Abū Ḥayyān’s Views on The Boundaries of The Science of Tafsīr: In The Framework of His Tafsīr al-Baḥr al-Muḥīt

Yıl 2023, , 208 - 240, 31.12.2023

Beyzanur Bozkurt , Mustafa Karagöz

https://doi.org/10.54122/umde.1353908

Öz

From the classical period to the present, there have been ongoing discussions on the nature and boundaries of the science of tafsīr. Some commentators and those whoe were involved in the field stated opinions on the boundaries of the science of tafsīr. One of the scholars of the tahqīq period, Abū Ḥayyān al-Andalusī (d. 745/1344), attempted to define the limits of the science of tafsīr through both in the introduction and body of his work, al-Baḥr al-muḥīt. Towards the end of the introduction, Abū Ḥayyān also focused on the sciences that support the science of tafsīr and how they would advance it. In the final section, he defined the science of tafsīr and discussed its components. One could interpret the author's assertions regarding the sciences that support tafsīr as well as his explanation of the definition's components as an indication of his efforts to define the field of tafsīr science. The fact that Abū Ḥayyān occasionally criticizes the commentators for delving into specifics about topics outside the purview of tafsīr science indicates how much he values adhering to its limitations. While it is evident that Abū Ḥayyān generally adhered to the ideas he articulated, there are instances in which he deviated from the outline he provided. This article will address Abū Ḥayyān's perspective on the limits of the science of tafsīr within the framework of his book al-Baḥr al-muḥīt. Our study hopes to contribute to the literature on the nature and boundaries of the science of tafsīr by analyzing at Abū Ḥayyān's explanations of the topic in his work. According to the study's findings, Abū Ḥayyān largely complies with the rules governing the boundaries of the science of tafsīr throughout his work, however occasionally he deviates from them for specific or no reasons at all.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Abū Ḥayyān, al-Baḥr al-muḥīt, Science, The Boundary of the Science of Tafsīr.

Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Tefsir İlminin Sınırlarına Dair Görüşleri: el-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsiri Çerçevesinde

Öz

Tefsir ilminin mahiyetine ve sınırlarına dair tartışmalar klasik dönemden günümüze kadar süregelmiştir. Bazı müfessirler ve tefsirle iştigal eden kimi âlimler tefsir ilminin sınırlarına dair görüş beyan etmiş ve değerlendirmede bulunmuşlardır. Tahkik dönemi âlimlerinden olan Ebû Hayyân el-Endelüsî (öl. 745/1344) de el-Bahru’l-muhît isimli eserinin hem mukaddimesinde hem de muhtevasında ortaya koyduğu görüş ve uygulamalarıyla tefsir ilmine belli bir sınır çizme çabası sergilemiştir. Ebû Hayyân ayrıca mukaddimenin sonlarına doğru tefsir ilmine yardımcı olan ilimler ve bunların hangi açılardan tefsire katkı sunacağı üzerinde durmuş; son kısmında ise tefsir ilminin tarifini yapmış ve tanımın unsurlarını açıklamıştır. Müellifin gerek tefsire yardımcı olan ilimleri sayarken gerekse yaptığı tanımın unsurlarını izah ederken söyledikleri de yine tefsir ilmine sınır çizme gayretinin bir işareti olarak düşünülebilir. Ebû Hayyân’ın bu çabalarının yanı sıra tefsir ilminin kapsamına girmeyen konuların detayına girmeleri nedeniyle zaman zaman müfessirleri eleştirmesi, tefsir ilminin sınırlarına riayet edilmesine önem verdiğini göstermektedir. Ebû Hayyân’ın dile getirdiği ilkelere genellikle riayet ettiği görülmekle birlikte, çizdiği çerçevenin dışına çıktığı durumlar da söz konusudur. Kısaca özetlediğimiz tespitlerden hareketle kaleme alınan bu makalede, Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-muhît adlı eseri bağlamında tefsir ilminin sınırlarına ilişkin yaklaşımı ele alınacaktır. Bu doğrultuda çalışmamız, Ebû Hayyân’ın eserinde konuya dair açıklamalarını inceleyerek tefsir ilminin mahiyeti ve sınırlarına ilişkin literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Araştırmada, tefsir ilminin sınırlarına dair ilkelerine eser boyunca büyük oranda riayet ettiği, bazı durumlarda ise belli bir amaca binaen veya herhangi bir amaç gözetmeksizin belirlediği sınırların dışına çıktığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, İlim, Tefsir İlminin Sınırı.

Etik Beyan

Yazarlar, çıkar çatışması olmadığını beyan ederler. / The authors declare that they have no competing interests.

