KÜRTLERDE İÇ SAVAŞ

Yıl 2017, Sayı: 6, 95 - 122, 26.09.2018

Bekir Biçer

Öz

İnsanlık tarihi savaşlarla özdeşleşmiştir. Halklar sürekli birbiri ile savaşmıştır. Ancak

savaşların en yıkıcı olanı iç savaşlardır. İç savaşları en sık yaşayan halklardan birisi Kürtlerdir.

Kürtler siyasal anlamda 10. yüzyılda tarih sahnesine çıkmış Şeddadi, Mervani, Hasnevi, Revadi ve

Annazi gibi küçük hanedanlar kurmuşlardır. Ancak Kürt hanedanların hemen hemen tamamı

hanedan ve aşiretler arasındaki çatışmadan zayıflamış veya yıkılmışlardır. Selçuklular ve Kürtler

11. yüzyılda karşılaştıklarında Kürt hanedanların çoğu siyasal anlamda bağımsız değil, Şii

Büveyhoğullarına bağımlıydı. Selçuklular Büveyhoğullarını yıkınca Kürt emirlikler, Selçuklu

hâkimiyetine girmişlerdir.

1501 yılından itibaren Safeviler, Kürt coğrafyasının tamamını (Anadolu ve Irak dâhil) işgal

etmiş ve Kürt emirlikleri yıkmıştır. İdrisi Bidlisi, Safevilere karşı Yavuz Sultan Selim’den yardım

istemiştir. 1514 yılından itibaren Anadolu ve Irak’taki Kürt emirlikler, Osmanlı hakimiyetine

girmiş ve Kürt hükümeti ve Ekrad sancakları adıyla yönetim birimleri kurulmuştur. 19. yüzyılda

Osmanlı Devleti Kürt emirlikleri yıkıp merkeziyetçi yönetim kuruncaya kadar Kürtler yarı özerk bir

şekilde Osmanlı Devleti’ne bağlı olarak yaşamışlardır. Ancak aşiretler kendi aralarında sürekli

savaşmıştır. 19. yüzyılda Kürt emirler kaybettikleri siyasal gücü yeniden kazanmak için Osmanlı

Devleti’ne karşı isyanlar çıkarmışlardır; Kör Muhammed Paşa, Bedirhan Bey, İzzeddin Şir ve Şeyh

Ubeydullah isyanı gibi. Bu isyancılar da öncelikle rakip Kürt aşiretlere ve mirlere saldırarak Kürtler

arasında tekrar iç savaş çıkarmıştır. Bu isyanlar rakip Kürt emirlerin Osmanlı Devleti’ni

desteklemesi sonucu bastırılmıştır.

Kürtler tarihleri boyunca iç savaşı sıkça yaşamış bir halktır ve Kürtler arasında iç savaşlar

halen yaşanmaktadır. Ancak bazı Kürdolog ve Kürt milliyetçileri bu önemli gerçeği görmezden

gelerek Kürt hanedanların yıkılışından sürekli Türkleri (Selçuklu‐ Osmanlı) sorumlu tutmuşlardır.

Hâlbuki Kürtlerin tarihi Kürt emir ve aşiretlerin birbiriyle savaşından ibarettir.

Anahtar Kelimeler

Kürtler, aşiret, iç savaş, emirlik

CİVİL WAR IN THE KURDS

Öz

History of humankind has always been associated with wars. Different nations have always

fought with one another. However, the most destructive kind of the wars is civil wars. One of the nations who has gone through civil wars the most is Kurds. In the political sense, Kurds appeared in

the history in the 10th century and founded small dynasties such as Seddadi, Mervani, Hasnevi,

Revadi and Annazi. Yet, almost all of the Kurdish dynasties have been weakened and destructed

because of the conflicts amongst the dynasties and tribes. When Seljuks and Kurds first encountered

in 11th century, majority of the Kurdish dynasties were not politically independent but rather

dependent on the Buveyhogullari. When Seljuks defeated the Buveyhogullari Kurdish emirates

entered into the rule of Seljuks.

Since 1501 on, Safevis invaded all of the Kurdish geography (including Anatolia and Iraq) and

demolished the Kurdish emirates. İdris‐i Bitlisî sought help from Yavuz Sultan Selim against the

Safevis. From 1514 on, the Kurdish emirates in Anatolia and Iraq entered under the reign of

Ottomans and special cabinets were founded for Kurds. Up until the 19th century when the

Ottomans demolished the Kurdish emirates and found a centralized government, Kurds were

dependent on the Ottoman Empire in an autonomous way. However, Kurdish tribes were always in

a fight with each other. In the 19th century Kurdish emirates rebelled against the Ottoman Empire

in order to regain the political power they lost such as Kor Muhammed Pasha Rebellion, Bedirhan

Bey Rebellion, İzzeddin Sir Rebellion, and Sheikh Ubeydullah Rebellion. These rebellions caused a

Kurdish civil war by attacking their rival Kurdish tribes and emirates and were suppressed after the

rival Kurdish emirates supported the Ottoman Empire.

Kurds are a nation which has been through numerous civil wars and there is still a civil war

going on amongst the Kurds. However, Kurdologs and Kurdish nationalists choose to ignore this

fact and hold the Turks (Seljuks, Ottomons) for their demolishment while Kurdish history consists

merely of Kurdish emirates and tribes constantly fighting each other.

