Bayburt Çeşmeleri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 32 - 59, 31.12.2020

Mehmet Zeki İbrahimgil , Umut Barış Ustabulut

Öz

Medeniyetlerin kurulduğu alanlara bakıldığında, özellikle tarım hayatına geçiş ile birlikte suya yakın yerlerin tercih edildiği görülmektedir. Bayburt’un da zengin su yataklarına sahip olmasının yanı sıra önemli yol güzergâhlarının üzerinde kavşak noktası görevi görmesi bölgeyi bir cazibe noktası haline getirmiştir. Toprakları üzerinde çeşitli medeniyetlere ait su yapıları barındıran yörede, hemen hemen her mahallede işlevselliğin ön planda tutulduğu çeşmeleri görmek mümkündür. Bu çalışma, Bayburt kent merkezinde ve köylerinde inşa edilmiş olan 16 çeşme örneğini kapsamaktadır. Eserlerden 8 örnek kent merkezinde, 8 örnek ise köylerde inşa edilmiştir. Çeşmelerden 2 örnek günümüze gelememişken, 3 örnek geçirdiği onarımlar neticesinde özgün özelliklerini tamamen kaybetmiştir. 1 örnek yıkılma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Çeşmelerin şu an ayakta olan en erken tarihlisi 1800/1801 tarihinde, en geç tarihlisi ise 1969 yılında inşa edilmiştir. Yapılar 150 yıllık gibi bir dönemde birbiriyle yakın tarihte yaptırılmıştır. İnşa edilen örneklerden günümüze gelebilmiş yapıların tamamı sokak çeşmesi niteliği taşımakta olup 2 örnek bir yapıya bağımlı olarak 11 örnek ise bağımsız olarak inşa edilmiştir. Eserler planlarına göre ise yatay veya dikey dikdörtgen planlı ve U planlı olarak, tek cepheli, sivri veya yuvarlak kemerli, genellikle düzgün kesme taş kullanılarak inşa edilmiştir. Eserlerden 5 örnekte süsleme programında bitkisel, geometrik, nesneli süsleme görülmekte diğer örneklerde silme kuşakları cepheyi hareketlendirmektedir. Bu çalışma ile ilk kez Bayburt Çeşmeleri toplu olarak incelenerek Türk Sanat Tarihi açısından değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bayburt, Su Mimarisi, Çeşme, Türk Sanatı

Kaynakça

• Acun, H. (1999). Manisa'da Türk Devri yapıları. Ankara: Yayınevi.
• Aktaş, F. (2009). Elazığili çeşmeleri.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Arslan, C.&Çöteli, G. (2015). Anadolu - Türk şehri tarihinde Bayburt kenti ve anıtsal (kamusal) yapı mimarisi. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, (6), 185-219.
• Beygu, A. (1936). Erzurum tarihi, anıtları, kitabeleri. İstanbul: Yayınevi.
• Bozer, R. (1988). Kula’da Türk devri mimari araştırmaları I: Sivil mimari. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 32(1), 3-21.
• Bulut, Ö. (2019). Kırıklareli ve ilçelerindeki tarihi su yapıları.Yayınlanmamış YüksekLisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Canyurt, F. (2019). Kahramankazançeşmeleri. TurkishStudiesSocialSciens, 14(1), 55-92.
• Cuinat, V. (1892). La TurquıeD’AsıeC. 1. Paris:
• Çerkez. M. (2005). İnebolu çeşmeleri. Erdem, 15, 145-183.
• Çerkez, M. (2004). Beypazarı çeşmeleri. Cumhuriyetin 80. Yılında Her Yönüyle AnkaraSempozyumu 18-19Aralık 2003.241-370. Ankara Büyükşehir Belediyesi.
• Çetin, N. (2014). Torbalı bölgesinde bulunan Osmanlıca çeşme kitabeleri ilgili bir alanaraştırması. Belgi Dergisi, (7), 907-921.
• Çetintaş, S. (1944). Türklerde su-çeşme, sebil. Güzel Sanatlar Dergisi, 5, 125-147.
• Çöteli, M. G. (2005). Bayburt kent dokusunun gelişimi.Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kayseri.
• Demirel, Ö. (1995). Sivas çeşmeleri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 169-178.
• Denktaş. M.(2000a). Kayseri'deki su yapıları(Çeşmeler hamamlar). Kayseri.
• Denktaş, M. (2000b). Karaman çeşmeleri. Kayseri
• Derici, D. (2017). Malatya çeşmeleri.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. SüleymanDemirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Isparta.
• Dündar, A. (1999). Kilis'teki Osmanlı devri mimari eserleri. Ankara.
• Hacıahmetoğlu, İ. (2007). Gümüşhane il merkezindeki Türk-İslam devri mimari eserleri.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara.
• Karademir, M. (2016). Tarihi Bayburt çeşmelerinden örnekler. Sosyal Bilimler MeslekYüksekokulu Dergisi, 19(1), 327-347.
• Karpuz, H.& Dülgerler, O. (2006). Konya çeşmeleri üzerine bir tipoloji denemesi. Sanatta Anadolu Asya İlişkileri Prof.Dr.Beyhan Karamağralı'ya Armağan.Ankara 317-331.
• Yılmaz, M. (2010). Aydın ili merkezi'ndeki su yapıları.Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Mutlu, M. (2014). Konya'da su mimarisi.Yayınlanmamış Doktora Tezi. Yüzüncü YılÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ödekan, A. (1992).Kent içi çeşme tasarımında tipolojik çözümleme. Semavi EyiceArmağanı İstanbul Yazıları. İstanbul 281-306.
• Özkan, H. (2005). Torul-Güzelolukköyü'nde Osmanlı dönemi yapıları. AtatürkÜniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 124-157.
• Özkan, H. (2008). Bayburt Konursu Ulu cami çeşmesi. Sanat Dergisi, 13, 57-66.
• Özkan, H. (2013). Bayburt Dağçatıköyü cami ve çeşmesi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi,19, 119-135.
• Taşçı, A. (1997). Bayburt'ta Türk-islam devri dini mimari.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Tay, L. (2011). Kırşehir çeşmeleri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüDergisi, 6,204-221.
• Tay, L. (2018). Mersin Erdemli çeşmeleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2(7), 675-701.
• Ustabulut, U. B. (2020). Bayburt’ta Türk dönemi su mimarisi. Yüksek Lisans Tezi.Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.