THE ANTRHOPONIMIC MAP OF SELJUKID WORLD (SOME DETECTIONS ABOUT THE CUSTOM OF NAMING IN SELJUKID AGE)

Yıl 2017, Sayı: 6, 147 - 180, 26.09.2018

Ahmet Kütük

Öz

Between 11th and 14th centuries, about Seljuks who ruled over a wide geographical area, that

is said Middle East today, more research has been done in the field of political or organizational

history. Despite the fact that there are many sources in different languages the details of traditions

and customs shaping their social lives have not been reached. The tradition of naming in the Seljuk

world is also among these neglected areas. Researches on this area related to the Seljuk era, which

represents a critical transition period especially in the religious, geographical and socio‐cultural

aspects of Turkish history, are important. In this article, in the light of the sources some

determinations were identified about the principles of naming the Seljuk state and society tradition.

Anahtar Kelimeler

Seljuqs, Anthroponymy, Custom of naming, Mahmud al‐Kashgari

SELÇUKLU DÜNYASININ ANTROPONİMİK HARİTASI (SELÇUKLU ÇAĞINDA AD KOYMA GELENEĞİ HAKKINDA BAZI TESPİTLER)

Öz

11. ve 14. yüzyıl arasında, bugün Ortadoğu adı verilen geniş bir coğrafyada egemen olan

Selçuklularla ilgili daha ziyade siyasî veya teşkilat tarihi alanında araştırmalar yapılmış, onlardan

günümüze farklı dillerde yazılmış kaynaklar ulaşmasına rağmen, Selçukluların toplumsal

yaşamlarını biçimlendiren gelenek ve görenekleri ile ilgili detaylara inilmemiştir. Selçuklu

dünyasında ad koyma geleneği de ihmal edilen bu alanlar arasındadır. Türk tarihinin dini, coğrafi

ve sosyo‐kültürel açıdan kritik bir geçiş evresini temsil eden Selçuklu çağı ile alakalı bu alanda

yapılacak araştırmalar önem arz etmektedir. Bu makalede, dönemin kaynakları ışığında Selçuklu

devlet ve toplum geleneğinde ad koymaya dair usul ve esaslar hakkında birtakım tespitler

yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Antroponimi, Ad Koyma Geleneği, Kaşgarlı Mahmud

