Einbildungskraft Kavramının Türkçe Felsefe Sözlüklerindeki Yolculuğu ve Kant’ın I. Kritiği’nden Hareketle Muhayyile Melekesi Üzerine Düşünmek

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 141 - 165, 31.07.2022

Ayşe Hilal Akın

https://doi.org/10.54659/ulum.1126697

Öz

Bu çalışma, Einbildungskraft teriminin Türkçe felsefe sözlüklerindeki Fransızca karşılığından hareketle imagination terimi üzerinden bir soruşturma gerçekleştirir. Kant’ın eleştirel felsefesi içerisinde terimin kullanım alanlarına işaret etmeyi amaçlar. Bu yönde, felsefenin yapıtaşı sayılan kavramlar ve bunların zihnî bir geleneğin sürdürülebilmesi adına taşıdığı anlamları bir arada tutan felsefe sözlüklerinden bazıları çalışmaya konu edilmektedir. Felsefenin kavramlarıyla teşekkül eden kültürel hafızanın aktarımı ve terimsel ihyâ faaliyetinin önemi üzerinde durulmaktadır. Bu çalışma ile geçmişten günümüze felsefe ıstılâhına hâkim olmanın, Kant’ın eleştirel felsefesindeki kavramların Türkçede yeniden inşa edilmesin-deki önemine işaret edilmektedir. Böylelikle, Einbildungskraft terimi üzerinden, Kant’ın verdiği manalar ve Türkçeye çevrimde tercih edilen kelimeler üzerinde durulmaktadır. Dilde ıslâh faaliyetinin değeri ve düşünce geleneğine bağlanma ihtiyacının önemi vurgulanmaktadır. Bu manada Kant’ın, kendi eserlerindeki terimsel tutumu ve kavram seçimleri ele alınmaktadır. Kant’ın, kavram inşasına dair eleştirel felsefesi içerisindeki değinilerine yer verilmektedir. Diğer yandan felsefî bir kavramın taşıdığı anlam yükünü en iyi karşılayacak terimin seçimi hususunun önemi üzerinde durulur. Kant’ın Einbildungskraft teriminin Türkçedeki karşılıkları ve bu kelimelerin, kavramın karşılığı olarak yeterliliklerine işaret edilmiştir. Kavramın kendi içerisinde taşıdığı nüansların ayırt edilmesi adına eleştiri öncesi dönem ve eleştirel dönemdeki kullanımları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

hayal gücü, Kant, muhayyile, Felsefî Terminoloji, Eleştirel Felsefe

A Journey in Turkish Philosophy Lexicons Regarding the Concept of Einbil-dungskraft and Thinking on Imagination from Kant's First Critique

Öz

This study aims to point out the journey of the term Einbildungskraft throughout the Turkish dictionar-ies of philosophy and fields of use the term in Kant’s critical philosophy. Thus, some of the dictionaries of philosophy that hold together the concepts considered as the building blocks of philosophy and their meanings to sustain an intellectual tradition, are the subject of this study. It focuses on the transmission of cultural memory, which is formed by the concepts of philosophy, and the importance of the task of term revivification. With this study, the importance of mastering in the terminology of philosophy from past to present, in reconstructing the concepts of Kant's critical philosophy in Turkish is pointed out. Thus, through the term Einbildungskraft, the meanings given to the term by Kant and the chosen words while translating it into Turkish are emphasized. The value of the rectification activity in the language and the importance of the attachment to the tradition of thought are emphasized. In this sense, Kant's terminology, and conceptual choices that he made in his own works are discussed. The allusions on concept construction that Kant made in his critical philosophy are included. On the other hand, the importance of choosing the term that best meets the semantic load of a philosophical concept is emphasized. The Turkish equivalents of Einbildungskraft appropriate to Kant’s usage and the adequacy of these words as the translation of the concept are pointed out. In order to distinguish the semantic nuances of the concept, its use in the precritical period and critical period has been emphasized.

