Murtakib al-Kabīra (Cardinal Sinner) and Takfīr (Excommunication) from the Perspective of Ibn Ḥaẓm: a Political and Theological Review

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 81 - 101, 26.08.2019

Fikret Soyal

https://doi.org/10.5281/zenodo.3355738

Öz

From the beginning of the first periods of Islamic theology, the concept of kufr is the most important amongst other terminology related to the judgement of murtakib al-kabīra(cardinal sinner) in this world and Hereafter. The purpose of this article is to focus on the problems in the use of takfīr(excommunication), which is the final judgement of murtakib al-kabīrarepresenting the very extremism itself, against other views of other theological readings within kalām methodology. Ibn Ḥaẓm is another major scholar who investigates the judgement of murtakib al-kabīrawithin the scope of faith in itself. Examining the understanding of takfīr in different kalam schools, Ibn Ḥaẓm also evaluates the use of this judgement in intellectual disputes. The relationship of īmānand ‘amal(faith and deed) in the debates of kalam schools, some concepts such as īmān, kufr, fisq, shirk, nifāqand al-manzila bayn al-manzilatayn, some mentioned in the Qur’ān and some not, are in constant use. It is observed that some of these discussions were institutionalized and transformed into a school in the process. Thus, takfīrwas not only a matter of only cardinal sins in later periods, but was also utilized for differences of opinions due to the different readings and interpretations arising from social and political factors. Thus, takfīrhas been the issue for both religious and political purposes, which are two separate areas. Therefore, takfīr has been studied relying on its political disputes in a theological paradigm and its major feature, being weaponized to silence and overpower the opponent, has been emphasized in this work.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Theology, al-Kabīra/Cardinal sin, Takfīr/Excommunication, Ibn Ḥaẓm

İbn Hazm Perspektifinden Büyük Günah ve Tekfîr: Politik ve Teoolojik Açıdan Bir Değerlendirme

Öz

İlk dönemlerden itibaren mürtekib-i kebîrenin dünyevî ve uhrevî hükmü ile alakalı gündeme gelen farklı kavramlar arasından en önemlisini küfür oluşturmaktadır. Bu makalenin amacı, büyük günahın hükmü olan ve haddizatında bir aşırılığı temsil eden tekfîrin kelâm metodolojisi bağlamında farklı okumaya dayanan görüşlere karşı kullanılmasının mahzurları üzerinde durmaktır. İbn Hazm imânın mahiyeti bağlamında büyük günahın hükmü konusunu incelemektedir. Mürtekib-i kebîrenin hükmü olan tekfîr ile ilgili kelâm ekollerinin görüşlerini ele alan İbn Hazm bu hükmün fikrî ayrılıklarda kullanılmasını da değerlendirmektedir. Kelâm ekolleri imân-amel ilişkisine dair tartışmalarda imân başta olmak üzere küfür, fısq, şirk, nifâk ve el-menzile beyne’l-menzileteyn gibi bir kısmı Kur’an’da geçen bir kısmı Kur’anî olmayan kavramlar üzerinde durmaktadır. İlgili tartışmaların, süreç içinde kurumsallaşarak birer ekole dönüştüğü görülmektedir. Adı geçen kavramlardan tekfîr, sadece büyük günahın hükmü olmakla kalmayarak sosyal ve politik faktörlerden ötürü ortaya çıkan farklı okuma ve yorumlama biçiminde de karşımıza çıkmaktadır. Böylece tekfîr, iki ayrı alan olan dinî ve politik maksatlarla mevzu bahis edilmektedir. Bu yönüyle, çalışmada siyasî bağlamıyla birlikte gündeme gelen tekfîrin teolojik bir boyutta değerlendirilmesiyle dinî ve siyasî alanda muhalifini susturmaya ve ona üstünlük sağlamaya yarayan bir silaha dönüştürüldüğüne dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Teoloji, Büyük Günah, Tekfîr, İbn Hazm

