SELÇUKLU AİLESİNİN BİLİNEN İLK ATASI: DEMİR YAYLI DUKAK

Yıl 2021, , 83 - 108, 02.07.2021

Oğuzhan Çakır

https://doi.org/10.23897/usad.961219

Öz

Büyük Selçuklu Devleti, Orta Asya ile Anadolu’yu birbirine bağlayan bir köprü vazifesini görmektedir ve bu sebeple de araştırılması ve üzerinde durulması gereken tarihin en önemli dönemlerinden birisini teşkil etmektedir. Ancak İslami döneme geçiş ve Anadolu’nun ebedi vatan haline getiriliş sürecinin mihenk noktası olmasına karşın devletin kurucu ailesinin ilk dönemleri hakkında çok açık bir bilgi sahibi olduğumuz söylenemez. Özellikle Selçuklu ailesinin erken dönemine dair kaynaklarımız, Selçuk’un babası hakkında birbirlerinden farklı bilgiler vermektedirler. Bu sebeple de elimizde olan verileri azami ölçüde kullanmak mecburiyeti ile birlikte bu kaynakların eleştirel bir tahlille değerlendirilmesi gerekmektedir. Şimdiye değin gerek şark, gerek garp âlimleri tarafından Selçuklu tarihi araştırılmış ve birçok eser ortaya konulmuştur. Yapılan araştırmalara rağmen Selçukluların ortaya çıkış süreci, Selçuk Bey’in mensubu olduğu aile hakkında tafsilatlı ve kaynaklara dayanan araştırmalar kısıtlı vaziyette kalmıştır. Hâlen, Selçuk’un babasının kimliği, siyasi faaliyetleri ve dini inancı hususunda tartışmalar devam etmektedir. Bu konularda az çok bilgi veren bütün kaynakları inceleyip değerlendirme gayretini göstermeye çalıştığımız makalemiz ile ümit ediyoruz ki bu alana ve alan uzmanlarına katkıda bulunmuş oluruz.

