HÜLÂGÛ HAN DÖNEMİNDE ANADOLU’DA GÖREV YAPAN MOĞOL KOMUTANLARI

Yıl 2018, Sayı: 9, 150 - 171, 21.12.2018

Mustafa Akkuş Büşra Bağcı

Öz

Moğolların 1251 yılında düzenledikleri
büyük kurultayda Batu Han’ın da desteğini alarak Büyük Han seçilen Mengü Han (1251-1259),
idareyi ele aldıktan sonra ülkesinde yeni düzenlemeler yapmıştır. Mengü Han;
merkezi otoriteyi güçlendirmek ve doğuda da batıda da sınırları genişletebilmek
için kardeşlerinden Kubilay’ı Çin’e, Hülâgû’yü Batı’ya İslam Dünyası üzerine
göndermiştir. Türkistan ve İran topraklarını geçerek Bağdat önlerine gelen
Hülâgû, Abbasi Halifeliğini yıkarak İran, Irak, Azerbaycan ve Suriye
topraklarının bir kısmını da içine alan geniş bir coğrafyada İlhanlı devletini
kurmuştur. Büyük Han’a bağlı olan İlhanlı Devleti, Mısır dışında kalan tüm
İslam toprakları üzerinde hâkimiyetini sağlamıştır. Daha önce Moğol istilasına
uğrayan Anadolu da ise Moğol tahakkümü şiddetini arttırmıştır. Hülâgû Han’ın
Suriye’de hâkimiyet mücadelesi daha önce istila edilen Anadolu’daki Moğol
etkisinin uc bölgelere kadar hissedilmesine sebep olmuştur. Hülâgû Han
Anadolu’ya atadığı komutanlar ve vergi memurları ile burada İlhanlı
hâkimiyetini tesis etmiştir.

Türkiye
Selçuklu Devletin’de Moğol tahakkümünün başlamasıyla birlikte, İlhanlılar
tarafından Anadolu’ya birçok komutan gönderilmiştir. Komutanlar bulundukları
bölgede Moğol karşıtı gruplarla mücadele ederek, İlhanlı hâkimiyetini tesis
etmişler, halkı Moğollara itaat etmeye zorlamışlardır. Bu amaçla da Moğol
karşıtı birçok kişiyi katledip, şehir ve bölgeleri yağma ve talandan geri
kalmamışlardır. Bu çalışmamızda; öncelikle Anadolu’nun istilasında görev alan
Moğol komutanları; Çurmagun Noyan, Elçigiday Noyan, Baycu Noyan, Yasavur Noyan,
Hoca Noyan, Engürek Noyan gibi önemli Moğol Noyanların faaliyetlerini anlattık.
Akabinde ise Hülâgû Han döneminde Anadolu’ya gönderilen veya burada görev yapan
Alıncak Noyan, İlkan Noyan Nabşi Noyan ve Uruktu Noyan hakkında dönemin kaynaklarının sunduğu
bilgilerle ayrıntılı zikredilmeye çalışılmıştır. Bu komutanların Anadolu’da
yapmış olduğu faaliyetlerine, zulümlerine, katliamlarına ve yağmalarını ele
aldık. Ayrıca Anadolu Selçuklu Devleti’nin idari, askeri ve ekonomik alandaki
yöneticiler ve emîrlerin birlikte yürüttüğü faaliyetler zikredilerek, bu durumun
Anadolu Selçuklu devleti ve Müslüman Anadolu halkı üzerindeki etkilerine
değinilmiştir

Anahtar Kelimeler

Moğollar, İlhanlılar, Hülâgû Han, Anadolu, Moğol Komutanları

MONGOL COMMANDERS IN ANATOLIA DURING THE RULE OF HULAGU KHAN

Öz

Möngke Han (1251-1259) who was selected as the leader of Mongols after the death of Chingis
through a great kurultay with Batu Khan’s support in 1251 launched new
regulations all across the country. He assigned his brothers to different
regions in order to expand the territories towards west and strengthen the
central authority such as Kublai Khan of China and Hulagu of Near East.  Hülâgû, who came to the front of Baghdad by
crossing Turkestan and Iranian lands, destroyed the Abbasid Caliphate and
established the Ilkhanids in a wide geography including some parts of Iran,
Iraq, Azerbaijan and Syria. Ilkhanids, which was led by the Great Khan, had
dominated all the Islamic lands outside of Egypt. In Anatolia, where Mongol
invasions were inflicted, the violence of Mongol domination increased as Hülâgû
established the Ilkhanids. The establishment of Ilkhanids and the struggle of
Hülâgû khan's dominance in Syria caused the Mongol influence in Anatolia to be
felt as far as the frontiers. Hülâgû Han established the control of Ilkhanids with
the commanders and tax officers he assigned to Anatolia.

After the Mongol rule have inflicted over the Anatolian Seljuks, many
Ilkhanid commanders were sent to Anatolia. The commanders were fighting against
Mongol groups in the region where they were established, and forced the people
to obey the Mongols. To this end, many of the anti-Mongolian people were killed
and the cities and regions were looted and plundered. In this study; the Mongol
commanders, who were primarily involved in the invasion of Anatolia are
investigated regarding  the important
Mongol Noyans, such as Çurmagun Noyan, Elçigiday Noyan, Baycu Noyan, Yasavur
Noyan, Hoca Noyan, Engürek Noyan. Subsequently, we tried to elaborate on the
information provided by the sources of the period about Alıncak Noyan, İlkan
Noyan, Nabşi Noyan and Uruktu Noyan who were sent to or served in Anatolia
during the period of Hülâgû Han. We discussed the activities, persecutions,
massacres and plundering of these commanders in Anatolia. In addition, the activities
carried out by the administrative, military and economic managers of the
Anatolian Seljuk State together with the commanders of the Seljuk State were
mentioned and the effects of this situation on the Anatolian Seljuk State and
the Muslim Anatolian people were mentioned.