Kaynakça

• Abd al-Babāqī, Muḥammad Fuād. “Hrm”. al-Muʿjam al-mufahras li alfāẓ al-Qurʾān al-karīm. 251-252. 3th Edition Cairo: Dār al-Ḥadith, 1991/1411.
• Abd al-Bāqī, Muḥammad Fuād. “Cdl”. al-Muʿjam al-mufahras li alfāẓ al-Qurʾān al-karīm. 210. 3th Edition Cairo: Dār al-Ḥadith, 1991/1411.
• Abd al-Bāqī, Muḥammad Fuād. “Hzʾe”. al-Muʿjam al-mufahras li alfāẓ al-Qurʾān al-karīm. 905-906. 3th Edition Cairo: Dār al-Ḥadīth, 1991/1411.
• Akoğlu, Muharrem. “Kebîre ve İman Bağlamında Hâricilik-Mu‘tezile İlişkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/23 (2007): 331.
• Bağçeci, Muhiddin. “Ehl-i salât”. TDV Encyclopedia of Islam. 10: 524-525. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Baghdādī, Abū Mansūr Abd al-Qāhir b. Tāhir b. Muḥammad Tamīmī Abd al-Qāhir. al-Farq bayn al-fıraq wa bayān al-Firqah al-Nāciya Minhum. Ed. Muḥammad Muḥyī al-Dīn Abd al-Hamīd. Cairo: Dār al-Turas, nd.
• Badawī, Abd al-Raḥman. Madhahib al-Islamiyyīn. 2 Vols. 2th Edition. Beirut: Dār al-ʿIlm li al-Malāyīn, 1979.
• Beyazizade Ahmet Efendi. Ishārāt al-marām min ʿibārāt al-Imām. Ed. Yusûf ‘Abd al-Razzāq. Istanbul: Dar al-Kitāb’ al-Islāmi, 1949/1368.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Hâricîliğin Modern Bir Görüntüsü Olarak Tekfîrcilik”. İç Tehdit ve Riskler Işığında İslâm Dünyasının Geleceği. 13-46. Istanbul: İnsamer, 2016.
• Jurcānī, Abū al-Ḥasan Alī b. Muḥammad b. Alī al-Sayyid al-Sharīf. Sharh al-Mavāqif. Ed. ‘Abd al-Raḥmān ‘Umayra. Beirut: Dār al-Jil, 1997/1417.
• Çelebi, İlyas. Dinî Düşüncede İtidal ve Hoşgörü. Istanbul: Çamlıca Yayınları, 2009.
• Dārimī, Abū Sa’īd Uthman b. Saīd. al-Radd alā al-Jahmiyya. Nşr. Gösta Vitestam. Lund: C. W. K. Gleerup, 1960.
• Dawwānī, Abū Abdallāh Jalāl al-Dīn Muḥammad b. As‘ad b. Muḥammad. Sharh al-Aqaid al-Adudiyya. Istanbul: al-Ḥāc Ḥusayn Efendi Matbaası, 1305.
• Dahlawī, Abū Abd al-Azīz Qutb al-Dīn Shah Wali Allah Aḥmad b. Abd al-Raḥīm b. Wajihal-Dīn Fārūqī Shah Wali ullah, Ḥujjat Allāhī al-bāliġha. Ed. Muḥammad Sharīf Sukkar. Beirut: Dār Iḥya al-‘Ulūm, 1990.
• Abū Yaʿla al-Farrā, Muḥammad b. Ḥusayn Ibn al-Farrā. al-Muʿtamad fī usūl al-dīn. Ed. Wadi` Zeydān Ḥaddād. Beirut: Dār al-Mashriq, 1974.
• Esen, Muammer. “Tekfîr, Söyleminin Dinî ve İdeolojik Boyutları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011): 97-110.
• Ashʿarī, Abū al-Ḥasan Ibn Abū Bishr Alī b. Ismaīl b. Isḥāq. Maqālāt al-islāmiyyīn wa ikhtilāf al-musallīn. Ed. Hellmut Ritter. 2th Edition. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
• Ashʿarī, Abū al-Ḥasan Ibn Abū Bishr Ali b. Ismail b. Isḥaq. al-Ibāna an usūl al-Diyāna. Ed.Fawqıyya Ḥusayn Maḥmūd. 2th Edition Cairo: Dār al-Kitāb, 1987.
• Abū Ḥanīfa, Nu’mān b. Sābit. al-Alim wa al-Mutaallim. Ed. Muḥammad Zāhid b. al-Ḥasan al-Kawsarī. Cairo: al-Maktaba al-Azhariyya li al-Turās, 2001.
• Ġhazzālī, Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. Aḥmad. Fadāih al-Bātiniyya. Ed. 'Abd al-Rahman Badawī. Cairo: al-Dār al-Qavmiyya, 1964.
• Ġazzālī, Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. Aḥmad. Tahāfut al-Falāsifa. Ed. Sulayman Dunya. Cairo: Dār al-Maārif, nd.
• Ġazzālī, Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. Aḥmad. al-Iqtisād fī al-Iʿtiqād. Ed. İbrāhim Agah Çubukçu - Ḥuseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1962.
• Ġazzālī, Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. Aḥmad. İslam’da Müsamaha (Fayṣal al-tafriqa bayn al-Islām wa al-zandaqa). trans. Süleyman Uludağ. Istanbul: Dergāh Yayınları, 2013.
• Güneş, Hüseyin. İslam’da Zahiri-Sünni Düşüncenin Çekişmesi: İbn Hazm ve Eş’arilik Örneği. Konya: Kitap Dünyası, 2007.
• Ibn Abū Yaʿla, Abū al-Ḥusayn Ibn al-Farra Muḥammad b. Muḥammad b. Ḥusayn Baghdad Ḥanbalī. Ṭabaqāt al-Hanābila. 3 Vols. Beirut: Dār al-Ma’rifa, 1952/1371.
