Mardin Gökçe Köyü ve Çevresinde Kullanılan Arapça Dualar (Karşılaştırmalı Tematik Bir Çalışma)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 285 - 341, 31.12.2022

İzzettin Çelik , Mehmet Ali Kılay Araz

https://doi.org/10.54659/ulum.1180942

Cited By: 1

Öz

Dua sözcüğü, “çağırmak, seslenmek, istemek; yardım talep etmek” mânasındaki da’vet ve da’vâ kelimeleri gibi masdardır. “Küçükten büyüğe, aşağıdan yukarıya vâki olan talep ve niyaz” anlamında isim olarak kullanılır. Dua, kişinin hayırları kendisi ve başkası için istemesine denir. Dua ediş şekilleri farklılık arz etse de birçok toplumda duanın önemli bir yeri vardır. Dualar; bir toplumun, düşünce tarzını, etkileşim içinde olduğu ve kültürel alışverişte bulunduğu diğer toplumları, söz konusu toplumların hayata bakış açısını ve bunlara ek olarak sanatsal ve belâgî özelliklere şamil olan, kültür aynalarıdır. Dualar; sosyoloji, psikoloji, tarih, ahlak, folklor gibi birçok alanı ilgilendiren ve birçok açıdan inceleme ve araştırma konusu olmaya değer ulusal varlıklar olup söyleyiş güzelliği, anlatım gücü, kavram zenginliği bakımından çok önemli terkiplerdir. Bu çalışmada Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan ve kadim illerden biri olan Mardin vilayetindeki Gökçe köyü ve çevresinde kullanılan dualar, fasih Arapça ve Türkçedekilerle karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmıştır Sözlü anlatı açısından yöre oldukça mümbit bir yöredir ancak; özellikle günümüz gençlerinin kendi anadillerine tam manasıyla hâkim olamamaları ve Türkçe konuşmaları bu folklorun nesilden nesile aktarımını zorlaştırmaktadır. Bu sebeple, sosyal hayatta yaşanan gelişmeler, teknoloji, küreselleşme gibi olguların etkisi ile unutulma ve yok olma tehlikesi olan; Gökçe köyü ve çevresi halk kültürüne ait değerlerden olan Mardin Gökçe köyü ve çevresinde kullanılan Arapça dualar derlenmiş ve tematik sıraya göre verilmiştir. Evlilik, Nişan ve Evlilik Çağındaki Gençler, İş Alanı ve Çalışanlar, Aile Büyükleri, Yaşlılar, Yola Çıkanlar ve Yolculuk Yapacaklar, Kötülüklerden (Bela/Şer) Korunmak, Ölüm ve Cenazeler, İyi Dileklerde Bulunma ve Temenniler, Sağlık ve Şifa Bulma, Aile, Ebeveynler ve Çocuklar, Teşekkür Etme ve Şükranda Bulunma, Yeni Bir Eşya Alan ve İlim Talebeleriyle ilgili olanlar olmak üzere toplam on iki tema ve yüz kırk üç duanın ele alındığı çalışmamızda bölge halkının kullanımının yanında duaların standart Arapçası da verilerek Türkçedeki karşılıkları ile de değerlendirilmiştir. Görüşmelerin yapıldığı kaynak kişiler araştırma içerisinde KK-1/KK-18 arası bir kısaltma ile verilmiştir. Duaların kullanıldığı bağlamlar gözetilerek karşılaştırma yapılmış ve dualarda kullanılan bazı kelimelerin etimolojik analizi yapılmıştır. Bu kelimelerin fasih Arapçayla benzer ve farklı yanları zikredilmiştir. Ayrıca Mardin Gökçe köyü ve çevresinde kullanılan duaları ele almak suretiyle; yaşlı nüfusun vefatıyla yok olma tehlikesi ile yüz yüze kalabilecek olan sözlü kültürü kayıt altına alarak gelecek nesillere aktarmak da bir başka hedeftir. Diğer taraftan bu bölgede konuşulan dilin edebi ve kültürel zenginliğine katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Kültür, Arap Dili, Lehçe, Dua, Mardin, Gökçe Köyü

Arabic Prayers Used in Gokce Village and Surroundings of Mardin (A Comparative Thematic Study)

