Bireylerin Yaşlı Ayrımcılığı Algıları Üzerinde Özgeciliğin Etkisinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 308 - 320, 27.12.2022

Hande Şahin Cengiz Kılıç Gülay Günay

Öz

Yaşlı ayrımcılığı birçok kültürde yaygın olarak ortaya çıkan bir olgudur. Ancak sosyal ilişkiler içinde bireyler çoğu zaman yaşa dayalı ayrımcı davranış ve tutumlar sergilediklerinin farkına varamamaktadır. Çünkü sosyalizasyon sürecinde kültürde var olan normlar da çoğu zaman yaş ayrımcılığını desteklemektedir. Öte yandan karşılık beklemeden gönüllü olarak iyilik yapma şeklinde kavramsallaştırılan özgeci tutum ve davranışlara sahip olan bireyler, sosyal ilişkilerde diğerlerinin iyilik hallerini gözetme ve empati kurmaya daha çok eğilimli olmaları, yaşlı bireylere yönelik olumlu tutum ve davranışlar göstermelerini sağlayabilmektedir. Böylece özgeci özelliklere sahip olan bireylerin yaşlılara yönelik pozitif yaş ayrımcılığı davranışlarını benimsemeleri söz konudur. Bu kapsamda bu çalışmada lisans eğitimi gören bireylerin özgeci tutum ve davranışları ile yaşlı ayrımcılığı algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde öğrenim gören bireyler arasından çalışmaya katılmaya gönüllü olan 413 kişi oluşturmaktadır. Araştırma da bireylerin özgeci tutum ve davranışların ile yaşlılara yönelik ayrımcılık algıları arasındaki ilişkisini belirlemek amacıyla demografik bilgi formunun yanı sıra Yurttaş ve Sarıkoca (2018), tarafından geliştirilen pozitif ve negatif yaşlı ayrımcılığı ölçeği ve London ve Bower tarafından (1968) geliştirilen özgecilik ölçeği veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Bireylerin özgeci tutum ve davranışları ile yaşlı ayrımcılığı algıları arasındaki ilişkisinin belirlenmesinde betimleyici istatistiksel analizler ve korelasyon analizi uygulanmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda elde edilen bulgulara göre bireyler arasında geçmişte yaşlılara yönelik ayrımcılığın daha az (%33,9), günümüzde daha fazla (%32,0) ve gelecekte yaşlılara yönelik ayrımcılığın daha fazla olma durumuna ilişkin kararsız (%26,4) olduğunu ifade edenlerin oranı yüksektir. Bireylerin pozitif yaşlı ayrımcılığı puanları ile özgeciliğin yardımlaşma ve sorumluluk alt boyutları arasında 0,01 düzeyinde pozitif yönlü bir ilişkisinin olduğu, negatif yaşlı ayrımcılığı algısı ile aile ve sorumluluk özgecilik boyutları ile 0,01 düzeyinde pozitif yönde anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgulara dayanarak bireylerin yaşlılara yönelik ayrımcılık algıları ile özgeci tutum ve davranışları arasında bir ilişkinin olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Ayrımcılık, Yaşlılık, Yaş ayrımcılığı, Yaşlılara yönelik ayrımcılık, Özgecilik