Anahtar Kelimeler

Kant, Imagination, Phantasy, Philosophical Terminology, Critical Philosophy

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1975.
• Alpyağıl, Recep. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz I. İstanbul: İz Yay., 2016.
• Alpyağıl, Recep. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz II. İstanbul: İz Yay., 2016.
• Alpyağıl, Recep. Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak: Feylesof Simalardan Seçme Metin-ler I. İstanbul: İz Yay., 2010.
• Alpyağıl, Recep. “Latin Harfleriyle Yazılan İlk Felsefe Sözlükleri”. TALİD 9/17 (Mayıs 2011), 419-434.
• Alpyağıl, Recep. “Önsöz”. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1851-1952) I. (yay. haz.) Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Babanzâde Ahmed Naîm. “Lûgatçe”. Recep Alpyağıl, Fatma Yıldız (yay. haz.). İlmü’n-Nefs Tercümesi. İs-tanbul: İz Yay., 2017.
• Cassirer, Ernst. Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi. çev. Doğan Özlem. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Castoridas, Cornelius. The Imaginary Institution of Society. çev. Kathleen Blamey. Cambridge: The Mit Press, 1998.
• Caygill, Howard. A Kant Dictionary. Oxford: Blackwell Publishers, 1996.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay., 1999.
• Cuvillier, Armand. Küçük Felsefe Sözlüğü. çev. Osman Pazarlı. Ankara: Ankara Maarif Matbaası, 1944.
• Çankı, Mustafa Namık. Büyük Felsefe Lûgatı. yay. haz. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2021.
• Çitil, Ahmet Ayhan. Kant Okumaları Birinci Kritik. İstanbul: Dergah Yay., 2021.
• Deleuze, Gilles. Kant Üzerine Dört Ders. çev. Ulus Baker. İstanbul: Kabalcı Yay., 2007.
• Duralı, Teoman. Aklın Anatomisi: Salt Aklın Eleştirisinin Teşrihi. İstanbul: Dergah Yay., 2010.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Lûgatçe-i Felsefe. yay. haz. Recep Alpyağıl. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
• Türk Dil Kurumu. Felsefe ve Gramer Terimleri. İstanbul: Cumhuriyet Basımevi, 1942.
• Fonsegrive, G. L. İlmü’n-Nefs Tercümesi. çev. Babanzâde Ahmed Naîm. yay. haz. Recep Alpyağıl - Fatma Yıldız. İstanbul: İz Yay., 2017.
• Gözkan, Bülent. Kant’ın Şemsiyesi. İstanbul: YKY Yay., 2018.
• Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar. Ankara: Remzi Kitabevi, 1977.
• Ilgaz, Turan.“Önsöz”. Felsefe Nedir?. G. Deleuze-F. Guattari. İstanbul: YKY, 2015.
• İleri, Tevfik. “Felsefe Terimleri”. T.B.M.M. Tutanak Dergisi. 159-161.
• Kara, İsmail. Bir Felsefe Dili Kurmak: Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Dergah Yay., 2016.
• Kant, Immanuel. Arı Usun Eleştirisi. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yay., 2010.
• Kant, Immanuel. Pratik Aklın Eleştirisi. çev. İoanna Kuçuradi, - Ülker Gökberk - Füsun Akatlı. Ankara: Ha-cettepe Üniversitesi Yay., 1980.
• Wuerth, Julian (ed.). The Cambridge Kant Lexicon. Tennessee: Cambridge University Press, 2021.
• Makkreel, Rudolf. Imagination and Interpretation in Kant: The Hermeneutical Import of the Critique of Judgment. Chicago: University of Chicago Press,1990.
• Makkreel, Rudolf. “Recontextualizing Kant’s Theory of Imagination”. ed. Michael L. Thompson. Imagina-tion in Kant’s Critical Philosophy. Berlin: De Gruyter, 2013.
• Norman Kemp Smith. A Commentary to Kant’s ‘Critique of Pure Reason’. London: Pagrave Macmillan, 2003.
• Pazarlı, Osman. “Bir İki Söz”. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1851-1952) I. (yay. haz.) Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Rundell, J. “Yaratıcılık ve Yargı: Akıl ve Tahayyül Gücü Üzerine Kant”. Tahayyül Gücünü Yeniden Düşün-mek: Kültür ve Yaratıcılık. çev. Ertuğrul Başer. İstanbul: Ayrıntı Yay., 1999.
• Sarp, Hatemî Senih. “Yeni ve Eski Felsefe Terimleri [1943]”. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1855-1975) II (yay. haz.) Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Tevfik, Baha. Istılahât-ı İlmiyye Encümeni Tarafından Kâmus-ı Felsefede Münderic Kelimât ve Ta’birât İçin Vaz’ ve Tedvîni Tensîb Olunan Istılâhât Mecmuâsıdır. İstanbul: Matba’a-i Âmire, 1330/1912.
• Tevfik, Baha. Istılahât-ı İlmiyye Encümeni Kâmus-ı Felsefe Istılâhât Mecmû’ası. haz. Nevzat H. Yanık-Ali Utku. Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
• Timuçin, Afşar. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: BDS Yay., 1994.
• Tokatlı, Attila. Ansiklopedik Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilgi Yay., 1973.
• Tolun, Haydar. Felsefe Vokabüleri. haz. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2018.
• Ülken, Hilmi Ziya. “Felsefe Terimleri”. Yeni Sabah, 6 Ağustos, 1951. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1851-1952) I. (yay. haz.) Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Varlık, Selami. Paul Ricoeur’de Temellük ve Tahayyül: Yorumlamanın Katettiği Hermeneutik. İstanbul: Alfa Yay., 2021.