Kelam’da el-Esmâü’l-Hüsnâ Tartışmaları

Yıl 2022, , 116 - 144, 31.12.2022

Bayram Çınar

https://doi.org/10.54122/umde.1173654

Öz

Varlık formu açısından başkalarından tamamen farklı olan Allah’a ilişkin bilgilerimiz sınırlıdır. Öte yandan Allah, dinin merkezî kutsalıdır. Bu sınırlı bilgi, teolojik olarak bazı sorunlara da neden olur. İslam teolojik geleneğinde Allah’ın isimlerine ilişkin tartışmalar olmuş, söz konusu sorun sebebiyle farklı teolog grupları farklı kamplarda yer almışlardır. Allah’ın isimlerine ilişkin Kur’an ayetleri Müslüman geleneğin şekillenmesinde konuya ilişkin rivayetler ile yer almış, fakat rivayetlerin sınırlayıcı etkisi ayetlerin yönlendirici telkinlerine oranla daha belirgin bir katkı sunmuştur. Allah’ın isimleri konulu bu tartışmalar teolojik olmasından önce bir dil bilim çalışmasıdır. Çünkü bir isimlendirme faaliyeti olan tanrıyı isimlendirme çabası, ilk önce bir varlık-kavram ilişkisidir. Bu yüzden dilcilerin dilin tevkîfîliği-kıyasîliği yönündeki tartışması, teologların düşünme egzersizlerinde belirleyici etkiye sahiptir. Filologların temel algıları, konuya ilişkin teolojik yönelimde de belirleyici olmuştur. Çalışmamız Allah’ı isimlendirme tartışmalarının hangi temel varsayımlardan kaynaklandığı, Müslüman kelamcıların bu tartışmalarda nasıl bir tutum sergiledikleri ve tartışmalardan elde edilen sonuç cümlelerinin neler olduğunu tespit etmekten ibarettir. Alanda bu konuda eksiklik olduğu varsayıldığı için, bu çalışmaya gerek duyulmuş, çalışma boyunca kelamcıların bu bahiste tutundukları tavra değinilmiş, sonuç olarak paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, el-Esmâü’l-Hüsnâ, Allah’ın İsimleri, Marifetullah, Tevkîfî-Kıyasî

Asmā al-Husnā Debates in Islamic Theology

Öz

Our knowledge of God, who is completely different from others in terms of his form of existence, is limited. On the other hand, God is the central sacred figure of religion. This limited knowledge also causes some theological problems. There have been discussions about the names of Allah in the Islamic theological tradition, and different groups of theologians have taken place in different camps. The verses of the Qur’an about the names of Allah took place together with the narrations on the subject in the shaping of the Muslim tradition, but the limiting effect of the narrations made a more significant contribution compared to the guiding suggestions of the verses. A discussion of the names of God is a linguistic study before it is theological. Because naming the god, which is a naming activity, is first of all an entity-concept relationship. Therefore, the linguists’ argument that language is “tevqīfī-qiyāsī” has a decisive influence on the theologians’ thinking exercises. The basic perceptions of philologists have also been decisive in the theological orientation on the subject. Our study consists of determining from which basic assumptions the discussions of naming Allah originate, what kind of attitude Muslim theologians take in these discussions, and what are the concluding sentences obtained from the discussions.