• Ibn Ḫaldūn. Muqaddima. trans. Aḥmad Cevdet Paşa - Yavuz Yıldırım et al. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Ibn Ḥaẓm, Abū Muḥammad b. Ali b. Aḥmad b. Saīd al-Ẓāhirī. al-Faṣl fī al-Milal wa al-Niḥal. Aḥmad Shams al-Dīn. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiya, 1996/1416.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū al-Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. Sharh al-Uṣūl al-khamsa. 2th Edition. Ed. Aḥmad veb. al-Ḥusayn b. Abū Ḥashim Mankdim. Ed. Abd al-Karīm Uthman. Cairo: Maktaba Wahba, 1988/1408.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Qāḍī ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. al-Mughnī fī abwāb al-tawḥīd wa al-ʿadl. Ed. Abd al-Hālim Maḥmūd, Sulayman Dunya. 20 Vols. Cairo: al-Dār al-Mısriyya, 1963.
• Kandemir, Yaşar. “Aḥmad b. Hanbel”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1989.
• Kılavuz, Aḥmad Saim. İmân-Küfür Sınırı: Tekfîr Meselesi. Istanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Iznikī, Muḥyī al-Dīn Muḥammad b. Qutb al-Dīn. Risāla fī ʿadami jawāzi takfīr ahl al-qibla. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi, no. 2041.
• Māturīdī, Abū Mansūr Muḥammad b. Muḥammad b. Maḥmūd. Kitāb al-tawḥīd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Ḥarizmī, Rukn al-Dīn b. Malahīmī. Kitāb al-faiq fī usūl al-dīn. Ed. Wilferd Madelung, Mardin Mc Dermont. Tahran: Muassasa Pejoūhesh Hikma wa Falsafa-yī Irān, 1386.
• Qaradāwī, Yūsuf. Zahira al-guluw fī al-takfīr. 2th Edition. Cairo: Maktaba Wahba, 1985/1406.
• Koloğlu, Orhan Şener. “Mu‘tezile’nin Temel Öğretileri”. İslâmî İlimler Dergisi = Islamic Theology Journal 12/2 (2017): 43-80.
• Rādī, Muḥammad b. Umar b. al-Ḥusayn Faḥr al-Dīn. Asās al-Taqdis fī ʿilm al-Kalām. Ed. Aḥmad Hicāzī es-Sekkā. Cairo: Maktaba al-Kulliyya al-Azhariyya, 1406/1986.
• Rādī, Muḥammad b. Umar b. al-Ḥusayn Fakhr al-Dīn. Nihāya al-ʿuqūl fī dirāya al-usūl. Ed. Saīd Abd al-Lātif Fūde. Beirut: Dār al-Zehāir, 2015/1436.
• Malatī, Abū al-Ḥusayn Muḥammad b. Aḥmad b. Abd al-Raḥmān. al-Tanbih wa al-Radd ʿalā ahl al-Ahvā wa al -Bid’a, Beirut: Maktaba al-Maārif, 1968.
• Nasafī, Abū-al-Muīn Maymūn b. Muḥammad. Tabṣıra al-adilla fī usūl al-Dīn. Ed. Hüseyin Atay, Şa'ban Ali Düzgün. Ankara: Presidency of the Republic of Turkey Presidency of Religious Affairs, 2003.
• Öz, Mustafa. “Ali el-Esvârī”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Ṣābūnī Nureddin. al-Kifāya fī al-Hidāya. Ed. Muḥammad Aruçi. Beirut: Dār Ibn Ḥazm; (Ibn Ḥaẓm) Istanbul: İSAM Yayınları, 2014/1435.
• Serdar, Murat. İbn Hazm’ın Kelâmî Görüşleri. Doctoral thesis. Erciyes Üniversitesi, 2005.
• Serdar, Murat. “İbn Hazm’ın Eş‘arî Kelâmına Yönelik Eleştirileri”. Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri 21-23 Eylül 2014. 2: 89-120. Istanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Shahrisṭānī, Abū al-Fath Tāj al-Dīn (Lisān al -Dīn) Muḥammad b. Abd al-Qarīm b. Aḥmad. al-Milal wa al-Niḥal. Ed. Abd al-Azīz Muḥammad Wakil. Cairo: Muassasa al -Ḥalabī, 1968.
• Taftāzānī, Sa‘d al-Dīn Mas‘ūd b.Umar. Sharh al-Maqāṣid. Ed. Abd al-Raḥmān ‘Umayra, 5 Vols. Beirut: Ālem al-Kutub, 1989.
• Topaloğlu, Bekir. “Cihad”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Tunç, Cihat. “Ca’fer b. Harb”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Tunç, Cihad. “Kelâm İlminde Büyük Günah Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (1978): 325-342.
• Türkgülü, Mustafa. “Günah Kavramı ve İman Problemi Haline Getirilen Büyük Günah/Kebire Hakkındaki Kelâmī Tartışmalar”. Diyanet İlmi Dergi 36/4 2000): 63-88.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Hazm”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İhbât”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber-i Vâhid”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfîr”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Yurdagür, Metin. “Ehl-i kıble”. TDV Encyclopedia of Islam. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.