Öz

The word prayer means “to call, to address, to ask; It is an infinitive like the words invitation and petition (da'vet and da'vâ ) meaning "to ask for help". It is used as a name for the features of "demand and supplication that occur from small to large, from bottom to top". Prayer is a person's wish for good for himself and for others. Although the graphic form of prayer is present, many burdens have an important place in prayer. Prayers are cultural mirrors that include a society's way of thinking, other societies with which it interacts and culturally exchanges, the point of view of these societies on life, as well as artistic and rhetorical features. Prayers are national entities that concern many fields such as sociology, psychology, history, morality, folklore and are worth being the subject of investigation and research in many respects, and they are very important compositions in terms of utterance, power of expression and richness of concepts. In this study, the prayers used in and around Gökçe village in Mardin province, one of the ancient provinces in the Southeastern Anatolian region of Turkey, are discussed in a comparative way with those in fluent Arabic and Turkish. In terms of oral narrative, the region is a very fertile region, but the fact that today's young people do not have a full command of their mother tongue and they speak Turkish makes it difficult to transfer this folklore from generation to generation. For this reason, the Arabic prayers used in and around Mardin Gökçe village, which is one of the values belonging to the folk culture that is in danger of being forgotten and destroyed by the effects of phenomena such as social life, technology and globalization, have been compiled and given in thematic order. Marriage, Engagement and Youth in Marriage Age, Business and Employees, Family Elders, Elderly, Travelers and Travelers, Protection from Evil (Trouble/Evil), Death and Funerals, Good Wishes and Wishes, Health and Healing, Family, Parents In our study, in which a total of twelve themes and one hundred and forty-three prayers, which are related to children, giving thanks and gratitude, receiving a new item, and students of knowledge, were discussed, besides the usage of the people of the region, the standard Arabic of the prayers was also given and their equivalents in Turkish were evaluated. The source persons with whom the interviews were conducted are given with an abbreviation between KK-1/KK-18 in the research. Comparisons were made by considering the contexts in which prayers were used, and etymological analysis of some words used in prayers was made. Similar and different aspects of these words with fluent Arabic have been mentioned. In addition, by considering the prayers used in Mardin Gökçe village and its surroundings, another goal is to record the oral culture, which may face the danger of extinction with the death of the elderly population, and transfer it to future generations. On the other hand, it is aimed to contribute to the literary and cultural richness of the language spoken in this region.