Anahtar Kelimeler

Theology, al-Asmā al-Husnā, the Names of Allah, Marifatallah, Tevqīfī-Qiyāsī

Kaynakça

• Akdemir, Furat. “İslâm Düşüncesinde Allah’ın Sıfatlarını Anlama Sorunu”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/2 (2020), 1581-1609.
• Altın, Mehmet. Esmâ-i Hüsnânın Semantik Tahlîli ve Geçtiği Âyetlerle İlgisi. Van: Van Yüzüncü yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Arvas, Hamdullah. “Kelâm’da ‘Ta‘lîm-i Esmâ’: Dil Teorileri Bağlamında İlâhî Mânaların İsimlendirilmesi Meselesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi (Kader) 18/2 (2020), 500-538.
• Askalânî, İbn Hacer. el-Emâlî el-mutlakâ thk. Abdu’l-Mecîd İsmâil es-Selefî. Beyrut-Dimâşk-Ammân: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1995.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî li şerhi Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’t-Turâs el-’Arabî, 1988.
• Bağdâdî, Abdulkâhir. el-Fark beyne’l- fırak thk. Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 1995.
• Bağdâdî, Abdulkâhir. Usulû’d-din. İstanbul: Matbaatu’d-devliyye, 1928.
• Bekrî, Hamza. “Esmâ-i Hüsnâ’nın Tevkîfîliği veya Kıyâsîliği Hakkında Metodolojik Bir Çalışma”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 3 (2014), 81-113.
• Beyhâkî, Ebu Hüseyin b. Ali. el-Esmâ ve’s-sıfât. thk. Muhammed Zâhid el- Kevserî. Kahire: Mektebetu’l- Ezheriyye li’t-turâs, ts.
• Buhârî, Muhammed b İsmail. el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Zuheyr b. Nasr 9 Cilt. Dâru’t-Tavku’n-Necât, 1422.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker 3 Cilt. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Dilek, Mehmet. “Hadislerde el-Esmau’l-Hüsna”. Harran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 11/6 (2003), 77-94.
• Eren, Şadi. “Kur’an’da Esma-i Hüsna: Allah’ın Güzel İsimlerine Mazhariyet”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2013), 1-14.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a. nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makalatu’I-lslamiyyîn. nşr. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Steiner Verlag Gmbh, 1980.
• Eyibil, İrfan. Abdülkâhir El-Bağdâdi’nin Esma ve Sıfat Anlayışı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DoktoraTezi, 2019.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-İktisad fi’l-itikad. çev. Osman Demir. Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâ’i’llâhi’l-hüsnâ. nşr. Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâr ibn Hazm, 2003.
• Güçlü, Betül. “Molla Fenârî’ye Göre Varlıkların Zuhûrunda İlâhî İsimlerin Rolü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/3 (2014), 127-141.
• Gülle, Sıtkı. “Kur’ân-ı Kerîm’deki Esmâ-i Hüsnâ ve Grupları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 121-148.
• Haciibrahimoğlu, Hümeyra Sevgülü. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk es-Saffâr’ın Esmâ-i Hüsnâya Dayanan Kelâm Anlayışı”. ULUM 3/2 (2020), 341-374.
• Haciibrahimoğlu, Hümeyra Sevgülü. Ebû İshak es-Saffârın Esmâ-i Hüsnâ Yorumu Çerçevesinde Kelâmî Görüşleri. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Halîmî, Ebu Abdullah. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. nşr. Hilmî M. Fûde. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1399.
• İbn Kemâl, Şemseddin Ahmed. “Risâle fî beyâni enne Esmâillehi tevkîfîyetun. ed. Hamza Bekrî vd. 5/473- 509”. Mecmû’u resâili’l-’allâme İbn Kemâl Pâşâ. İstanbul: Dâru’l-lübâb li’d-dirâsât ve’t-türâs, 2018.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b Yezid el-Kazvini. es-Sunen, thk. M. Fuâd Abdulbâkî 2 Cilt. Dâr İhyaî Kutubu’l-Arabiyye, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, el-Hamedânî. el-Muğnî. thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî. Kâhire: Mektebetü’n-Nahdâ, 1962.
• Koloğlu, Orhan Ş. Cubbâilerin Kelam Sistemi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Koloğlu, Orhan Ş. Cübbâîlerin Kelam Sistemi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Koloğlu, Orhan Ş. “Esmâ-i Hüsnâ’da Tevkîfilik–Kıyâsîlik Problemi: Fahreddîn er-Râzî Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2004), 231-251.
• Köksal, Emre. Kuranda Allah'ın İsimleri-Cahiliye Din Kültüründen İlk Dönem Kelam Tartışmalarına Uzanan Süreçte Bir Değerlendirme. Ankara: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Mâturîdî, Ebu Mansur. Kitâbu’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İsam Yayınları, 2014.
• Mâturîdî, Ebu Mansur. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Daru Sadr-Mektebetu’l-İrşad, 2010.
• Nesefî, Ebu Muîn. Tabsiratü’l-edille fi usuli’d-din. thk. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Özler, Mevlüt. “İlahi Sıfat ve İsimleri Tespitte Yöntem”. Ekev Akademi Dergisi 1/1 (1997), 65-79.
• Paksoy, Kadir. “Allah’ın Doksan Dokuz İsmiyle İlgili Rivayetin Tahlili”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 91-111.
• Râzî, Fahru’d-din. Levâmu’l-Beyyinât fi Şerhi Esmâillehi ve Sıfat. Kahire: El-Matbâtu’ş- Şerefiyye, 1323.
• Şahin-Aynur, Hatice. “Kur’ân-ı Kerîm’de Rahmân ve Rahîm’in Esmâ-i Hüsnâ ile Kullanım Alanları”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018), 69-94.
• Şaşa, Mehmet. Kelam ve Tasavvuf Açısından Marifetullah. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Tekin, Özkan. “Allah’ın İsimlerinin Tevkîfîliği ve Kemalpaşazâde’nin Tartışmadaki Konumu”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 14/1 (2022), 261-277.
• Yıldız, İbrahim. “Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın Esmâ-i Hüsnâ ve Besmele Hakkında İki Eseri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2015), 33-64.
• Zeccâc, Ebu İshâk İbrâhîm. Tefsîru esmâ’illâhi’l-hüsnâ. nşr. Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk. Dimeşk- Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1979.