Kaynakça

• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyât. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Mar´aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Boyalık, M. Taha. Molla Fenari’nin Aynu’l-Âyân Adlı Tefsirinin Mukaddimesi (Tahlil ve Değerlendirme). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Boyalık, M. Taha. “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”. İslam Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 73-100.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Büyük, Enes. “Matürîdî’nin Tefsir-Te’vil Ayrımı ve Bunun Te’vilât'taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 213-232.
• Büyük, Enes (ed.). Tefsir İlminin Mahiyetine Yaklaşımlar -Klasikten Çağdaş Döneme-. İstanbul: Kitâbî Yayınları, 2023.
• Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. nşr. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
• Coşkun, Muhammed. Tefsirin İlk Çağları: Kur’an Yorumunun Hazırlık ve Oluşum Dönemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Çiçek, Mehmet. “Tefsir İlminin Tanımı: Molla Fenârî Örneği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 1/1 (Nisan 2017), 1-20.
• Döner, Ertuğrul. Tefsirde İsrâiliyâtın Kaynak ve Bilgi Değeri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. thk. Mahir Habbûş ve diğerleri. 22 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 2020.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. en-Nehru’l-mâdd mine’l-Bahru’l-muhît. thk. Ömer el-Es´ad. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1416.
• Gengil, Veysel. “Matürîdî’de Tefsir Te’vil Ayrımı Meselesi”. Diyanet İlmi Dergi 55 (2019), 805-839.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Beşküvâl el-Endelüsî, Ebu’l-Kâsım. Kitâbü’s-Sıla fî târîhi eʾimmeti’l-Endelüs. 2 Cilt. thk. Beşşâr Avvâd Ma´ruf. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2010.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Salim Haşim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1915.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. ed-Düreru'l-kâmine fî a´yâni'l-mieti's-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 6 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1972.
• İbn Hazm el-Endelüsî, Ali b. Ahmed. “Risâletü merâtibi’l-ulûm”. Resâilü İbn Hazm el-Endelüsî. thk. İhsan Abbas. 4 Cilt. 61-90. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyyetü li’d-Dirâsâti ve’n-Neşr, 2. Basım, 1987.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebu’l Hasen b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kafes, Mahmut. Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Hayatı ve el-Bahru’l-Muhît İsimli Tefsirindeki Metodu. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Kâfiyeci Ebû Abdullah Muhyiddîn Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavâidi ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1998.
• Karagöz, Abdurrahman Kaan. Ebû Hayyân Tefsirinin Kaynakları: Te’vîlâtü’l-Kur’ân Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Karagöz, Mustafa. “Kur’an ve Pozitif Bilim Sempozyumu”. Kur’an ve Pozitif Bilim. ed. M. Turan Çalışkan. 333-349. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2020.
• Karagöz, Mustafa. “‘Tefsir İlim midir? Nasıl Bir İlimdir?’ Tartışmasına Tefsir Müktesebatı Çerçevesinde Bir Yaklaşım”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (Ocak 2013), 41-56.
• Karagöz, Mustafa. “İslam İlimler Tarihi Açısından Tefsir İlminin Ortaya Çıkışı”. İslam ve Yorum III: Din, Bilim ve Medeniyet (Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına). ed. Mehmet Öztürk - Serkan Demir. 3/77-98. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Kaya, Mehmet. Endülüs Tefsir Geleneğinde Eleştiri: Bahru’l-Muhît Örneği. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Kaya, Mehmet. “Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-Muhît’i Çerçevesinde Tefsir İlminin Mahiyeti”. Tefsir İlminin Mahiyetine Yaklaşımlar -Klasikten Çağdaş Döneme-. ed. Enes Büyük. 21-52. İstanbul: Kitâbî, 2023.
• Kaya, Mesut. Taberî Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
• Kaygısız, Halil İbrahim. “Kâfiyeci’nin et-Teysîr’de Tefsiri Müdevven Bir İlim Olarak Yeniden Tesis Etme Çabası”. Osmanlı’da İlm-i Tefsir. ed. M. Taha Boyalık - Harun Abacı. 593-655. İstanbul: İSAR Yayınları, 2019.
• Kırca, Celal. “Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin Tefsir ve Te’vil Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1989). 281-295.
• Makkarî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388.
• Molla Fenârî, Şemseddîn. Aynu’l-a´yân. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer İbn Muhammed. et-Teysîr fi’t-tefsîr. thk. Mahir Habbûş ve diğerleri. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 1440/2019.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Rufeyde, İbrahim Abdullah. en-Nahv ve kütübü’t-tefsîr. 2 Cilt. Bingazi: ed-Dâru’l-Cemâhîriyye, 1990.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddin. Bugyetü’l-vu´ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. b.y.: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1399.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddin. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kütüb, 1394.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları, 7. Basım, 2020.
• Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi 3/22 (2011), 533-556.
• Uzunoğlu, M. Vecih. el-Bahru’l-Muhît’in Filolojik Açıdan İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Velid A. Salih. “Arapça Tefsir Tarihi Yazımında Başlangıç Mülahazaları: Kitabi Yaklaşım Tarihi”. çev. İsmail Albayrak. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2015).
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Tab’atü’l-Kuveyt, 2. Basım, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Adil Muhammed Abdulmevcud, Şeyh Ali Muhammed Muavvıd. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418.