Kur’an’da Geçen “…قَلِيلًا مَا/Ḳalīlan Mā” İfadesinin Anlam Alanı ve Çeviri Sorunu

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 5 - 42, 30.12.2019

Zülfikar Durmuş Havva Özata

https://doi.org/10.5281/zenodo.3595037

Öz

“…قَليلاً مَا” kalıbı “iman etmek”, “tezekkür etmek” ve “şükretmek” şeklinde üç
farklı fiille birlikte Kur’an’da on âyette geçmektedir. Bu ifadenin gerek
tefsirlerdeki gerekse meallerdeki anlamlandırmaları aynı tefsir veya mealde
dahi farklılık arz etmektedir. Nitekim anlam, bu kalıp ile kullanılan fiilin
niteliksel azlığını veya faillerin niceliksel azlığını veya ilgili fiilin
yokluğunu işaret eder şekilde ifade edilmektedir. Bununla birlikte “…قَليلاً مَا” kalıbının kullanıldığı ifadeler, her
müellif tarafından hatta aynı müellif tarafından geçtiği diğer âyetlerde dahi
farklı anlamlar ile ifade edilmektedir. Bu çalışmada “…قَليلاً مَا” kalıbının kullanıldığı âyetlerde doğru anlamın ortaya
çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu minvalde “…قَليلاً مَا” kalıbının dilsel/gramatik kullanımının yanı sıra, bu kalıbın
geçtiği âyetin bağlamı ve hitap ettiği grupta doğru anlamın ortaya
çıkarılmasında önemli bir role sahiptir. Nitekim ilgili ifade Arap dilinde
gerçek anlamında (azlık) kullanıldığı gibi yokluk anlamında da
kullanılmaktadır. Ancak -el-Bakara 2/88 hariç- diğerlerinin tamamında
müşriklerden bahsedildiği ve dolayısıyla bu ifadelerin Mekkî sûrelerde yer
aldığı açıktır. Bakara sûresi ise Medenî olup ilgili âyetteki hitap doğrudan
Yahudileredir. Bu bağlamda bu ifadenin geçtiği âyetlerde muhatap kitlenin
müşrikler/Yahudiler olması nedeniyle ilgili âyetlerde bu kişilerde iman,
tezekkür ve şükrün azlığı değil, bu fiillerin yokluğu anlamı daha uygun
olmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Meal, İman, Tezekkür, Şükür, Ḳalīl.

The Semantic Field of the Expression “… قَليلاً مَا/Qalīlan Mā” in the Qur’an and The Problem of Its Translation

Öz

The
pattern “… قَليلاً مَا/qalīlan ma” takes
place in ten verses in the Qur'ān with three different verbs: “to
believe in”, “to contemplate” and “to be grateful”. The meaning of this expression in both
the exegeses and the translations appear to be different even in the same
exegesis or translation. In fact, the meaning is expressed in such a way as to
indicate the qualitative insufficiency of the relevant act used with this
pattern or the quantitative insufficiency of the agents or the absence of the
act in the least. In addition to this, the expressions in which the pattern “… قَليلاً مَا” is used are expressed by
different authors with different meanings even in varied verses that are passed
by the same author. In this study, it is aimed to reveal the accurate meaning
in verses where “… قَليلاً مَا” pattern is used. Within this direction, we will put emphasis
on the linguistic/grammatical use of the pattern “… قَليلاً مَا” as well as the context of the verse in which this pattern is
addressed as we believe that they have an important role in revealing the
accurate meaning. As a matter of fact, the related expression is used in the
meaning of absence in the Arabic language as well as in the real sense
(rarity). It is clear that in all the other verses, except al-Baqara 2/88, the
polytheists are mentioned and therefore these expressions take place in the
Meccan chapters. Since the chapter al-Baqara is an Madanian one, the address in
the relevant verse is directly to the Jews. Therefore, we argue that since the
interlocutors are the polytheists and Jews in the verses in which the
expression take place, it is more appropriate to understand it in the sense of
the absence of the acts, believing-contemplating-being grateful, to which the
expression denote. 

