baqarah 155) and following (al-Baqarah 157) verses are also addressed when necessary. Firstly, the concept of calamity and its framework were mentioned and the related verses in the Qur'an were briefly pointed out. Then, the word istirjā was analysed conceptually and its reflections in hadiths were given. Finally, the literal interpretations of verse 156 of al-Baqarah in some other tafsir sources, especially Sufi tafsirs, have been discussed and analysed. Thus some attitudes and behaviours in the face of calamities, disasters and calamities have been evaluated in general terms. The following conclusions have been reached regarding the interpretations of the verse: Allah is the source of goodness in the absolute sense. Therefore, all kinds of calamities should be seen as a means of goodness and even gratitude. They are a reflection of his existence and his attributes of Jalāl and Jamāl. At the same time, calamities are a criterion that will reveal the secrets and jewels in the person. For this reason, every calamity should be met with submission and consent, and one should sincerely seek Allah’s help.

Anahtar Kelimeler

Qur, Tafsir, Surah al-Baqara, Commentary, Musibah, Test, Patience, Istirja.

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• Akpınar, Ali. “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî (öl. 465/1072)’nin Besmele Tefsiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 53-92.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Atalay, Zeynep. “Kur’ân’da Zorluklar Karşısında Toplumların Tepkilerinin Psiko-Sosyal Boyutları”. Journal of Analytic Divinity 5/1 (2021), 226-248.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Ay, Mahmut. “İşari Tefsiri Yeniden Düşünmek”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Darulfunun İlahiyat 24 (2011), 103-148.
• Baklî, Ebu Muhammed Sadreddin Ruzbihân. Arâisü’l-beyân fî hakâiki’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2008.
• Beyzâvî, Kâdi Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Subhi b. Hasan el-Hallâk - Mahmud Ahmed el-Atraş. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, ts.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvufta Belâ ve İmtihan Telakkisi. Akademik İslâm Araştırmaları Dergisi 10 (2021), 10-47.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Fecr Yayınevi, 1996.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Seyyid Şerîf. Kitâbü't-Ta’rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “Musibet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/255-256. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Çevik, İsmail. “Musibet Kavramının Etimolojisi ve İtikadi-Ameli Sonuçları”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 6/1 (2020), 271-300.
• Çelik, Hüseyin. Kur’ân’a İşârî Yaklaşımlar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2021.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi'l-Kerîm. thk. Abdulkâdir Muhammed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadis, ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Ivaz Mir'ab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 2001.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. trc. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
• Gördük, Yunus Emre. Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Gördük, Yunus Emre. “İşari Tefsirin Mahiyeti, Meşruiyeti ve Bâtıni Yorumdan Farkı”. Marife (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) 11/2 (2011), 9-47.
• Heyet. Hadislerle İslam: Hadislerin Hadislerle Yorumu. 7 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Hökelekli, Hayati. “İstircâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/374-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
• Itr, Nûreddîn. Ulûmü’l-Kur’âni’l-Kerîm. Şam: Matbaatü’s-Sabâh, 1993.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. nşr. Hasan Abbas Zeki. 5 Cilt. Kahire: y.y., 1999.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed. Mu’cemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselam Muhammed Hârun. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İmâdüddîn. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 3. Basım, 1994.
• Kara, Mustafa. “İbn Acîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kara, Necati. “Kur’ân ve Sünnet’te Belâ - Musibet”. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (1998), 33-58.
• Karagöz, İsmail. Fert ve Toplumlara İsabet Eden Musibetler Sebep ve Sonuçları. Ankara: Kitap Neşriyat, 2007.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Karasakal, Şaban. Kur’ân’ın İşari Yorumu- Kâdı Senâullah Pânîpetî’nin et-Tefsîru’l-Mazharî İsimli Tefsiri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü'l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifu’l-İşârât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2007.
• Kuşeyrî, Ebü'l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâle. thk. Abdülhâlîm Mahmûd - Mahmûd b. Şerîf. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1966.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. Doğuş Devrinde Tasavvuf: Ta’arruf. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu vd. 14 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî. Kûtü’l-kulûb. thk. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• Muhâsibî, Hâris. Âdâbü’n-nüfûs. Beyrut : Dârü’l-Cîl, 1987.
• Muhâsibî, Hâris. el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân: Akıl ve Kur’ân’ın Anlaşılması. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nahcuvânî, Ni'metullah b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye. 3 Cilt. Dârülhilâfetilâliyye: Matbaa-i Osmaniye, 1325.
• Necmüddîn-i Dâye, Ebû Bekr. et-Te’vîlâtün-Necmiyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1992.
• Râzî, Ebû Abdillah Muhammed Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Sayğın, Sümeyye. “Bakara Suresi 155-157. Ayetler Bağlamında İmtihanlar Karşısında Müminin Tutumu”. Olağandışı Dönemlerde Ahlak ve Vicdan Ekseninde Değişim, Süreklilik ve Sürdürülebilirlik. 2/434-454. Konya: Türkiye İmam-Hatipliler Vakfı Yayınları, 2021.
• Serrâc, Ebû Nasr. İslam Tasavvufu: Tasavvufla İlgili Sorular-Cevaplar: Lüma’. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınküre Yayınları, 1996.
• Suyûti, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmmetü li’l-kitâb, 1974.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed. Hakâiku’t-tefsir. thk. Seyyid İmran. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2001.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424. İstanbul: TDV Yayınları 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “Belâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380. İstanbul: TDV Yayınları 1992.
• Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1975.
• Tüsterî, Ebu Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîru’t-Tüsterî. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Uzun, Nihat. “Tefsir Disiplini Açısından Bâtınî ve İşârî Yorumun İlmî Değeri”. Kur’ân’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu. 181-237. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân’a Göre Musibetler Karşısında İnsanların Psikolojik Tutumları”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4/3 (2020), 65-97.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuhû. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 2000.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûnü’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 6 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâga. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.