Anahtar Kelimeler

Mongols, Ilkhanids, Hülâgû Khan, Anatolia, Mongol Commanders

Kaynakça

• AKSARAYİ, Kerimüddin Mahmut, Musameratü’l Ahbar, çev: Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• AKSARAYİ, Kerimüddin Mahmut, Musâmeretu’l-ahbâr ve Musâyeretu’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, Ankara 1944.
• AKKUŞ, Mustafa, İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
• AKKUŞ, Mustafa, “Karamanoğullarının Moğol Tahakkümüne Karşı Mücadeleleri”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-II, C.I, Konya 2016, s.320-339.
• AKKUŞ, Mustafa, "Moğol Tahakkümü Döneminde Malatya", Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatya / Kent-Kültür-Kimlik Sempozyumu, Malatya 2016, C.II, s.905-924.
• AKKUŞ, Mustafa "Sahip Ata ve Oğullarının Moğollarla İlişkisi", Uluslararası Orta Anadolu Beylikleri Sempozyumu, Sahip Ataoğulları ve Turgutoğulları Bildiriler, Konya 2018, s.181-198.
• BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, çev. Hakkı Dursun Yıldız, Kervan Yayınları, Ankara 1990.
• BARTHOLD, V. V., ” Cengiz Han’’, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 1979, C.III, s.91-98.
• BOYLE, John Andrew, “Dynastic and Poltical History of the Īl-khāns”, The Cambridge History of Iran. The Saljuq And Mongol Periods, Vol.5, ed. J.A. Boyle, Cambridge, 1968, s.303-421.
• CAHEN, Claude, Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler, çev.Yıldız Moran, E yay., İstanbul, 1979.
• CÜVEYNÎ, Alâeddin Atâmelik, Tarih-i Cihanguşa, trc: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• D’OHSSON, Abraham Constantin, Moğol Tarihi, çev. Bahadır Apaydın, Nesnel Yayınları, İstanbul 2008.
• EBU’L FEREC, Gregory, (Bar Hebraeus), Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.II, Ankara 1987.
• EBU’L FEREC, Gregory, (Bar Hebraeus), Târîhu Muhtasari’d-Düvel, çev. Ş. Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• ERDEM, İlhan, Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1995.
• GROUSSET, Rene, Bozkır, İmparatorluğu, trc: M. Reşat Uzman. Ötüken Yayınları, İstanbul 1980.
• GÜL, Muammer, Ortaçağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
• HOWORTH, Henry Hoyle, History Of The Mongols, I-IV, New York 1876-1892.
• HÜSEYİN HÜSAMEDDİN, Amasyalı Abdizade, Amasya Tarihi, C.I-III, İstanbul 1332.
• İBN BÎBÎ, El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II). çev. Mürsel Öztürk, 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.
• İBNÜ’L-ESÎR, el-Kâmil fî’t-Tarih, çev. Ahmet Ağırakça - Abdulkerim Özaydın, C.XII, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
• İBN-İ ŞEDDÂD, Baybars Tarihi, çev. M. Şerefüddin Yaltkaya, C.II, İstanbul 1941.
• JACKSON, Peter, Bāycū”, Encyclopaedia Iranica, IV/I, online version, http://www.iranicaonline.org/articles/bayju-baiju-or-baicu-mongol-general-and military governor-in-northwestern-iran-fl (03 Ekim 2018).
• KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, Ankara 2000.
• KAYMAZ, Nejat. Pervane Muinüddin Süleyman, AÜ DTCF Yayınları, Ankara 1970.
• KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-Dîn Keyhüsrev ve Devri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.
• KOCA, Salim, “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya 2015, Sayı: 37, s.35-84.
• MOĞOLLAR’IN GİZLİ TARİHİ, çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
• MÜNECCİMBAŞI, Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi II: Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Haz.:Ali Öngül, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2016.
• ÖNGÜL, Ali, Selçuklular Tarihi-2 Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2014.
• REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), Çev: İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, çev: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• SÜMER, Faruk ‚Anadolu’da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, C.I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1970, s.1-147.
• TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihi'ne Giriş En Eski Devirlerden 16.Asra Kadar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
• TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 2004.
• TURAN, Osman, “Keykavus II”. İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 1977, C.VI, s.642-645.
• UYUMAZ, Emine, Sultan I. Alâeddîn Kaykubâd Devri, Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1120-1237), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
• YILMAZ, Bülent, Celâyirliler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2003.
• YUVALI, Abdülkadir‚ “Hülâgu”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. C.XVIII İstanbul 1998 s.473–475.
• YUVALI, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi -I- Kuruluş Devri, E.Ü.Yay., Kayseri 1994.
• YUVALI, Abdülkadir‚ “Turkification of Anatolia and the Mongols’’, The Mongols History and Culture, (ed. Bülent Arı-Selim Aslantaş), Ankara 2006.