Lâmiyyetu’l-ef‘âl Manzumesi

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 30 - 61, 31.07.2022

Mehmet Sıddık Özalp

https://doi.org/10.54122/umde.1064743

Öz

Arap edebiyatında kafiyesi lâm olması hasebiyle Lâmiyye adıyla meşhur olan çok sayıda manzume yazılmıştır. Büyük bir kısmı basît bahrinde söylenen bu manzumelerde genel olarak peygamber sevgisi, nasihat, vaaz ve öğüt gibi temalar işlenmiştir. Bu çerçevede İbn Mâlik (öl. 672/1274) tarafından da sarf ilminde fiillerin çekim ve yapımlarını konu edinen Lâmiyyetu’l-ef‘âl isimli bir manzume kaleme alınmıştır. Manzume üzerine ondan fazla şerh yazılmış olması, onun Arap edebiyatında önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu öneme binaen manzume ve şerhlerinin, günümüz akademi dünyasının dikkatine yeniden sunulma hedefiyle bu çalışma kaleme alınmıştır. Belirtildiği üzere manzumenin sarf ilminde fiilleri konu edinmesi ve Lâmiyye olarak meşhur olması sebebiyle sarf ilminin kısaca tanımı yapılmış ve fiil ile lâmiyye kavramları da açıklanmıştır. Bununla birlikte manzumenin şerhleri hakkında gerekli bilgiler sunulmuştur. Manzume ve yazarı hakkında klasik kaynaklarda geçen gerekli bilgilere yer verilmiş ve manzume Türkçeye çevrilmiştir. Bu kapsamda ismi, mahtût ile matbu nüshaları, şerhleri, muhtevası ve metni ile çevirisi gibi başlıklar altında manzume incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Sarf ve Fiiller, Lâmiyye, Şiir, İbn Mâlik

The Lāmiyyah al af'āl Ode

Öz

Numerous qasidahs which are famous as lāmiyyah because of its rhyme lam have been written in Arabic literary. In these lāmiyyahs, most of which weresaid in basīt meter themes such as love of the prophet, advice, preaching, and sermons were generally handled. In this context, Ibn Mâlik (d. 672/1274) wrote a qasidah called Lāmiyat al af‘āl, which deals with the conjugations and structures of verbs in the science of morphology. Since more than ten interpretations were written on the qasidah, it shows that it has an important place in Arabic literature. Due to this importance, this study has been written with the aim of re-presenting the qasidah and its interpretations to the attention of today's academic world. As it is stated, since the qasidah deals with verbs in the science of the morfology and its famous as lâmiyyah, a brief definition of the science of morphology is made and the concepts of verb and lāmiyyah are also explained. In addition, necessary information about the interpretations of the qasidah is presented. The necessary information that passed at the classical sources about the qasidah and its author were given and the qasidah translated into Turkish. In this context, the qasidah has been reviewed under such headings as its name, manuscripts and printed copies, its interpretations, it's content and text with its Turkish translation.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Morphology and Verbs, Lâmiyyah, Poetry, Ibn Mâlık

