THE ROLE OF THE SOCİO-POLİTİCAL CONDİTİONS OF THE GREAT SELJUK EMPİRE AT THE TİME OF THE FİRST CRUSADERS’ SUCCESS

Yıl 2016, Sayı: 5, 1 - 18, 01.06.2016

Abdülkerim Özaydın

Öz

The most important factor for the success of the First Crusade, no doubt, is debilitation of the
central authority in the Great Seljuk Emripe. I want to evaluate the political and social events which
led to such situation under the following topics.
1. After Melik Shah’s death in 1092, the on-going fights for the throne between his
sons and dynasty members.
As a Turkish-Islamic state the Great Seljuk Empire, like other Turkish-Islamic states, has a
structure which is also composed of ancient Turkish customs and Islamic elements. There was no
certain rule to come to the throne in the Great Seljuk Empire which adopted ancient Turkish state
mentality, concerning accession. As a result of this, constant fights for the throne both during the
lifetimeof sultans and after their deaths, were frequent. So, the central authority’s power declined
and couldn’t successfully campaign against the Crusades.
2. Clandestine activities of the Batinis led by Hasan Sabbah and the consequent
damages to the state
Batinies, which was one of the extreme Shiite sect and took up different names such as
Ismailies, Hashishies, Zanadika, Malahida, Ibahiyya and Ta’limiyya, was one of the principal
problems which occupied and debilitated central authority in the Great Seljuk Empire.
Batinies/Ismailies, seriously damaged the state in political and social aspects andimpeded with the
fight against the Crusaders, led by Hasan Sabbah who had keen intelligence, revolutionary and
organizer qualifications.
3. Self-seeker policies of Emirs
It is without question, self-seeker policies of emirs played an important role in blowing serious
injury to the state authority of the Great Seljuk Empire. We see that the emirs,who had great iqta,
extensive land and military force at their side, clashed with the sultan andamongst themselves. We
also see when they at the sight of their iqta’srevolt against the sultan separately or jointly. These
conflictsprevented a strong struggle against the Crusaders as was required.
4. Unqualified viziers and other statesmen
The viziers in the Great Seljuk Empire had extensive authority as the absolute deputy of
sultans. In his Siyasatnama, Nizamulmulk remarks that peace and harmony in the state depends on
the competent vizier, if the vizier is capable the state would develop, people would be content and the
sultan wouldbe pleased, otherwise the sultan and the state would suffer.
After the martyrdom of Nizamulmulk by the Batinies, acceding vizierswho were incapable and
completely self-seeking, overshadowed the state authority and couldn’t take measures against the
Crusaders’ invasion.
5. Difficulties caused by Turkmen, Arab and other tribes
Under the rule of the local emirs, the tribes which were after plundering and looting, were one
of the factors which occupied the central government at the time. These tribes were ready to join to
the rebellious emirs and adventurers. The tribes could quickly change sides and the ensuing socio-
political chaos,curbed the state’spower and therefore the state had to spend its energy rather than
using it for the fight against the Crusaders.
6. Political Role of hatuns or other women and their intricacies
On the suffering of the central authority, passions of court’s women and their political
activities had an important role. In terms of political struggle and conflict, the most salient hatun
was Terken Hatun, who was the wife of Melik Shah and was efficient inshaking of the state
authority in the first place. Terken Hatun hadextensive influence not only over her husband, Sultan
Melik Shah, but also sultan’s emirs and commanders. Her extensive influence on the statesmen
continued after his husband’s death. She resorted to numerousplots to enthrone her about 5 years
old son, Mahmud, and exercised influence over the caliph, ulama and commanders, and also put up
a fight against Berkyaruk, the older son of Melik Shah. In conclusion, this struggle and fight for the
throne led to the weakening of the state authority.
7. Sectarian Tensions
Sectarian tensions in the territory of the Great Seljuk Empire during the Crusade invasion
were one of the factors which afflicted social structure and disrupted the fight against the Crusaders
together. Sectarian tensions could be seen between the Shiite and Sunnies and even between
themembers of Sunni sects. And these tensions werepartially damaging to the ultimate struggle
against the Crusaders.