Kaynakça

• Ahmed Tevhid, Meskûkât‐ı Kadime‐i İslâmiye Kataloğu, Mahmud Beg Matbaası, İstanbul 1321.
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Musameratü’l Ahbar, (Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi, (tashih ve nşr. Osman Turan), TTK Yayınları, Ankara 1999; Türkçe trc. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Akün, Ö. Faruk “Kaşgarlı Mahmud”, DİA, XXV, Ankara 2002, s. 9‐15.
• Cüveynî, Alaaddin Ata Melik, Tarih‐i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Eberhard, W., “Birkaç Eski Türk Unvanı Hakkında” Belleten, IX/35, (1945), s. 319‐340.
• el‐Azimî, Azimî Tarihi, (Selçuklu Dönemiyle İlgili Bölümler), (Metin, Çeviri, Notlar ve Açıklamalar: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2006.
• el‐Bondarî, Feth b. Ali b. Muhammed, Zübdetü’n Nusre ve Nuhbetü’l Usre, (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), (Çev. Kıvameddin Burslan), TTK Yayınları, Ankara 1999.
• el‐Cüzcanî, Minhac‐ı Sirac, Tabakat‐Nasiri (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Harezmşahlar), (Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), TTK Yayınları, Ankara 2015.
• el‐Hüseynî, Sadruddin Ebu’l Hasan Ali İbn Nasır İbn Ali, Ahbarü’d Devleti’s‐Selçukiyye, (Çev. Necati Lugal), TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Ergin, Muharrem, Dede Korkud Kitabı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• Gündoğdu, Hamza‐ Ahmet Ali Bayhan‐Ali Murat Aktemur‐İshak Umut Kukaracı‐Adem Çelik‐ Bahattin Güneş, Tarihi Yaşayan İl Tokat, Ankara 2006.
• Hamdullah Müstevfî‐i Kazvini, Tarih‐i Güzide (Zikr‐i Padişahan‐ı Selçukiyan) (ed. Erkan Göksu), Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2015.
• İbn Bibî, “Histoire des Seldjoucides d’Asie Mineure”, (neşr. M. Th. Houtsma), Recueil de Textes Relaties l’Histoire des Seldjoucides, vol‐ III‐IV, E. J. Brill, Leiden, 1902; Türkçe trc. Mürsel Öztürk El‐Evâmiru’l Alâ’iyye fi’l Umûri’l‐Alâ’iyye, (Selçuknâme), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• İbn Fazlan, Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslâm Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan Şeşen), Bedir Yayınevi, İstanbul 1975.
• İbnu’l Adim, Kamal al‐din, Bugyat at‐Talab Fi Tarih Halab (Selçuklularla İlgili Haltercümeleri), (Yayınlayan: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• İbnu’l Cevzî, Mir’âtü’z‐Zaman fi Tarihi’l Ayan (Selçuklular Kısmı), (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• İbnu’l Esir, el‐Kamil Fi’t Tarih, VIII, IX, X (Neşr. Dr. Yusuf Dekak), Daru’l Kutub al İlmiyah, Beyrut, 2003.
• İsmail Galib, Meskûkât‐ı Turkmaniye Kataoğu, Mehran Matbaası, İstanbul 1311.
• İsmail Galib, Takvim‐i Meskûkât‐ı Selçukiyye Kataoğu, Mehran Matbaası, İstanbul 1309.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, Türkiyat Mecmuası, XIII, (1958), s. 117‐130.
• Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lugat‐it Türk Tercümesi, (çev. Besim Atalay), I‐IV, TDK Yayınları, Ankara 1998‐1999.
• Kesik, Muharrem, “Sadeddin Köpek”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, s. 392‐393.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Konya Tarihi, Enes Kitap Yayınları, Ankara 1997.
• Köprülü, M. Fuad, “Anadolu Selçuklu Tarihi’nin Yerli Kaynakları”, Belleten, VII/ 27, 1943, s. 379‐522.
• Köprülü, O. Fuad, “Çavuş”, DİA, VIII, İstanbul 1993, s. 236‐238.
• Kütük, Ahmet, “İslâm/Türk Devlet ve Toplum Geleneğinde Renkler ve Anlamları”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 24, Sayı: 2, İstanbul 2014, s. 133‐170.
• Mirhand, Muhammed b. Havendşah bin Mahmud, Ravzatu’s Safa fi Sireti’l Enbiya ve’l Mülük ve’l Hulefa, (Tabakat‐ı Selçukiyye), (Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), TTK Yayınları, Ankara 2015.
• Muhammed Mubarek, Meskûkât‐ı İslâmiye Kataloğu, Mahmud Beg Matbaası, İstanbul 1318.
• Nesevî, Celâlüttin Harezemşah, (trc. Necip Asım), Devlet Matbaası, İstanbul 1934.
• Peacock, A. C. S., Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu, (Yeni Bir Yorum), (Çev. Z. Rona), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
• Pritsak, Omeljan, “Mahmud Kaşgari Kimdir?”, (Çev. Hasan Eren), Türkiyat Mecmuası, X, (1953), s. 243‐246.
• Ravendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Rahatus’ Sudûr ve Ayet‐üs‐Sürûr, (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), (Çev. Ahmet Ateş), I‐II, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Reşidüddin Fazlullah, Câmi’al‐Tavârih, (Yayınlayan: Ahmed Ateş), II, 5. Cüz, TTK Yayınları, Ankara 1999; Türkçe trc. Erkan Göksu‐H. Hüseyin Güneş, Câmiüt Tevârih, (Selçuklu Devleti), (Notlar: Erkan Göksu), Selenge Yayınları, İstanbul 2011.
• Salman, Hüseyin‐Özgüdenli, Osman Gazi, “Yabgu”, DİA, XLIII, Ankara 2013, s. 170‐171. Sümer, Faruk, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, I‐II, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1999.
• Taşağıl, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları (MÖ. III‐MS. X. Asır), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “İlig”, DİA, XXII, İstanbul 2000, s. 108.
• Turan, Osman, “İlig Unvanı Hakkında”, Türkiyat Mecmuası, VII, (1942), s. 192‐199.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, Tarihi Akışı İçerisinde Din ve Medeniyet, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1998.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I, Şemseddin Altun‐aba, Vakfiyyesi ve Hayatı”, Belleten, XI/42, (1947), s. 197‐235.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri II, Mübarizeddin Er‐tokuş Vakfiyesi”, Belleten, XI/43, (1947), s. 415‐429.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celâleddin Karatay ve Vakfiyesi”, Belleten, XII/48, (1948), s. 17‐144.
• Unsî, Selçuk Şehnâmesi, (Trc. Mesud Koman), Ülkü Basımevi, Konya 1942. www.tdk.gov.tr Büyük Türkçe Sözlük, (Erişim: 26. 02. 2017)
• Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, (Çev. R. Rahmeti Arat), c. II, TTK Yayınevi, Ankara 1959.