Kaynakça

• Aiken, L. R. (1995). Aging: An İntroduction To Gerontology. California: Sage Publications Inc.
• Akbaba, S. (1994). Grupla Psikolojik Danışmanın Sosyal Psikolojik Bir Kavram Olan Özgecilik Üzerindeki Etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Ayalon, L., & Tesch-Romer, C. (2017). Taking A Closer Look At Ageism: Self-And Other-Directed Ageist Attitudes And Discrimination. Eur J Aging, 14, 1–4. https://doi.org/10.1007/s10433-016-0409-9
• Batson, C. D., & Shaw, L. L. (1991). Evidence for Altruism: Toward A Pluralism of Prosocial Motives. Psychological Inquiry, 2, 107–122. https://doi.org/10.1207/s15327965pli0202_1
• Bergeron, C. D., & Lagacé, M. (2021). On The Meaning of Aging And Ageism: Why Culture Matters. University of Toronto Quarterly, 90 (2), 140–154. https://doi.org/10.3138/utq.90.2.06
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, E. Ö., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (22. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Chonody, J. M., & Teater, B. (2017). Social Work Practice With Older Adults: An Actively Aging Framework For Practice. Los Angeles: Sage Publications.
• Fernández-Ballesteros, R., Olmos, R., Santacreu, M., Bustillos, A., Schettini, R., Huici, C., & Rivera, J. M. (2017). Assessing aging stereotypes: Personal stereotypes, self-stereotypes and self-perception of aging. Psicothema, 29(4), 482–489. https://doi.org/10.7334/psicothema2016.314
• Fiske, S. T, Cuddy, J. C., Glick, P., & Xu, J. (2002). A Model of (Often Mixed) Stereotype Content: Competence and Warmth Respectively Follow from Perceived Status And Competition. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 878–902. https://doi.org/10.1037//0022-3514.82.6.878
• Help Age International. (2011). Discrimination in old age: Multiple, cumulative and on the increase. Retrieved from: https://social.un.org/ageing-working group/documents/HelpAge%20briefing %20discrimination %20in %20old%20age%20Aug%2011.pdf
• Hummert, M. L., Garstka, T. A., Shaner, J. L., & Strahm, S. (1994). Stereotypes of the Elderly Held By Young, Middle-Aged, and Elderly Adults. Journal of Gerontology, 49, 240–249. https://doi.org/ 10.1093/geronj/49.5.P240
• İnal, Ö., & Yücel, H. (2021). Ergoterapi Lisans Öğrencilerinde Yaşlılara Yönelik Tutum ve Özgeciliğin İncelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 9(3), 107–113. https://doi.org/10.30720/ered.934265
• Inglehart, R. C., Haerpfer, A., Moreno, C., Welzel, K., Kizilova, J., Diez-Medrano, M., ….…, Puranen B. (2014). World Values Survey: Round Six-Country-Pooled Datafile Version. Retrieved from www.worldvaluessurvey.org/WVSDocumentationWV6.jsp. Madrid: JD Systems Institute.
• Kahana, E., Bhatta, T., Lobegreen, L. D., Kahana, B., & Midlarsky, E. (2013). Altruism, Helping, and Volunteering Pathways to Well-Being in Late Life. Journal of Aging and Health, 25(1), 159-187. https://doi.org/10.1177/0898264312469665
• Kalınkara, V. (2014). Temel Gerontoloji: Yaşlılık Bilimi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karadağ, E., & Mutafçılar, I. (2009). Prososyal Davranış Ekseninde Özgecilik Üzerine Teorik Bir Çözümleme. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 41-70.
• Kart, C. S., & Kinney, J. M. (2001). The Realities of Aging: An Introduction to Gerontology. (6th ed.). Needham Heights, MA: Allyn and Bacon.
• Kılıç, S. (2013). Örnekleme Yöntemleri. Journal of Mood Disorders, 3(1), 44–46.
• Kite, M. E., Stockdale, G. D., Whitley, B. E., & Johnson, B. T. (2005). Attitudes Towards Younger and Older Adults: An Updated Meta-Analytic Review, Journal of Social Issues, 61, 241–266. https://doi.org/ 10.1111/j.1540-4560.2005.00404.x
• Kydd, A., Fleming, A., Gardner, S., & Hafford-Letchfield, P. (2018). Ageism in the Third Age. Contemporary Perspectives on Ageism. Cham: Springer Verlag.
• Lamont, R. A., Swift, H. J., & Abrams, D. (2015). A Review And Meta-Analysis of Age-Based Stereotype Threat: Negative Stereotypes, Not Facts, Do The Damage. Psychology & Aging, 30, 180–193. https://doi.org/ 10.1037/a0038586.