Anahtar Kelimeler

Oral Culture, Arabic Language, Dialect, Prayer, Gokce Village

Kaynakça

• Abderî, İbnu’l-Hâc. el-Medhal. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Dâru’l-Türâs, ts.
• Abdurrezzak b. Abdulmuhsin el-Bedr. Fıkhu’l-ed‘iye ve’l-ezkâr. Riyad: Mektebetu Daru’l-Menhec, 1. Basım, 2013.
• Akalın, L. Sami. Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
• Akreş, Hasan. Arapça’da Dua Ve Türkçe’deki Karşılıkları Karşıtsal Çözümleme. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü: Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1988.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Dîvânu’l-me’ânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1900.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2. bsk., 2006.
• Begavi, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud. Mesâbîhu’s-sunne. thk. Yusuf Abdurrahman Mar’aşli-Muhammed Salim İbrâhim Semare. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1. Basım, 1987.
• Bekrî, ʿAbdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû ʿUbeyd. Faslu’l-makal fî şerhi Kitâbı’l-emsâl. thk. İhsân ʿAbbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1971.
• Cahiz, Ebû Osman Amr b Bahr b Mahbub el-Kinani el-Leysi. Resâilu’l-Cahiz. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1964.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Mehâsin ve’l-azdâd. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• Cebel, Muhammed Hasan Hasan. el-Mu’cemu’l-iştıkâkiyyı’l-muessal li-elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Âdâb, 1. Basım, 2010.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Abdülganî b. Abdilvâhid b. Alî el-Makdisî. el-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Şadî b. Muhammed b. Sâlim Âl-Nu’mân. 10 Cilt. Kuveyt: Giras li’n-Neşr, 1. Basım, 2016.
• Cenedî, Ebû Abdillâh Bahâüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kūb. es-Sulûk fî tabakâti’l-ʿulemâʾ ve’l-mulûk. thk. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin el-Ekva el-Hivali. 2 Cilt. San’a: Mektebetü’l-İrşad, 2. Basım, 1995.
• Cenedi, Ebu Abdullah Bahaeddin Muhammed b. Yusuf b. Yakub. es-Sulûk fi tabakâti’l-ulemâ ve’l-mulûk. thk. Muhammed b. Ali b. El-Hüseyin El-Ekva' El-Havali Cidde: Dâru'lminhâc, 2017.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tacu’l-luga ve sıhâhı’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 4. Basım, 1987.
• Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim. Miftâhu dâri’s-saʿâde ve menşûru velâyeti’l-ʿilm ve’l-irâde. thk. Abdurrahman b. Hasan b. Kaid. 3 Cilt. Riyad-Beyrut: Dârü Ateâti’l-İlm-Dâru İbn Hazm, 2019.
• Cezerî, Ebu’n-Nedaʾ Maʿd b. Nasrullah b. Receb Bağdadî İbnu’s-Saykal. “el-Makâmâtu’z-Zeyniyye”. Şamile, 2010.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. thk. Komisyon. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çağbayır, Yaşar (ed.). Ötüken Türkçe sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çağmar, M. Edip. “Araplarda Dua ve Yaygın Olarak Kullanılan Duaların Belagat Açısından Değerlendirilmesi”. D.E. Ü. İlalıiyat Fakilltesi Dergisi 18 (2003), 169-195.
• Dabbî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. Fudayl b. Gazvân. Kitâbü’d-Duʿâʾ. thk. Abdülazîz b. Süleyman el-Buʿaymî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1999.
• Dihlevî, Abdülhak b. Seyfiddîn b. Sa‘dillâh. Lemaʿâtü’t-tenkîh fî şerhi mişkâti’l-mesâbîh. thk. Takiyüddin en-Nedvî. 10 Cilt. Dımaşk: Daru’n-Nevâdir, 2014.
• Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Kurʾân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. thk. Camiatü’ş-Şarika Külliyatü’d-Dirasati’l-Ulya ve’l-Bahsi’l-İlm. 13 Cilt. eş-Şarika: Cami‘atü’ş-Şârika Külliyatü’d-Dirasati’l-Ulya ve’l-Bahsi’l-İlmi, 1. Basım, 2008.
• Ebû Nasr Ahmed b. Hâtim el-Bâhilî. Şerhu Dîvâni Zi’r-rumme. thk. Abdülkuddüs Ebû Salih. 3 Cilt. Cidde: Müessesetü’l-Îmân, 1. Basım, 1982.
• Erol, Çiğdem. Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ersoylu, Halil. Türk Dilince Dualar, Beddualar Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1. Basım, 1988.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. thk. Muhammed Avd mur’ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• Fârâbî, Ebû İbrâhîm İshâk b. İbrâhîm. Muʻ cemu dîvanu’l-edeb. thk. Ahmed Muhtar Ömer-İbrahim Enîs. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü Dârü’ş-Şa’b, 2003.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Bağdat: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1985.
• Gökalp, Ziya. Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2011.
• Halîmî, Ebû Abdillâh Huseyn b. Hasen b. Muhammed b. Halîm. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. thk. Hilmi Muhammed Fûde. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1979.
• Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Hârûn. Kitâbu’s-Sunne. thk. Atıyye Zehrani. 7 Cilt. Riyad: Dârü’r-Raye, 1989.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheratu’l-luga. thk. Remzi Münir Bealbeki. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 1. Basım, 1987.
• İbn Dürüsteveyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Cafer b. Muhammed. Tashîhu’l-Fasîh. thk. Muhammed Bedevi Mahtun. Kahire: el-Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh. el-Mugnî. thk. Taha ez-Zeytî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1. Basım, 1968.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2002.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 3. Basım, 1994.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b Sa’d b Meni’ Zühri. Kitâbu’t-tabakâtı’l-kebîr = et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1. Basım, 2001.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâil. el-Muhassas. thk. Halil İbrâhîm Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1. Basım, 1996.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr b. Beşşâr Muhammed b. Kâsım b. Muhammed. ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• İbnu’l-Muḳaffaʿ, Ebû Muhammed (Ebû Amr) Abdullah (Rûzbih / el-Mübârek). el-Edebu’l-kebîr v’el-Edebu’s-sagîr. İskenderiyye: Dârü İbni’l-Kayyim, 2011.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. thk. Abdulhuseyin el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1985.