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, the Qur’ān, Translations of the Qur’ān, Belief (Īmān), Contamplation (tazakkur), Gratefulness (shukr), Qalīl

Kaynakça

• Ali el-Kârî. Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. Thk. Mervân Muhammed eş-Şe‘âr Beyrut: Dâru’n-Nefâis. 3. Baskı, 1437/2016.
• Âlûsî, Ebü’l-Fadl Şihabüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meʻânî. 15 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Ayet Ayet Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal). Çev. Ömer Dumlu & Hüseyin Elmalı. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2003.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Meʻâlimü’t-tenzîl. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali. el-Bahru’l-muhît. 21 cilt. Thk. Mâhir Cevves. Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2015.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’l-Türasi’l-Arabî, ts.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʻâni’l-Kur’ân, 3 cilt. Thk. Ahmet Yusuf Necati, vd. Mısır: Dârü’l-Mısrıyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Besâʾiru zevi’t-temyîz. 6 cilt. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hayat Kitabı Kur’an: Gerekçeli Meal-Tefsir. Çev. Mustafa İslamoğlu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 11. Basım, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîh, ts.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Atiyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. 5 cilt. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2011.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 cilt. Thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ-Muhammed Ahmed Âşûr-Abdülazîz Ğanîm İstanbul: Kahraman Yayınları, 1985.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻArab. 9 cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2012), 7/479.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebü’l-Ferec. Nüzhetü a‘yüni’n-nevâzır fi ʻilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. Nşr. Muhammed Abdulkerim er-Radi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• ----- Zâdü’l-mesîr fi ilmi’t-Tefsîr. 8 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Kur’an Meâli. Çev. Yusuf Işıcık. Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. Çev. Muhammed Esed, Türkçeye Çev. Cahit Koytak & Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1417/1996.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Çev. Halil Altuntaş & Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 20. Basım, 2010.
• Kur’an-ı Kerim Meali: Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Çev. Komisyon. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Meâl-i Şerîfi, Çev. M. Hamdi Yazır Elmalılı. Haz. Ertuğrul Özalp. İstanbul: İşaret Yayınları, 1421/2000.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. Çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 20 cilt. İskenderiye: Dâru İbni Haldûn, 1417/1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 17 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2008.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ile’l-bülûği’n-nihâye. 12 cilt. Thk. eş-Şâhid el-Buşeyhi. b.y.: Mecmûʻatü’l-buhûsi’l-kitab ve’s-Sünne, 1429/2008.
• Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Ahmed Ferîd. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• ----- el-Vücûh ve’n-nezâir fî’l-Kur’âni’l-Azîm, Thk. Hatim Salih ed-Damin. Bağdat: Merkezü’l-Cemati’l-Mâcid, 2006.
• Nesâî, Şuayb b. Ali. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 cilt. thk. Yûsuf Ali Bedîvî, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1432/2011.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım. el-Müfredâtü Elfâzi’l-Kurʾân. nşr. Safvan Adnân Dâvûdî. Beyrut: ed-Dârü’ş-Şâmiyye 4. Baskı, 2009.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425-26/2005.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-Menâr. 17 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Baḥri’l-ʿulûm (Tefsîrü’s-Semerkandî). Thk. Ali Muhammed Muavvad, vd. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Son Çağrı Kur’an. Çev. Akdemir, Salih. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethü’l-kadîr. 5 cilt. Thk. Abdurrahmân Umeyre Beyrut: Dâru İbni Haldûn, 1994.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmaʻu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 cilt. Thk. Muhammed Ali Beydavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Tûsî, Muhammed b. el-Hasen, et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, 10 cilt. Thk. Şeyh Ezrak et-Tahrânî. Beyrut: Dârü’l-İhyâyi’l-Türas, ts.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk; Dârü’l-Kalem, 1415/1995.
• ----- et-Tefsîru’l-basît. 25 Cilt. Dımeşk: Daru’l-İmad 1434/2013.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli. Çev. Abdülkadir Şener & Cemal Sofuoğlu & Mustafa Yıldırım. İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîrü’l-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1430/2009.