Farklı Bina Tipolojilerinde Yangın Riski Bileşenlerinin Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri ile Analiz Edilmesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 92 - 103, 29.11.2025

Kemal Ferit Çetintaş

https://doi.org/10.71445/umbd.1761036

Öz

Bu çalışma, alışveriş merkezi, hastane ve ofis gibi farklı bina tipolojilerinde yangın riski bileşenlerini çok ölçütlü karar verme yöntemleriyle analiz etmektedir. Literatür taramasıyla belirlenen on temel risk ölçütü, uzman görüşlerine dayalı olarak Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ile ağırlıklandırılmış; ardından bu kriterler arasındaki nedensel ilişkiler Decision Making Trial and Evaluation Laboratory (DEMATEL) yöntemiyle incelenmiştir. Bulgular, her yapı tipinin özgün risk önceliklerine sahip olduğunu göstermektedir: Alışveriş merkezlerinde (AVM) kullanıcı yoğunluğu ve yangın yükü öne çıkarken, hastanelerde bina tasarımı ve aktif korunum sistemleri belirleyici olmuştur. Ofislerde ise erken algılama ve tahliye olanakları en kritik unsurlar olarak saptanmıştır. DEMATEL analizi, bina tasarımı, algılama sistemleri ve yönetimsel önlemlerin diğer kriterler üzerinde belirleyici etkiler yarattığını ortaya koymuştur. Sonuç olarak, yangın güvenliği stratejilerinin yapı tipine özgü olarak şekillendirilmesi gerektiği vurgulanmakta; proaktif önlemlerin risk yönetiminde merkezi rol oynadığı belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

AHP , Binalarda Yangın Güvenliği , DEMATEL , Risk Analizi

Analysis of Fire Risk Components in Different Building Typologies Using Multi-Criteria Decision-Making Methods

Öz

This study analyzes fire risk components in different building typologies—such as shopping malls, hospitals, and office buildings—using multi-criteria decision-making (MCDA) analysis. Ten fundamental risk criteria identified through a comprehensive literature review were weighted using the Analytic Hierarchy Process (AHP) based on expert opinions. Subsequently, the causal relationships among these criteria were examined using the Decision Making Trial and Evaluation Laboratory method (DEMATEL). The findings reveal that each building type exhibits distinct risk priorities: in shopping malls, occupant density and fire load are predominant; in hospitals, building design and active protection systems are critical; while in office buildings, early detection and evacuation capabilities emerge as the most critical factors. DEMATEL analysis further indicates that building design, detection systems, and managerial measures exert significant influence over other criteria. Ultimately, the study emphasizes the necessity of tailoring fire safety strategies to the specific characteristics of each building typology and highlights the central role of proactive measures in effective risk management.

Anahtar Kelimeler

AHP , Fire Safety in Buildings , DEMATEL , Risk Assessment

Kaynakça

• Akgün, M., & Batur, B. (2019). Alışveriş Merkezlerinin Yangın Riski Açısından Değerlendirilmesi. Termodinamik Dergisi, Ekim 2019, 76-85.
• Akgün, M., (2017) Alışveriş Merkezlerindeki Yemek Katlarında bulunan yağlı kanal kaynaklı yangın riski açısından değerlendirilmesi", TÜYAK 2017, İstanbul.
• Aksakal, E., & Dağdeviren, M. (2010). ANP ve DEMATEL Yöntemleri İle Personel Seçimi Problemine Bütünleşik Bir Yaklaşım. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25(4), 905-914.
• Babrauskas, V. (2003). Ignition Handbook: Principles and Applications to Fire Safety Engineering, Fire Investigation, Risk Management and Forensic Science, Fire Science Publishers.
• Baytemür, Ö. (2019). Hastanelerde yangın güvenlik önlemlerine ilişkin performans kriterlerinin oluşturulması ve bir örneklem. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Mimarlık Bölümü, Ankara.
• BBC, (29 October 2019), Grenfell Fire, https://www.bbc.com/news/uk-40301289, Erişim Tarihi: Mayıs 2025 Cansız, A, U. (3 Şubat 2025), Bolu Kartalkaya Grand Kartal Otel Yangını Değerlendirme Raporu Yayımlandı, https://www.arkitera.com/haber/bolu-kartalkaya-grand-kartal-otel-yangini-degerlendirme-raporu-yayimlandi/, Erişim Tarihi: Mayıs 2025
• Cowlard, A. (2013) Fire safety design for tall buildings Procedia Engineering. 62.
• Çavuş, E. (2019). Hastanelerde yangın güvenliği ve yangından korunma planlaması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Rumeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çelikbilek, Y. (2018). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Drysdale, D. (2011). An Introduction to Fire Dynamics (3rd ed.). Wiley.
• Fontela, E.; Gabus, (1976) A. The Dematel Observer, Dematel 1976 Report; Battelle Geneva Research Center: Geneva, Switzerland.
• He, H., Zhou, Z., Sun, Y., & Li, Q. (2025). Fire risk assessment and simulation of multi-functional teaching buildings: A combined application of DEMATEL and PyroSim. Journal of Engineering Management and Systems Engineering, 4(1), 1–20. https://doi.org/10.56578/jemse040101
• Hurley, M. J. (Ed.). (2015). SFPE Handbook of Fire Protection Engineering (5th ed.). Springer.
• Hwang, C. L., & Yoon, K. (1981). Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications. Springer. Karlsson, B., & Quintiere, J. G. (2000). Enclosure Fire Dynamics. CRC Press.
• National Fire Protection Association. (2009). NFPA 101: Life Safety Code. https://www.nfpa.org/codes-and-standards/all-codes-and-standards/list-of-codes-and-standards/detail?code=101
• Oruç, P. (2023) “Sürdürülebilir Yapılardaki Yangın Risklerinin L Matris Yöntemi ile Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Ramachandran, G., and Charters, D. (2011), Quantitative Risk Assessment in Fire Safety, Taylor & Francis.
• Saaty, T. L. (1990). How To Make a Decision: The Analytic Hierarchy Process. European Journal Of Operational Research. Doi.Org/10.1016/0377-2217(90)90057-I.
• Saaty, T. L. (2001). Decision Making For Leaders: The Analytic Hierarchy Process For Decisions İn A Complex World. Pittsburgh, USA: Rws Publications.
• Singh, A., & Malik, S. K. (2014). Major MCDM Techniques and their application—A Review. IOSR Journal of Engineering (IOSRJEN), 4(5), 15–25.
• T.C. Resmî Gazete. (2007). Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/21.5.200712937.pdf
• Tosun, S., & Yılmaz, İ. (2022). Hastanelerde Yangınla Mücadelede Acil Durum Yönetimine İlişkin Kritik Başarı Faktörlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci ile Değerlendirilmesi. BŞEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 9(2), 761-770.
• Yeniay, G. M., (2022). “Yeşil Binalarda Yangın Güvenliği ve Risk Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, F., & Alkoç, A. (2018). İmalat Tesislerinde Yangın Tesisatlarından Kaynaklanan Risklerin Sıralama Yöntemi ile Analizi. Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 2(1), 1-11.
• Zhao, C. M., et al. (2004). A Simulation Approach for Ranking of Fire Safety Attributes of Existing Buildings. Fire Safety Journal, 39(7), 557-579.