BATI ANADOLU’DA İLK SELÇUKLU FAALİYETLERİ (1025-1081)

Yıl 2019, Sayı: 10, 251 - 266, 17.07.2019

Adnan Eskikurt

Öz

Bizans İmparatorluğu’nu
VII. yüzyıl
sonrasında
bir bölgesel güç haline getiren thema sistemi,
II. Basileios’un 1025 yılında ölümü sonrası zayıflamaya
başlamıştır.
Devletin savunma ve vergi toplama nizamının sarsıldığı bu süreçte; yeteneksiz ve müsrif kişiler
yönetime gelmiş, büyük arazi sahibi aristokratlar güçlenip themaların askeri aristokrasisi ile rekabete girişmiş,
saray entrikaları ve isyanlar çoğalmıştır.
Ayrıca
ordu mevcudu azalmış, asker mülkleri
büyük toprak sahiplerinin eline geçmiş ve asker köylüler vergi verir hale getirilmişlerdir. Yine themaların başındaki
eyâlet valisi yetkilerine
sahip strategosların yetkileri azalmış ve stratiotesler de belli bir meblağ karşılığı
askerlikten muaf tutulmaya başlanmışlardır. Böylece devletin istikrarı zedelenmiş, askerî kudreti de azalmıştır. Bu hususlar IX. Konstantinos
Monomakhos (1042-1055) döneminden
itibaren ücretli asker
kullanımını açıklamaktadır.

Bizans İmparatorluğu Doğu sınırlarında Selçuklular ve Batı sınırlarında da Peçenek, Uz ve Kumanlar ile karşılaşmalar
yaşayacağı dönemin başlangıcında,
1054 yılındaki
Schisma hadisesi nedeniyle Batı Dünyası’nın desteğini kaybetmiş ve Roma İmparatorluğu’nun mirasçısı olma iddiasından uzaklaşmış bir devletti. Thema teşkilâtının çöküşüne
bağlı
askerî zafiyet de devletin
Doğu
sınırlarına yönelik Selçuklu akınlarını önleme
yeteneğini
ortadan kaldırmıştı. Bu durum mahir askerlerin kumandanı işbilir
Selçuklu mülȗk ve ümerasının faaliyetlerini kolaylaştırmıştır.
Selçukluların
1071 yılında
Malazgirt’te kazandıkları büyük zafer de Anadolu Yarımadası içlerinde
hızla
ilerlemelerine imkân sağlamıştır.
Selçuk Bey’in soyundan gelen Kutalmışoğulları da
Alp Arslan’ın
zaferden bir yıl sonra ölümü ile tarih sahnesine çıkmışlardır.
Aralarından
Mansȗr
ve kardeşi
Süleymanşâh Anadolu içlerinde fetihler yaparak Batı
Anadolu’da başkenti
İznik
(Nikaia) olan yeni Selçuklu
Devleti’nin temellerini atmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Selçuklular, Bizans İmparatorluğu, Thema Sistemi, Süleymanşâh