Kaynakça

• Ahmed, Ali. el-Endelusiyyûn ve’l-Meğâribe fî biladi’ş-Şami min nihâyeti’l-karni’l-hâmis hatta nihâyeti’l-karni’t-tâsi‘ el-hicrî. Dımaşk: Dâru Tulâs, 1. Basım, 1989.
• Akçakoca, Yusuf. “Arapça’da Didaktik Şiir Üzerine Bir İnceleme “el-Lâmiyyetu’l-ef‘âl Örneği”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2020), 1393-1416. https://doi.org/10.17859/pauifd.793914.
• Bağdâdî, İsmail Paşa b. Muhammed Emin b. Mir Selim. Îdâhu’l-meknûn fi’z-zeyli ‘alâ Keşfi’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. nşr. Mehmet Şerafettin Yaltkaya/Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Bahrak, Cemâluddîn Muhammed b. 'Umer. Fethu’l-akfâl ve hallu’l-işkâl bi şerhi Lâmiyyeti’l-ef‘âl. nşr. Mustafa en-Nehhâs. Kuveyt: el-Mesâhim, 1414/1993.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. çev. Abdulhalim en-Neccâr, 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 5. Basım, 1959.
• Budeyr, Salah b. Muhammed. Husûlu’l-meserre bi teshîli Lâmiyyeti’l-ef‘âl bi ziyâdeti Bahrak ve’l-İhmirâri ve’d-Durra. Riyad: Mektebetu Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1430/2009.
• Ceknî, Ahmed b. Muhammed el-Ceknî. ‘Avnu’l-mu‘în bi şerhi’l-Lâmiyye ma‘a ziyâdâti Bahrak ve İbn Zeyn. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1. Basım, 2001.
• Cerârî, Abdullah. Şeyhu’l-cemâa el-Allâme Muhammed el-Mekkî (Şahsiyâtun Mağribîyye 3). b.y: Matba'atu'l-Cedîd ed-Dâru’l-Beydâ’, 1. Basım, 1398/1978.
• Çakır, Mehmet. “Binâu’l-ef‘âl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/179-179. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî VI ‘asru’d-duvel ve’l-imârât eş-Şâm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1990.
• Esiyûbî, Muhammed Emin b. Abdullah. Menâhilu’r-ricâl ve meradi‘u’l-etfâl bi lebâni me‘âni Lâmiyyeti’l-ef‘âl. Kahire: Dâru 'Umer b. Hattâb-San‘a: Mektebetu’l-İmâmi’l-Vâzi‘î, 1. Basım, 1428/2007.
• Hacî Hâlife, Mustafa b. Abdullah el-Osmanî. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. nşr. Mehmet Şerafettin Yaltkaya/Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Hamlâvî, Ahmed. Şeza’l-arf fî fenni’s-sarf. Beyrut: Dâru İbn Hazm,1. Basım, 2006.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân. el-Luma‘ fi’l-‘Arabiyye, nşr. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2010.
• İbnu’l-Hâcc, Tâlib b. Hamdûn. Hâşiyetu’t-Tâlib b. Hamdûn‘alâ Şerhi Bahrak ‘alâ Lâmiyyeti’l-ef‘âl. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts.
• İbnu’l-‘İmâd, Şihâbuddîn Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb nşr. Abdulkadir el-Arnavut/Mahmut el-Arnavut 10 Cilt. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1413/1992.
• İbnu’l-Kâdî, Ahmed b. Muhammed İbnu’l-Kâdî. Durretu’l-hicâl fî esmâi’r-ricâl. nşr. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 3 Cilt. b.y: y.y, 1. Basım, 1391/1971.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn. Teshîlu’l-fevâid ve tekmîlu’l-mekâsid, nşr. Muhammed Kâmil Berekât. b.y: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-tıbâ‘a ve’n-neşr, 1387/1967.
• İbnu’n-Nâzım, Bedruddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhu Lâmiyyeti’l-ef’âl. nşr. W. Volck. St. Petersburg: Der Akademic Vorgelegt, 1864.
• Mağînî, Ahmed b. İbrahim b. Abdulmevlâ. Hulâsatu’l-akvâl ‘alâ Şerhi Bedruddîn b. Mâlik li Lâmiyyeti’l-ef‘âl. Kahire: el-Mektebetu’l-İslamiyye, 2. Basım, 1426/2006.
• Muhibbî, Muhammed Emin b. Fadlullah. Hulâsatu’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşar. 4 Cilt. b.y: el-Matba‘atu’l-Vehîbe, 1284/1867-68.
• Özalp, Mehmet Sıdık-Taşdelen, Hasan. “Arap Edebiyatında Lâmiyye Literatürü”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 12/ (Eylül 2020), 193-222. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1299039
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Şifa Yayınevi, 1. Basım, 2012.
• Sıddık, Âmâl İbrahim b. Ahmed. Tahkîku’l-makâl ve teshîlu’l-menâl fî şerhi Lâmiyyeti’l-ef’âl li Muhammed b. el-Abbas et-Tilimsânî. Mekke: Câmi‘et-u Ummi’l-kurrâ, Kuliyyet’ul-âdâb ve’l-‘ulûm ve’l-idâre, Doktora Tezi, 1433/2012.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. b.y: Dâru’l-Fikir, 2. Basım, 1399/1979.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-tâli‘ bi mehâsini-i men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, 1348/1930.
• Şinkîtî, Hasan b. Zeyn. et-Turra şerhu Lâmiyyeti’l-ef‘âl. nşr. Abdurraûf Hüseyin Ali. Dubai: el-Mesâhim, 1. Basım, 1417/1997.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-se‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzu‘âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiye, 1. Basım, 1405/1985.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm Kâmûsu terâcim li eşheri’r-ricâli ve’n-nisâ’ mine’l-Arab ve’l-Musta‘ribîn ve’l-Musteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilmi li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.