A SELJUK PALACE IN THE LIGHT OF HISTORICAL RESOURCES AND EXCAVATIONS: KEYKUBADIYE

Yıl 2019, Sayı: 10, 51 - 78, 17.07.2019

Ali Baş

Öz

Anahtar Kelimeler

Keykubadiye, The Palace, Anatolian Seljuk, Kayseri, Alaeddin Keykubad

TARİHİ KAYNAKLAR VE KAZILAR IŞIĞINDA BİR SELÇUKLU SARAYI: KEYKUBADİYE

Öz

Anadolu
Selçuklu döneminin en önemli saraylarından birisi olan Keykubadiye Sarayı,
Kayseri’de Keykubad (Şeker) Gölünün doğusunda,
Kayseri Şeker Fabrikası arazisi içerisindedir. İnşa tarihi kesin olarak
bilinmemekle birlikte dönemin kaynaklarından anlaşıldığı kadarıyla 1220’li
yılların ortalarında I. Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılmıştır. Kubadiye
olarak da anılan saray, İbn Bibi’nin metinlerinde “…Tanrı cenneti dünyada
göstermek için yaratmıştı” şeklinde geçen cümlenin devamında övgü dolu sözlerle
ele alınmıştır. Bahsi geçen övgü dolu sözlere rağmen ne yazık ki sarayın ömrü
çok uzun olmamıştır. Keykubad sonrasında, oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev
zamanında da bir süre kullanılan saray, 1243 Kösedağ Savaşından sonra
Moğolların Kayseri’yi istilası sırasında yakılıp, yıkılmıştır. Aksaraylı
Kerimüddin Mahmud 1265 yılında Keykubadiye’nin artık kullanılmayacak durumda
olduğunu belirtmiştir. Bu süreçten sonra tarihi kaynaklarda bir daha sarayın
adına rastlanılmamaktadır.

Saraydan
günümüze, büyük ölçüde tahribata uğramış olan iki yapı kalıntısı
ulaşabilmiştir. Bunlardan birisi Dört Kemerli Yapı (Küçük Köşk), diğeri de Tonozlu Yapı’dır (Büyük Köşk).

Keykubadiye
Sarayı Zeki Oral tarafından 1953 yılında keşfedilerek ilim alemine
tanıtılmıştır. 1964 yılında Prof. Dr. Oktay Aslanapa kısa süreli kazı
çalışmasında, günümüzde mevcut olan kalıntıların etrafını açmaya çalışmış,
ayrıca kuzey yönde gölün kenarında, üç tonozlu yapı diye isimlendirdiği ve
günümüzde mevcut olmayan yapıda da çalışmalar yürütmüştür. Burada ortaya çıkan
veriler çerçevesinde yapıyı küçük bir köşk şeklinde adlandırmış, onun önünde
bulunan yedi dilimli bir taşın balkon veya iskele ile ilişkili olabileceğini
belirtmiştir.  1980 yılında ise
Prof.Dr.Oluş Arık ve Prof.Dr.Rüçhan Arık tarafından yine kısa süreli çalışma
yapılmış, o çalışma da bazı sebeplerle devam ettirilememiştir.

2014 yılında Prof. Dr. Ali Baş’ın
bilimsel danışmanlığında Dört Kemerli Yapı ve Tonozlu Yapı olarak
isimlendirilen kalıntılarda 07.04.2014 -17.04.2014 tarihleri arasında sondaj ve
temizlik çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma sırasında, önemli kültür
varlıkları ortaya çıkarılmıştır. Bundan hareketle, 2014 yılında Kültür ve
Turizm Bakanlığına müracaatta bulunulmuş, 2015 yılında Bakanlar Kurulu onayı
ile Prof. Dr. Ali Baş başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmış olup, 2018
yılında kazının dördüncü sezonu gerçekleştirilmiştir.

Bu çalışmada Keykubadiye Sarayı,
Selçuklu dönemi kaynaklarından başlanarak, sonrasında sarayın bulunuşu ve
özellikle yapılan kazı çalışmaları ışığında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Keykubadiye, Saray, Anadolu Selçuklu, Kayseri, Alaeddin Keykubad

Kaynakça

• Arık, R. –Arık, O., Anadolu Toprağının Hâzinesi Çini: Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Kale Grubu Yayınları, İstanbul 2007.
• Arık, R., Selçuklu Saray ve Köşkleri, DTCF Yayını, Ankara 2017.
• Aslanapa, O., “Kayseri’de Keykubadiye Köşkleri Kazısı (1964)”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XIII-1 (1965), s.19-40.
• Baş, A., “2015 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, (23-27 Mayıs 2016-Edirne), C. 2, Ankara 2017, s. 63-78.
• Baş, A., “Keykubadiye Sarayı Kazısı”, Arkhe, S.3, İstanbul 2017, s. 34-37.
• Baş, A., “Keykubadiye Sarayı Kazısında Bulunan Bahçıvan Figürlü Çininin Öyküsü”, Şehir Kültür Sanat, S.1, Kayseri 2017, s. 8-15.
• Baş, A. - Dursun, Ş., “Keykubadiye Sarayı 2014 Yılı Sondaj Çalışması”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (02-05 Kasım 2016), Sakarya 2017, s.87-105.
• Baş, A. - Dursun, Ş. - Özdemir, Y., “Keykubadiye Sarayı Sondaj Çalışması Çini Buluntuları”, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-25 Ekim 2014), Aydın 2017, s.105-123.
• Baş, A. - Duran, R. - Dursun, Ş., “2016 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, (22-26 Mayıs 2017-Bursa), C. 1, Bursa 2018, s. 395-410.
• Eravşar, O., “Kayseri’de Selçuklu Köşk ve Sarayları”, Sanatsal Mozaik, İstanbul 2000, s.90-97
• Erdmann, K., “Keykubadiye’deki Dört Kemerli Bina Hakkında”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, Ankara 1957, s. 93-106.
• Erdmann, K., “Seraybauten des Dreizehnten und vierzehnten Jahrhunderts in Anatolien”, Ars Orientalis, Vol. 3 (1959), s. 77-94.
• Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, Çev. Ömer Rıza Doğrul, C.II, TTK Basımevi, Ankara 1950.
• İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fil Umuri’l-Ala’iye, Çev. M. Öztürk, Cilt I-II, TTK Basımevi, Ankara 1997.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Basımevi, Ankara 2000.
• Oral, M. Z., “Kayseri’de Kubadiye Sarayları,” Belleten 17 (1953), s. 501-517.
• Özdemir, Y., “Tarihi Veriler ve Arkeolojik Bulgularla Keykubadiye Sarayı”, TÜBA-AR, Ankara 2012, s.175-198.
• Özdemir, Y., Kayseri Keykubadiye Sarayı Arkeolojisi, S.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2014.
• Simon de Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, Antalya 2006.
• Sümer, F., Yabanlu Pazarı (Selçuklular Devri’nde Milletlerarası Büyük Bir Fuar), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1985.
• Temekoğlu, E.- Aslan, Y.-Fidan, M. A., “Kayseri Keykubadiye Sarayı Kazısı Künk, Tuğla ve Tandırları”, Kalemişi, C.6, S. 12, 2018, s.169-184.
• Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 1993.