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud, Selçuknâme, haz. Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat yay., İstanbul 2011.
• Anna Komnena, Alexiad, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• Anonim Selçuknâme, Tarîh-i Âl-i Selçuk, çev. Halil İ. Gök-Fahrettin Coşguner, Atıf yay., 2014.
• Ayönü, Yusuf., Selçuklular ve Bizans, TTK., Ankara 2014.
• Azimî, Azimî Tarihi Selçuklularla İlgili Bölümler, c. I, çev. Ali Sevim, TTK., Ankara 1988.
• Bartusis, Mark C., Land and Privilege in Byzantium. The Institution of Pronoia, Cambridge University Press, Cambridge 2012.
• Beihammer, Alexander Daniel., Byzantium and the Emergence of Muslim Turkish-Anatolia, ca. 1040-1130, Birmingham Byzantine and Ottoman Studies, Routledge, London-New York 2017.
• Chalandon, Ferdinand., Essai Sur Le Règne D'Alexis Ier Comnène (1081-1118), ed. A. Picard Et Fils, Mémoires Et Documents Publiés Par La Société De L’École Des Chartes, IV, Paris 1900.
• Charanis, Peter., "Economic Factors in the Decline of the Byzantine Empire”, The Journal of Economic History, c. 13, sayı 4, Cambridge University Press, Cambridge 1953, s. 412-424.
• Çelebi, Rezan., Maltepe’nin Tarihi Dokusu (İstanbul Üniv. SBE basılmamış yüksek lisans tezi), İstanbul 1995.
• Eskikurt, Adnan., Anadolu Medeniyetleri ve Coğrafya (Marmara Üniv. SBE basılmamış doktora tezi), İstanbul 2013.
• Georgios Kedrenos (Ioannes Skylitzes’ten naklen), Synopsis Historiarum, nşr. I. Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (CSHB), II, Bonn 1839.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, c. I, TTK., Ankara 1987.
• Güneş, Cüneyt., Bizans Anadolu’sunda Askerî ve İdarî Bir Sistem: Thema Sistemi (VII. Yüzyıldan XI. Yüzyıla Kadar), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora tezi), Muğla 2018.
• Hayton, “La Flor Des Estoires Des Parties D'Orient”, Recueil Des Historiend Des Croisades, Documents Armeniens, c. II, Paris 1906.
• Ioannes Zonoras, Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• İbnü’l Adîm, Bugyatü’t-taleb fi Tarihi Halep, çev. Ali Sevim, TTK., Ankara 1976.
• İbnü’l Adîm, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H. 447-521-1055-1127), çev. Ali Sevim, TTK., Ankara 2014.
• İbnü’l Cevzî, El-Muntazam fî Târihi’l-Ümem’de Selçuklular (H. 430-485/1038-1092), çev. Ali Sevim, TTK., Ankara 2014.
• İbnü’l-Esîr, El-Kâmil Fi’t-Tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, c. X, Bahar yay., İstanbul 1991.
• İbnü’l-Ezrâk, Târihu Meyyâfârikîn, thk. Kerim Faruk el-Huli ve Yusuf Baluken, Nȗbihar yay., İstanbul 2014.
• İbn al-Kalânisi, History of Damascus 363-555 a.h. (ed. H. F. Amedroz), Leyden 1908.
• İmadeddin el-Kâtib el-İsfahâni, Zubdat al-Nusra ve Nuhbat al ‘Usra (Bundari İhtisarı/Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), çev. Kıvameddin Burslan, TTK., Ankara 1999.
• Kazhdan, Alexander., “State, Feudal and Private Economy in Byzantium”, Dumbarton Oaks Papers, c. 47, Dumbarton Oaks, 1993, s. 83-100
• Kazhdan, Alexander., “Pronoia: The History of a Scholarly Discussion”, Mediterranean Historical Review, 10:1-2, (DOI: 10.1080/09518969508569689), 1995, s. 133-163
• Keçiş, Murat ve Güneş, Cüneyt, “Bizans’ın Anadolu’daki Yeni Düzeni: Thema Sistemi’nin Ortaya Çıkışı ve Problemler”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi (Sıtkı Koçman Anısına Armağan), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, c. 19, sayı 43, Muğla 2018, s. 95-107.
• Kerimüdddin Mahmud-i Aksarayi, Müsâmeretü'l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, TTK., Ankara 2000.
• Michel le Syrien (Süryani Mihael), Chronique De Michel Le Syrien, Fr. çev. J. B. Chabot, c. III, Paris 1905.
• Mikhael Attaleiates, Tarih, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• Mikhail Psellos, Mikhail Psellos’un Khronographia’sı, çev. Işın Demirkent, TTK., Ankara 1992.
• Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd Mîrhând, Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), çev. Erkan Göksu, TTK., Ankara 2015.
• Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• Ostrogorsky, Georg., Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK., Ankara 1991.
• Ramsay, William Mitchell., The Historical Geography of Asia Minor, Royal Geographical Society Supplementary Papers, c. IV, London 1890.
• Reşîdü’d-Dîn Fazlullah, Cami’ü’t-Tevârih, c. II, cüz 5, çev. Ahmed Ateş, TTK., Ankara 1960.
• Reşîdü’d-Dîn Fazlullah, Cami’ü’t-Tevârih (Selçuklu Devleti), çev. Erkan Göksu, H. Hüseyin Güneş, Selenge yay., İstanbul 2011.
• Sadruddin el-Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, TTK., Ankara 1999.
• Sıbt İbnu'l-Cevzî, Mir'âtü'z-Zamân fî Târîhi'l-Âyân'da Selçuklular, çev. Ali Sevim, TTK., Ankara 2011.
• T.C. Maarif Vekilliği, Birinci Coğrafya Kongresi 6-21 Haziran 1941, Raporlar, Müzakereler, Kararlar. Ankara 1941.
• Turan, Osman., Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi yay., İstanbul 1993.
• Umar, Bilge., Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993,
• Urfalı Mateos, Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrand D. Andreasyan, TTK., Ankara 1987.
• William, Archbishop of Tyre, A History of Deeds Done Beyond The Sea, çev. Emily Atwater Babcock ve A. C. Krey, c. I, Columbia University Press, New York 1943.