I’tidhār and Isti’ṭāf Poetry in the Period of Andulisian Caliphate

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 49 - 76, 30.07.2019

Ramazan Meşe

https://doi.org/10.5281/zenodo.3354439

Öz

I’tidhār and isti’ṭāf poetry is a kind of poem which the poet
uses to express his regret for the satires he speaks about the rulers or to
clear himself from the slanders or to apologize and seek for mercy from  the rulers in the face of the negative situation caused by jealous people. In
these poems, the slandered poet generally speaks of the services, wars and
good character of the one from whom he seeks forgiveness and praises him.
Afterwards, he tries to express his innocence in the face of the slander he
fell victim to. In the period of Andalusian Caliphate, there are many poets
who have been imprisoned for a slander against him and a political incident
or a similar situation. Especially, the number of these poets is higher at
the “Period of Hājibism” (under the rule of Amiries). These poets appealed
to i’tidhār and isti’ṭāf poetry to get rid of these difficult situations. In this
study, the poets who appealed to i’tidhār and isti’ṭāf poetry and their poems
in the period of the Andalusian Caliphate are examined. After giving a brief
information about i’tidhār and isti’ṭāf poetry, the poetry being talked about
in the period of Andalusian Caliphate and the events that caused those
poets to write such kind of poems are narrated.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Andalusia, Caliphate Period, I’tidhār, Isti’ṭāf

Endülüs Hilafet Döneminde İʻtizâr ve İstiʻtâf Şiirleri

Öz

İ‘tizâr ve isti‘taf şiiri, bir şairin yöneticiler hakkında söylediği hicivden
ötürü duyduğu pişmanlığı dile getirmede veya atılan iftiralardan kendisini
temize çıkarmada veyahut kıskanç insanlar sebebiyle gelişen menfi durum
karşısında, hükümdardan özür ve merhamet dilemek suretiyle kullandığı
şiir türüdür. Bu şiirler de genellikle iftiraya uğrayan şair, affını istediği
kişinin bazı hasletlerinden, hizmetlerinden, savaşlarından bahseder ve
onu över. Daha sonra da içinde bulunduğu durumu dillendirip, kendisine
atılan iftira karşısında masumiyetini ifade etmeye çalışır. Endülüs Hilafet
Dönemi’nde kendisine atılan bir iftiradan, karıştığı siyasî olaylardan ve
benzeri durumlardan hapse düşmüş birçok şair vardır. Özellikle “Hâciblik
Dönemi” denilen Âmiriler’in yönetimde söz sahibi oldukları dönemde bu
şairlerin sayısı daha fazladır. Bu şairler, içine düştükleri bu zor durumdan
kurtulmak için i‘tizâr ve isti‘tâf şiirine müracaat etmişlerdir. Bu çalışmada
Endülüs Hilafet Dönemi’nde i‘tizâr ve isti‘tâf şiiri söyleyen şairler ve şiirleri
incelenmiştir. İ‘tizâr ve isti‘tâf şiirleri hakkında kısa bir bilgi verildikten
sonra Endülüs Hilafet Dönemi’nde i‘tizâr ve isti‘tâf şiiri kaleme alan
şairlerin şiirleri ile bu şiiri söylemelerine sebep olan olaylar aktarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Endülüs, Hilafet Dönemi, İ‘tizâr, İsti‘tâf