• İbnu’s-Sıkkît, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk. Kitâbu’l-Elfâz. thk. Fahreddin Kabâve. Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1998.
• İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk. Islâhu’l-mantık. thk. Muhammed Mur’ib. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1. Basım, 2002.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Delâilu’n-nubüvve. thk. Muhammed Revvas Kal’aci-Abdülber Abbas. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1986.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Muhâdarâtu’l-udebâʾ ve muhâverâtu’ş-şuʿarâʾ ve’l-bulegâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâʾ. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kari, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b Sultan Muhammed Ali. Mirkâtü’l-mefâtîh şerḥu mişkâtü’l-mesâbîh. thk. Sıdki Muhammed Cemil el-Attar. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 2002.
• Komisyon. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b Muhammed b Mahmûd el-Mâtürîdî Semerkandî. Tefsiru’l-Mâturîdî = Te’vilatu ehli’s-sunne. thk. Mecdî Muhammed Sürur Sa’d Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
• Mehâmilî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. İsmâîl b. Muhammed. Kitâbu’d-Duʿâʾ. thk. ‘Amr Abdulmun‘im. Kâhire-Cidde: Mektebetu İbn Teymiyye-Mektebetu’l-‘ılm, 1993.
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Mecmaʿu’l-emsâl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1972.
• Mısrî, Zeynuddîn ebu’l-Ferec ibn şeyhete. es-Sânî min şi‘ârı’l- ebrâr fi’l-ed‘iye ve’l-ezkâr. thk. Hilaf Mahmûd Abdüssemi’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Minhâcî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Abdulhak. Cevâhiru’l-ʿukûd ve muʿînu’l-kudât ve’l-muvakkıʿîn ve’ş-şühûd. thk. Müs’ad Abdülhamid Muhammed es-Sa’deni. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Muberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. ʿUmeyr. el-Kâmil fi’l-edeb. thk. Mahmud ebu’l-Fazl İbrahim. 3 Cilt. Kahire: Darü’l-Fikr’il-Arabî, 3. Basım, 1997.
• Nahcuvânî, Ni‘metullāh b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye. Kahire: Dâru Rikabi li’n-Neşr, 1999.
• Nehhas, Ebû Cafer Ahmed b Muhammed b İsmail el-Muradi. ʿUmdetu’l-kuttâb. thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2004.
• Nehhas, Ebû Caʻfer. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali Sabuni. 6 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kura, 1. Basım, 1988.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Ezkâr. thk. Abdülkadir Arnavut. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Riyâzu’s-sâlihîn. thk. Mahir Yasin Fahl. 1 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1. Basım, 2008.
• Nişanyan, Sevan (ed.). Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Adam Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Muʿcemü’l-lugati’l-ʻArabiyyeti’l-muʻâsıra. 3 Cilt. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 2008.
• Rabât, Halid - Seyyid İzzet ʿ Îd. el-Câmiʿ li-ʿulûmi’l-imam Ahmed. 22 Cilt. Feyyum: Darü’l-Felah, 1. Basım, 2009.
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtâru’s-Sıhâh. thk. Yusuf Şeyh Muhammed. Beyrut-Saydâ: el-Mektebetu’l-‘Asriyye-ed-Dâru’n-Nemuzeciyye, 5. Basım, 1999.
• Safvet, Ahmed Zekî. Cemheratu resâili’l-ʿArab fî ʿusûri’l-ʿArabiyyeti’z-zâhire. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• San‘ânî, Abdürrezzâk. el-Musannef. thk. Habiburrahman A’zami. 10 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1983.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Harisi. Kitâbu Sîbeveyh. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 3. Basım, 1988.
• Sicistânî, Muhammed b. Osmân b. Kâsım el-Cüşemî. el-Fark beyne’l-âdemiyyîn ve beyne külli zî rûh. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Bağdat: Mecelletü’l-Mecmaʿıl ʿilmiyyi’l-ʿIrâkî, 1986.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasan Mehdeli-Ali Seyyid Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2008.
• Sûlî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî. Edebu’l-kuttâb. thk. Muhammed Behcet el-Eseri. Bağdad: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1922.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddin. Cemʿu’l-cevâmiʿ. thk. Muhammed ibrâhîm el-Hâic vd. 25 Cilt. Kahire: Camiatu’l-Ezher, 2. Basım, 2005.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Muzhir fî ʿulûmi’l-luga. thk. Fuâd Alî Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• Şahiner, Ahmet Emin. Gaziantep Halk Kültüründe Dua (Alkış) Ve Bedduaların (Kargış) Halkbilimsel İncelemesi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Şerîşî, Ebü’l-Abbâs Kemâlüddîn Ahmed b. Abdilmü’min b. Mûsâ b. Îsâ el-Kaysî. Şerhu Makâmâti’l-Harîrî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2006.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b Hasen. Kitâbu’l-Asl = el-Mebsût. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. 5 Cilt. Karaçi: İdâretü’l-Kur’an ve’l-ulûmu’l-İslamiyye, 1954.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Musnidu’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, “birbiri” Erişim 02 Eylül 2021 “https://www.sozluk.gov.tr/”.
• Tenuhi, Ebu Ali el-Kadi Muhassin b. Ali b. Muhammed. Kitabu’l-ferac ba’de’ş-şidde. thk. Abbûd eş-Şalecî. 5 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1978.
• Tüsteri, Ebû Muhammed Sehl b Abdullah Sehl. Tefsiru’t-Tusterî. thk. Muhammed Basil Uyun es-Sud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• ‘Uleymi, Ebu’l-Yümn Mucirüddin Abdurrahman Ebu’l-Yumn. et-Târîhu’l-muʿteber fî enbâʾi men ʿaber. thk. Heyet. 3 Cilt. Dımaşk: Darü’n-Nevadir, 1. Basım, 2011.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Komisyon. Kuveyt: Dârü’l-Hidâye.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Müstaksâ fî emsâli’l-ʿArab. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.