• Levy, B. R., & Myers, L. M. (2004). Preventive Health Behaviors Influenced by Self-Perceptions of Aging. Preventive Medicine: An International Journal Devoted to Practice and Theory, 39, 625–629. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2004.02.029
• Levy, B. R., & Myers, L. M. (2004). Preventive Health Behaviors Influenced by Self-Perceptions of Aging. Preventive Medicine. 39, 625–629. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2004.02.029
• London, P., & Bower, R. K. (1968). Altruism, Extraversion, and Mental İllness. The Journal of Social Psychology, 76(1), 19-30. https://doi.org/10.1080/00224545.1968.9919819
• Morgan, L. & Kunkel, S. (1998). Aging the Social Context. Thousand Oaks: Pine Forge Press.
• Morrow-Howell, N. (2010). Volunteering in Later Life: Research Frontiers. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 65(4), 461–469. https://doi.org/10.1093/geronb/gbq024
• National Research Council. (2006). When I’m 64. Committee on Aging Frontiers in Social Psychology, Personality, and Adult Developmental Psychology. Laura L. Carstensen and Christine R. Hartel (Eds.), Behavioral, Cognitive, and Sensory Sciences, Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, DC: The National Academies Press.
• Nelson, T. D. (2005). Ageism: Prejudice Against Our Feared Future Self. Journal of Social Issues, 61, 207-221. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.2005.00402.x
• Özkurt, V. (2021). Yaşlanma ve Yaşlılık Bağlamında Sosyal Adalet(sizlik). Say Şahin (Ed.), Yaşlılık Sosyolojisi (ss. 223–246). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Rippon, I., Zaninotto, P., & Steptoe, A. (2015). Greater Perceived Age Discrimination in England Than The United States: Results From HRS and ELSA. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci, 70, 925–933. https://doi.org/ 10.1093/geronb/gbv040
• Rippon, I., Kneale, D., Oliveira, C de, Demakakos, P., & Steptoe, A. (2014). Perceived Age Discrimination İn Older Adults. Age Ageing 43, 379–386. https://doi.org/10.1093/ageing/aft146
• Rupp, D. E., Vodanovich, S. J., & Crede, M. (2006). Age Bias in The Workplace: The İmpact of Ageism and Causal Attributions. Journal of Applied Social Psychology, 36, 1337-1364. https://doi.org/ 10.1111/j.0021-9029.2006.00062.x
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Analiz ve Raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Stokes, J. E., & Moorman, S. M. (2016). Who Are the People in Your Neighborhood? Neighborhood Age Composition and Age Discrimination. Soc Psychol Q, 79, 68–80. https://doi.org/ 10.1177/0190272515626569
• Swift, H. J., Abrams, D., & Marques, S. (2013). Threat or Boost? Social Comparison Affects Older People’s Performance Differently Depending on Task Domain. Journal of Gerontology Series B Psychological Sciences and Social Sciences, 68, 23–30. https://doi.org/10.1093/geronb/gbs044.
• Tekeş, B., & Hasta, D. (2015). Özgecilik Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Nesne Psikoloji Dergisi (NPD), 3(6), 55- 75. https://doi.org/ 10.7816/nesne-03-06-03
• Tufan, İ. (2016). Antik Çağdan Günümüze Yaşlılık ve Yaşlanma. Ankara: Nobel Akademi.
• UN. (2020). World Population Ageing 2020 Highlights Living Arrangements of Older Persons (ST/ESA/SER.A/451). Retrieved from: https://www.un.org/development/desa/ pd/sites /www . un.org.development.desa.pd/files/undesa_pd-2020_world_population_ageing_ highlights .pdf
• Van den Heuvel, W. J. A. (2012). Discrimination Against Older People. Reviews in Clinical Gerontology, 22(4), 293 – 300. https://doi.org/10.1017/S095925981200010X
• Van den Heuvel, W. J. A., & Van Santvoort, M. M. (2012). Experienced Discrimination Amongst European Old Citizens. European Journal of Ageing, 8, 291–299. https://doi.org/10.1007/s10433-011-0206-4 WHO. (2021). Global Report On Ageism. Global Campaign To Combat Ageism. Erişim: https://apps.who.in
• Yurttaş, S., & Sarıkoca, E. (2018). Pozitif ve Negatif Yaşlı Ayrımcılığı Ölçeği (PNYAÖ) Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22-Özel Sayı), 1977-1992. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/39871/408510