Kaynakça

• ʻAbbâs, İhsân. Târîhu Edebi’l-Endelüsî –ʻasru siyâdeti Kurtuba-. Beyrût: Dâru’s-Sekâfe, 1960.
• Anânî, Muhammed Zekeriyya. Târîhü’l-Edebi’l-Endelüsî. İskenderiye: Dâru’l-Maʻrife. 1999.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 39-52. İstanbul: TDV Yayınları. 1999. ʻAtîk, ʻAbdulazîz. El-Edebü’l-ʻArabî fi’l-Endelüs. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-ʻArabiyye. 1976.
• Aydın, Mustafa. “İbn Şüheyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20:381- 383. İstanbul: TDV Yayınları. 1999.
• Aydın, Mustafa. İbn Şüheyd ve Edebî Kişiliği. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi. 1992.
• Çınar, Mustafa. “Mulûku’t-Tavâif Döneminin İʻtizâr Şairleri ve Şiirleri”. Nüsha. 7/25. (2007).
• Çiftçi, Faruk. Endülüs’te Hilafet Dönemi Edebi Çevresi. Doktora Tezi. Atatütk Üniversitesi. 2002.
• Dîb, Muhyiddîn. Dîvânu İbn Hânî. Nşr. Dâru Beyrût. Beyrut: Dâru Beyrût. 1980.
• Dîb, Muhyiddîn. Dîvânu İbn Şüheyd ve resâiluhu. Beyrut: Mektebetü’l-ʻAsriyye. 1997.
• Dîb, Muhyiddîn. Dîvânu İbn Şüheyd. Thk. Yaʻkûb Zekî. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-ʻArabî. ts.
• Ed-Dabbî, Mufaddal b. Muhammed b. Yaʻlâ b. Sâlim. El-Mufaddaliyyât. Thk. ve şrh. Ahmed Muhammed Şâkir-ʻAbdusselâm Muhammed Harûn. Kahire: Dâru’l-Maʻârif. ts.
• El-Fâhûrî, Hannâ. El-Mûciz fi’l-Edebi’l-ʻarabî ve târîhihi –el-Edebü fî’l-Endelüs ve’l-Mağrib-. Beyrut: Dâru’l-Cîl. ts.
• El-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhîm es-Samirrâî. Lübnan: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl. ts.
• El-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yaʻkûb. El-Kâmûsu’l-muhît. Thk. Muhammed İskenderânî. Beyrût: Dâru’t-Türâsi’l-ʻArabî. 2011.
• El-Hemevî, Şihâbuddîn Ebî ʻAbdullah el-Yakût. Muʻcemu’l-udebâ. Thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. 1993.
• El-Humeydî, Muhammed b. Futûh. Cevzetü’l-muktebis fî zikri vulâti’l-Endelüs. Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’te’lîf ve’n-Neşr. 1966.
• El-ʻİbâdî, Ahmed Muhtâr. Fi’t-târîhi’l-ʻAbbâsî ve’l-Endelüsî. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-ʻArabiyye. 1976.
• El-ʻİsâmî, ʻAbdulmelik b. Hüseyn b. ʻAbdulmelik el-Mekkî. Simtu’n-nucûmi’l-avâlî fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî. Thk. ʻÂdil Ahmed ʻAbdulmevcûd ve ʻAlî Muhammed Muʻavved. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. 1998.
• El-Kettânî, Ebû ʻAbdullah Muhammed b. el-Hasan el-Tabîb. Kitâbu’t-teşbîhât min eşʻari ehli’l-Endelüs. Thk. İhsân ʻAbbâs. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk. 1981.
• El-Makkarî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed el-Tilmesânî. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’l-ratîb. Thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru Sâdır, 1968.
• El-Rekkâm, Muhammed b. Ümrân el-ʻAbdî. El-ʻAfvu ve’l-iʻtizâr. Thk. ʻAbdulkuddûs Ebû Sâlih. Ammân: Dâru’l-Beşîr. 1994.
• Emîn, Ahmed. Zuhru’l-İslâm. Kahire: Müessesetü’l-Hindâvî. 2012.
• En-Nüveyrî, Ahmet b. ʻAbdulvehhâb b. Muhammed Şihâbuddîn. Nihâyetü’l-ereb fi funûni’l-edeb. Nşr. Dâru’l-Kutübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye. Kahire: Dâru’l-Kutübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye. 2002.
• Ergüven, Şahabettin. Arap Dili ve Edebiyatı Açısından İbn Hazm. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi. 2007.
• Er-Rikâbî, Cevdet. Fi’l-Edebi’l-Endelüsî. Kahire: Dâru’l-Maʻârif. 1980.
• Eş-Şekʻa, Mustafa Muhammed. “İbn ʻAbdirrabbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19:281-283. İstanbul: TDV Yayınları. 1999.
