A LITTLE KNOWN SOURCE OF SALJUQ HISTORY: ḤASAN-I YAZDĪ’S JĀMİ‘ AT-TAWĀRĪKH-İ ḤASANĪ

Yıl 2016, Sayı: 5, 143 - 166, 01.06.2016

Bülent Özkuzugüdenli

Öz

The present work, consisting of an introduction and two main parts, is an analytical study of
the chapter on the Saljuqs in the Persian chronicle titled Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī (Ḥasanī’s
Compendium of Chronicles) by a Timurid author, Ḥasan-i Yazdī. After addressing the life and
works of the author, the contents of his chronicle, its importance, and its sources (as far as they are
mentioned in the text), the introduction discusses the significance of this chapter as a source on the
Saljuqs. In addition, this study details linguistic and stylistic features of the text and provides indepth
analysis of its extant copies and an evaluation of its previous studies. Tāj ad-Dīn Ḥasan b.
Shihāb b. Ḥusayn-i Yazdī was born around 793/1390-91. He served two Timurid rulers, Mīrzā
Iskandar b. ʿUmar Shaykh and Mīrzā Sulṭān Muḥammad Bahādir b. Baysungur. The author
started writing this book in 855/1451 at the order of the Timurid Mīrzā Sulṭān Muḥammad b.
Baysungur. In Dhu’l-ḥijja 855 (25 December 1451-22 January 1452) Muḥammad b. Baysungur
was killed by his brother Bābur. The author then dedicated this work to Babur b. Baysungur. No
further information exists in the sources about the author’s life thereafter or the date of his death.
Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī can be considered a general history of Islam from its very beginning
until the time of its author. This work is one of the most extensive sources on the Saljuqs,
particularly about the reign of Sultan Sanjar. For this reason it deserves to be taken into account on
the Seljuq historiography. The author had access to Sanjar-nāma (or Razm-nāma-yi Sanjarī - Rūznāma-yi
Sanjarī). He recurrently quotes from this and some other sources that are not extant. Two
copies of Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī have survived to our time: 1.MS. Tehran, Iran Library
(Kitābkhāna-yi Millī-yi Īrān), 1330. 2. MS. Istanbul, Süleymaniye Library, Fatih 4307.

Anahtar Kelimeler

Ḥasan-i Yazdī, Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī, the Saljuqs, Sultan Sanjar, historiography of the Saljuqs.

SELÇUKLU TARİHİNİN AZ BİLİNEN BİR KAYNAĞI: HASAN-I YEZDÎ’NİN CÂMİ‘U’T-TEVÂRÎH-İ HASENÎ İSİMLİ ESERİ

Öz

Bu çalışma, Timurlu dönemi müellifi Hasan-ı Yezdî’nin Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî isimli Farsça eserinin Selçuklular kısmının; tanıtımı ve değerlendirmesini ihtiva etmektedir. Müellifin hayatı ve eserlerine değinildikten sonra, eserin muhtevası, önemi ve kaynaklarından bahsedilmiş, eserin Selçuklular kısmının kaynak değeri ortaya konulmuş, ayrıca eserin dil ve imlâ hususiyetleri, nüshaları incelenmiş ve eser üzerinde yapılan çalışmaların bir değerlendirmesi yapılmıştır. Tam adı Tâcu’d-dîn Hasan b. Şihâb b. Huseyn-i Yezdî olan müellif takriben 793/1390-91 yılında doğmuş, Timurlular’dan Mîrzâ İskender b. ‘Omer Şeyh ve Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed Bahadır b. Baysungur’un hizmetinde bulunmuştur. Müellif Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî isimli eserini telife Timurlular’dan Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed b. Baysungur b. Şâhruh adına 855/1451 yılında başlamışsa da, onun 855 yılı Zî’l-hicce ayında (25 Aralık 1451-22 Ocak 1452) kardeşi Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur tarafından öldürülmesi üzerine eserini Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur’a ithaf etmiştir. Müellifin hayatının bundan sonraki bölümü ve ölüm tarihi hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî, başlangıçtan müellifin kendi zamanına kadar gelen genel bir İslâm tarihidir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî, Selçuklular ve özellikle de Sultan Sencer devri için en tafsilatlı kaynaklardan birisidir. Eserin Selçuklu tarihi için asıl önemi, müellifin, başta Sencer-nâme (veya Rezm-nâme-yi Sencerî ya da Rûz-nâme-yi Sencerî) olmak üzere, günümüze ulaşmayan bazı kaynaklardan sık sık alıntılar yapmış olmasından gelmektedir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî’nin iki yazma nüshası günümüze ulaşmıştır: 1. İran Millî Kütüphanesi (Kitābkhāna-yi Millī-yi Īrān, Tahran), nr. 1330. 2. Süleymaniye Kütüphanesi (İstanbul), Fatih 4307.

Anahtar Kelimeler

Hasan-ı Yezdî, Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî, Selçuklular, Sultan Sencer, Selçuklu tarih yazıcılığı.