Anahtar Kelimeler

Kurds, tribe, civil war, emirate

Kaynakça

• Ağacanov, Sergey Grigoreviç, Selçuklular, (Çev. E. N. Necef‐ A. R. Annaberdiyev), İstanbul 2006.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 3, İstanbul 1991.
• Ali Rıza Şeyh Attar, Kürtler, (Çev. A. Dursunoğlu), İstanbul 2008.
• Bezer, Gülay Öğün, Şeddadiler, DİA, c. 38. İstanbul 2010.
• Breinessen, Martin Von, Ağa, Şeyh Devlet (Çev. B. Yalkut), İstanbul 2015.
• Campanile, R. P. Guiseppe, Kürdistan Tarihi, (Heval Bucak), İstanbul 2013.
• Charles, Noel, E. W, Kürdistan 1919, (Çev. B. Birer), Avesta Yayınları, İstanbul 2010.
• Dağlı, Faysal, Birakuji, (Kürtlerin İç Savaşı), Belge Yayınları, İstanbul 1994.
• Doğan, Cabir, XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi Mayıs 2011, Sayı:23, s. 32, 39.
• Doğan, Cabir, 1843–1846 Nasturi Olayları ve Bedirhan Bey, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Aralık 2010, Sayı: 22, s. 10, 11.
• Gencer, Fatih, Merkeziyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, (Ankara Ün. Sosyal Bilimler Ens. Doktora Tezi), Ankara 2010.
• Gökalp, Ziya, Kürt Aşiretler Hakkında Sosyolojik Tedkikler, (Haz. Y. Toker), İstanbul 2013.
• Hamdullah Müstevfi, Nüzhetüʹl‐Kulûb (Çev. G. Le Strange) Leyden, 1919.
• Hamilton, A.M., Kürdistan’dan Geçen Yol, (Çev. Z. Yaş), İstanbul 2009.
• Hoca Saadeddin Efendi, Tacü’t‐Tevârih, (Haz. I. Parmaksızoğlu) Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• İbn Haldun, Tarihi İbn Haldun, c. 4, Beyrut 1971.
• İbnü’l‐ Esir, el‐Kâmil fi’t‐Tarih, (Ter. A. Özaydın), c. 9, İstanbul 1987.
• İbnü’ l‐ Cevzi, el‐Muntazam, c. 6, Beyrut ?,
• İbnü’l‐ Ezrak, Mervânî Kürtleri Tarihi, (Çev. M. Emin Bozarslan), İstanbul 1990.
• İbn Kesir, el‐Bidâye ve’n‐ Nihâye, (Çev. M. Keskin), c. 12, İstanbul 1994.
• Jwaideh, Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi, (Çev. İ. Çeken‐ A. Duman), İstanbul 2014.
• Kemâleddin İbn‐i Adim, Buğye et‐Taleb fi Tarihi Haleb, (Haz. A. Sevim), Ankara 1976.
• Keleş, Nevzat, Şeddadiler, (Kürtler‐ Tarih), Nida Yayınları, İstanbul 2015.
• Keleş, Nevzat, Şeddadiler (951‐ 1999) Orta Çağ’da Bir Kürt Hanedanı, İstanbul 2016.
• Klein Janet, Hamidiye Alayları ( Çev. R. Akman), İstanbul 2014.
• Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı – İran Siyasi Münasebetleri, İstanbul 1993.
• Lazerev M.S.–Mıhoyan, Ş.X. Kürdistan Tarihi, (Çev. İbrahim Kale), Avesta Yayınları, İstanbul 2010.
• Marufoğlu, Sinan, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak, İstanbul 1998.
• Mehmet Emin Zeki Bey, Kürtler ve Kürdistan, Nubihar Yayınları, İstanbul 2011.
• Mehredad İzady, Kürtler, (Çev. C. Atila), İstanbul 2001.
• Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• Minorksy, Vladimir, Kürtler, (Çev. K. Fıratlı), İstanbul 2004.
• Moltke, Helmut Von, Türkiye Mektupları (Çev. H. Örs), İstanbul 1995.
• Miskeveyh Ebu Ali Ahmed b. Muhammed, Tecâribü’l‐ Ümem (Ter. Kıvameddin Burslan), TTK Ankara 2016.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lutfullah, Camiü’d‐düvel, (Nuruosmaniye, nr. 3171.
• Nikitin, Basıl, Kürtler, N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul 2015.
• Öğün, Tuncay, Cizreli İzzeddin Şir Bey ve İsyanı, İstanbul 2010.
• Özaydın, Abdülkerim, Annaziler, DİA, c. 3, İstanbul 1988.
• Sarıkçıoğlu, Melike, Osmanlı‐ İran Hudut Sorunları, Ankara 2013.
• Sıbt İbnü’l‐ Cevzi, Mir’atü’z‐ Zaman fi Tarih’il‐ Ayan’da Selçuklular, (Ter. A. Sevim), Ankara 2011.
• Stromehmeıer Martın ‐ Lale Yalçın‐ Heckmann, Kürtler Tarih, Siyaset, Kültür (Çev. A. Dirim), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• Şerefhan, Şerefnâme (Ter. M.E. Bozarslan), İstanbul 2006.
• Şeşen, Ramazan, Selahattin Devrinde Eyyubiler Devleti, İstanbul 1983.
• Şimşir, Bilal N., Kürtçülük (1787‐ 1923), İstanbul 2010.
• Tokuş, Ömer, Mervâniler, (Kürtler) Nida Yayınları, İstanbul 2015.
• Tomar, Cengiz, Revadiler DİA, c. 35, İstanbul 2008.
• Uşak, Hasan, Kürdistan’da Aşiretçilik ve Milliyetçilik, İstanbul 2005.
• Vanlı, İsmet Şerif, Batılı Eski Seyyahların Gözüyle Kürtler ve Kürdistan, (Ter. M. Demirci), İstanbul 1997.
• Yazıcızâde Ali, Tevârih‐i Âl‐i Selçuk, (Haz. A. Bakır), İstanbul 2009.