• Et-Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr Ebû Caʻfer. Târîhu’t-Taberî –Târîhu’r-rusül ve’l-mulûk-. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Mâʻârif. ts.
• Ez-Zebîdî, Muhammed b. ʻAbdurrezzâk el-Hüseynî Ebü’l-Feyd. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. ʻAlî Hilâlî. Kuveyt: Matbaʻâtü Hukûmeti’l-Kuveyt. 2003.
• Ez-Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed ʻAlî b. Fâris. El-Aʻlâm. Nşr. Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn. b.y.: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn. 2002.
• Ferrûh,ʻÖmer. Târîhu’l-Edebi’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn. 1984.
• Feth b. Hâkân, Ebû Nasr Feth b. Muhammed b. ʻUbeydullah. Matmahü’l-enfüs ve mesrahü’t-teennüs fî melâhi ehli’l-Endelüs. Thk. Muhammed ʻAlî Şevâbike. Beyrut: Dâru ʻAmmâr. 1983.
• İbn ʻAbdirabbih, Ebû ʻÖmer Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî. El-ʻİkdu’l-ferîd. Nşr. Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. 1983.
• İbn ʻAsâkır, Ebü’l-Kâsım ʻAlî b. el-Hasan Hibetüllah. Târîhü Dimeşk. Thk. ʻAmr b. Gürâme el-ʻUmrî. Beyrût: Dâru’l-Fikr. 1995.
• İbn Bessâm, Ebü’l-Hasen Alî eş-Şenterînî. Ez-Zehîra fi mehâsini ehli’l-Cezîra. Thk. Salim Mustafa el-Bedrî. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. ts.
• İbn Fâris, Ahmet b. Zekeriyya Ebü’l-Hüseyn er-Râzî. Muʻcemu mekâyisi’l-lüğa. Thk. ʻAbdusselâm Muhammed Harûn. b.y.: Dâru’l-Fikr. 1979.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʻAbdullah b. Muslim. ʻUyûnu’l-ahbâr, Nşr. Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. 1997.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem Cemâluddin. Lisânu’l-ʻArab. Nşr. Dâru Sâdır. Beyrût: 1993.
• İbn Miskeveyh, Ebû ʻAlî Ahmed b. Muhammed b. Yaʻkûb. Tecârubü’l-ümem teâkubü’l-himem. Thk. Ebü’l-Kâsım İmâmî. Tahran: Dâru Serûş. 2000.
• İbn Saʻîd el-Mağribî, Ebü’l-Hasan ʻAlî b. Mûsâ. El-Muğrib fi hule’l-Mağrib. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Maʻârif. 1955.
• İbn Saʻîd el-Mağribî. Ebü’l-Hasen Nûrüddîn ʻAlî b. Mûsâ b. Muhammed b. ʻAbdilmelik. El-Muktetif min ezâhiri’t-taraf. Kahire: Şirketü’l-Emel. 2005.
• İbnü’l-Abbâr, Muhammed b. ʻAbdillah b. Ebî Bekr el-Kudâîʻ. El-Hulletü’s-siyerâ. Thk. Hüseyn Mu’nis. Kahire: Dâru’l-Maʻârif. 1985.
• İbnü’l-Abbâr, Muhammed b. Abdillah b. Ebî Bekr el-Kudâîʻ. İʻtâbu’l-küttâb. Thk. Sâlih el-Eşter. Dimeşk: Matbaʻâtu Mecmauʻl-Liğati’l-ʻArabiyye. 1961.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. El-Kâmil fi’ttârîh. Thk. Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye. 1987.
• İbnü’l-ʻİzârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Merrâkeşî. el-Beyânü’l-muğrib fî ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Thk. G. S. Colin ve E. Levi-provençal. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe. 1983.
• Muhammed Vâlî, Fâdıl Fethî. El-Fiten ve’n-nekâbâtu’l-hâssetu ve eseruhâ fî’ş-şiʻri’l-Endelüsî. b.y.: Dâru’l-Endelüsî. 1992.
• Nâcî, Hilâl. Kasîdetü Ebî Mervân el-Cezîrî fî’l-adâbı ve’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. 1994.
• Özdemir, Mehmet. “Abdurrahman III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1:152-155. İstanbul: TDV Yayınları. 1988.
• Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 211-225. İstanbul: TDV Yayınları. 1995.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları-Kültür ve Medeniyet-. Ankara: TDV Yayınları. 2016.
• Toprak, M. Faruk. “İbn Hânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 27-28. İstanbul: TDV Yayınları. 1999.