Anahtar Kelimeler

Dukak, Demir Yaylı, Oğuz Yabgu Devleti, Selçuk Bey, Selçuklu Devleti

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory Bar Hebraeus. (1999). Abû’l-Farac tarihi (C. 1) (Doğrul, Ö. R. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Agacanov, S. G. (2002). Oğuzlar (Necef, E. N. & Annaberdiyev, A. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Ahmed Bin Mahmud. (2011). Selçuknâme (Merçil, E. Haz.). Ankara: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Aksarayi. (1362). Târih-i Selâcik ya müsâmeretü'l-ahbâr ve müsâmeretü’l ahyar ( Turan, O. Tashih). Tahran: İntişârât-ı Esâtir.
• Aşıkpaşaoğlu (2015). Âşıkpaşaoğlu tarihi (Atsız, H. N. Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bundârî (1999). Zubdetü’n-nusra va nuhbetü’l-‘usra - Irak ve Horasan Selçukluları tarihi (Burslan, K. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Dunlop, D. M. (2016). Hazar Yahudi tarihi (Ay, Z. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Ebu’l-Gazi Bahadır Han (1996). Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin soy kütüğü) (Ölmez, Z. K. Çev.). Ankara: Simurg Yay.
• Ebu’l-Gazi Bahadır Han (2020). Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin soyağacı) (Acaroğlu, A. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• İbn Funduk, E. A. Z. (1385). Târih-i Beyhâk (Muhammed Kazvini, Tashih). Tahran: Kitabfuruşi Feruği.
• Hâce Nizamülmülk (1372). Siyasetnâme (siyerü’l mülük) (Dark, H. Tashih). Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmi ve Ferhengi.
• Müftevfi, H. (1339). Târih-i güzide ( Nevâi, H. Nşr.). Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebir.
• Hândmîr (1380). Habîbü’s siyer (Gıyasüddin b. Humameddin el-Hüseyni, Telif ). Çap-ı Çaharom Cildi Dövvom, Tahran: İntişârât-ı Heyyam.
• Harman, Ö. F. (2003). Lokman. İslâm ansiklopedisi (C. 27, s. 206-208). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hüseyni (1380). Ahbârü’l ûmera ve padişâhân-ı Selcûki (Nureddin, M. Müsehhih & Ruhâli, R. A. Mütercim ). Tahran: Sazmân-ı Çap ve İntişârât Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslâmî.
• İbn Fadlan (2015). İbn Fadlan seyahatnamesi (Şeşen, R. Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• İbn Hallikan (1948). Vefeyatü’l âyân (C. 4) (Abdülhamîd, M. Tashih ). Kahire.
• İbn Hassûl (1940). Tafdîl el-Etrâk ala sair el-ecnad (Yaltkaya, Ş. Çev.). Belleten 14-15’den ayrı basım, İstanbul: Maarif Matbaası.
• İbn Hassûl (2011). İbn Hassûl ve “tafdîl el-Etrâk ala sair el-ecnad” Adlı Risalenin Tercümesi. (Şeşen, R. Çev.). Tarih Dergisi, 38, 119-142.
• İbn Taktaka, M. A. T. (1350). Târih-i fahrî der âdâb-ı mülkdâri ve devletha-i İslâmi (Gelpaygani, M.V. Tashih ). Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmi ve Ferhengi.
• İbnü’l Esîr el-Cezerî (1987). el kâmil fi’t-târih (C. 8) (İzzeddin Ebü’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Ebü’l Kerim Muhammed b. Muhammed Abdûlkerim b. Abdülvâhid eş-Şeybânî. Telif). Lübnan: el-Dârü’l Kutubü’l İlmiyye.
• İbnü’l Nizamü’l Hüseyni el-Yezdi (1979). el-urazâ fi'l-hikâyet'is-Selçûkiyye (Hüseyin E. & Hâsâni, A. M. Thk.). Bağdat: Metbe Câmietü’l Bağdat.
• İbnü’l-Adîm (1989). Bugyetü’t-taleb fi tarihi Haleb (Sevim, A. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İbnü’l-Esîr (1987). el kâmil fi’t-tarih (C. 9) (Özaydın, A. Çev.). İstanbul: Bahar Yay.
• Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçuklu tarihinin yerli kaynakları. Belleten S. 27’den ayrıbasım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Köymen, M. A. (2011). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi (C.1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Mîrhând (1380). Târih-i ravzatu’s safâ (Cild-i Şeşom Çap-ı Evvel). (Kiyanfer, C. Tashih), Tahran: İntişârât-ı Esâtir.
• Moğolların gizli tarihi (2016). (Temir, A. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Şebankârâi, M. A. M. (1363). Mecmaü’l ensâb (Muhaddîs, M. H. Tashih). Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebîr.
• Nüveyrî, Ş. A. A. (2004). Nihâyetü’l ereb fi fünûni’l edeb (C. 26/27) (Kameyhe, M. Thk. ). Beyrut: el-Dârü’l Kutubü’l İlmiyye.
• Özaydın, A. (2000). İbnü’l İbrî. İslâm Ansiklopedisi (C. 21, s. 92-94). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2001). el-Kâmil. İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 281-283). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2013). Zâhîrüddîn-i Nîşâbûrî. İslâm Ansiklopedisi (C. 44, s. 102-103). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Peacock, A. C. S. (2020). Selçuklu Devleti’nin kuruluşu (yeni bir yorum) (Rona, Z. Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Râvendî. (1957). Râhat-üs-sudûr ve âyet-üs-sürûr (C. 1). (Ateş, A. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh (2014). Câmi’üt-tevârîh (Göksu, E. & Güneş, H. H. Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Solmaz, S. (2018). İbn Fazlan seyahatnâmesine’ne göre İtil Bulgarları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Yezdi, Ş. M. (1326). el-urâza fî'l-hikâyeti's-Selcûkiyye, Kahire.
• Târihü’l Selcuk der Anatoli (1377). (Celali, N. Tashih ve Teligât). Tahran: Miras- Mektub.
• Yazıcızâde Ali (2009). Tevârîh-i âl-i Selçuk (Bakır, A. Haz.). İstanbul: Çamlıca Yay.
• Nişâburi, Z. (1390). Selçuknâme (Afşar, M. İ. & Ramazânî, M. Tashih ). Tahran: İntişârât-ı Esâtir.
• Nîşâbûrî, Z. (2004). Selçukname (Morton, A. H. Nşr.). Berlin.
• Zehebî, O. T. (1993). Târîhu’l İslâm ve vefeyatü’l meşahir ve’l-a’lâm (C. 43) (Tedmüri, Ö. A. Thk). Beyrut: Darü’l Kitabü’l-Arabî.