Anahtar Kelimeler

The First Crausaders, Crusades, Hasan Sabbah, Melik Shah’s

I. HAÇLI SEFERİNİN BAŞARIYA ULAŞMASINDA BÜYÜK SELÇUKLULAR’IN İÇİNDE BULUNDUĞU SİYÂSÎ ve İÇTİMÂÎ ŞARTLARIN ROLÜ

Öz

I. Haçlı Seferinin başarıya ulaşmasındaki en önemli faktör hiç şüphesiz Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda merkezi otoritenin sarsılması ve zaafa uğratılmasıdır. Buna sebep olan siyasi ve içtimai olayları şu başlıklar atında değerlendirmek istiyorum. 1) Sultan Melikşah’ın 1092’de ölümü üzerine oğulları ve hanedanın diğer mensupları arasında devam eden taht kavgaları. Büyük Selçuklular bir Türk-İslâm devleti olmak itibariyle diğer Türk-İslâm devletlerinde de değişik ölçülerde gördüğümüz üzere eski Türk töre ve gelenekleriyle İslâmî unsurların kaynaşmasından oluşan bir yapıya sahipti. Eski Türk hakimiyet anlayışını benimseyen Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda tahta geçme konusunda belirlenmiş kesin bir kural yoktu. Bunun sonucu olarak da gerek sultanların sağlıklarında ve gerekse ölümlerinden sonra saltanatı ele geçirmek amacıyla girişilen taht kavgaları hiç eksik olmamıştır. Bu yüzden merkezi otorite zaafa uğramış ve Haçlılara karşı güçlü bir mücadele verilememiştir.2) Hasan Sabbah liderliğindeki Bâtınîlerin sinsice faaliyetleri ve devlete verdiği zararlar. Aşırı şîî fırkalardan biri olan ve İsmailiyye, Haşişiyye, Zenadıka, Melâhide, İbahiyye, Ta’limiyye gibi çeşitli isimlerle anılan Bâtınîlik Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nu meşgul eden ve merkezî otoriteyi zaafa uğratan başlıca problemlerden biri olmuştur. Bâtınîler/İsmaîlîler son derece kuvvetli bir zekâya yüksek ihtilâlcilik ve teşkilatçılık vasıflarına sahip olan Hasan Sabbah liderliğinde faal ve muntazam bir teşkilat kurarak siyasi ve sosyal açıdan devlete ciddi zarar vermiş ve Haçlılarla mücadeleyi engellemiştir.3) Emîrlerin çıkarcı politikaları. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun sarsıntılara maruz kalmasında ve devlet otoritesinin zedelenmesinde şüphesiz ki emirlerin çıkarcı politikaları da önemli rol oynamıştır. İdarelerinde geniş topraklar ve maiyyetlerinde mühim askeri kuvvetler bulunan büyük ikta sahibi emîrlerin bazen sultanla bazen de kendi aralarında mücadeleye giriştikleri, iktalarını yetersiz gören emîrlerin de bireysel veya müşterek olarak hükümdara isyan ettiklerini görüyoruz. Bu da Haçlılarla gerektiği şekilde mücadeleye mani olmuştur. 4) İş başındaki vezirlerin ve diğer devlet adamlarının ehliyetsizliği. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda vezirler hükümdarın mutlak vekili sıfatıyla geniş yetkilerle donatılmıştı. Nizamülmülk Siyasetnâme’de sultan ve ülkenin dirlik ve düzeninin vezirin iyi veya kötü olmasına bağlı olduğunu, eğer vezir liyakatli ise ülkenin bayındır, halkın hoşnut, hükümdarın da gönlünün rahat olacağını, eğer vezir yeteneksiz ve icraatı olumsuz ise sultan ve ülkenin zarar göreceğini belirtir. Nizamülmülk’ün Bâtınîler tarafından şehit edilmesinden sonra liyakatsiz ve sadece kendi şahsî çıkarlarını düşünen vezirlerin işbaşına gelmesi devlet otoritesine gölge düşürmüş ve Haçlı istilasına karşı gerekli tedbirler alınamamıştır.5) Türkmen, Arap ve diğer kabilelerin çıkardığı zorluklar. Mahallî emîrlerinin idaresinde yağma ve ganimet peşinde koşan kabileler de merkezi hükümeti meşgul eden faktörlerden biriydi. Bu kabileler çeşitli amaçlarla isyan eden emîrlere ve maceraperestlere katılmaya hazırdı. Çok çabuk taraf değiştiren bu kabileler de siyâsî ve sosyal kargaşaya sebep oluyor ve devlet Haçlılarla mücadele edeceği yerde enerjisini bunlarla mücadeleye harcamak zorunda kalıyordu.6) Hatunların ve diğer kadınların siyasi rolleri ve çevirdiği entrikalar. Merkezi otoritenin zaafa uğramasında saray kadınlarının ihtirasları ve siyasi faaliyetlerinin de küçümsenmeyecek yeri vardır. Politik mücadelede ve çekişmelerde en göze çarpan Hatun entrika ve ihtiraslarıyla devlet otoritesinin birinci derecede sarsılmasında etkili olanı hiç şüphesiz Melikşah’ın hanımı denilen Terken Hatun’dur. Terken Hatun’un sadece Sultan Melikşah üzerinde değil, onun emîr ve kumandanları üzerinde de büyük etkisi vardı. Terken Hatun Melikşah’ın ölümünden sonra da kumandanlar üzerindeki nüfuz ve otoritesini devam ettirmiştir. 4-5 yaşlarındaki oğlu Mahmud’’u tahta geçirmek amacıyla halife, ulema ve kumandanlar üzerinde baskı kurmak için her yola başvurmuş, Sultan Melikşah’ın en büyük oğlu Berkyaruk’a karşı ciddi bir mücadele vermiştir. Netice itibariyle bu mücadele ve taht kavgası devlet otoritesinin sarsılmasına sebep olmuştur.7) Mezhep Çatışmaları. Haçlı istilası sırasında Büyük Selçuklu ülkesindeki mezhep çatışmaları da sosyal yapıyı sarsan ve Haçlılara karşı birlikte hareket etmeyi engelleyen faktörlerden biridir. Mezhep çatışmaları Şîîlerle Sünnîler arasında olduğu gibi bizzat Sünnî mezhep mensupları arasında da eksik olmuyordu. Bu da İslâm toplumunun Haçlılara karşı birlikte hareket etme duygusuna kısmen de olsa zarar veriyordu.

Anahtar Kelimeler

I.Haçlı seferleri, Selçuklular, Haçlılar, Hasan Sabbah, Melikşah