ARAPÇA TARİH KAYNAKLARININ TERCÜME PROBLEMİNE BİR ÖRNEK: İBN KALÂNİSÎ ŞAM TARİHİNE ZEYL

Yıl 2020, Sayı: 12, 51 - 70, 29.06.2020

Halil İbrahim Gökbörü

Öz

Türk tarihine ve münhasıran Ortaçağ dönemine ait kaynakların neşir ve tercümelerinin önemli bilimsel etkinlik olduklarına kuşku yoktur. Özellikle Selçuklu döneminin kaynakları, Farsça ve ağırlıklı olarak Arapça yazılı haldedir. Bu kaynakların bir kısmı çağdaştır, bir kısmı ise geç dönemde kaleme alınmışlardır. Bunlar arasında önemli sayıda eser, modern tarihçiler ve mütercimler tarafından Türkçeye tercüme edilmiş ve yayımlanmıştır. Bu neşriyat içinde akademik kaygıyla yapılan tercüme örnekleri tarih bilimine katkıda bulunan çalışmalardır. Ancak akademik ve bilimsel olma iddiasıyla hazırlanan bazı tercüme eserlerde ciddi çeviri ve neşriyat problemleri göze çarpmaktadır. Nitekim yanlış ibareler, hatalı yer ve şahıs adları vb. çeviri yanlışları bu tür tercüme kitaplarda rastlanmaktadır. Öyle ki bazı eserler eksik metin olarak tercüme edilmiş ve yayımlanmıştır. Bu münasebetle bu yazıda, böyle tercümelerden biri olan, meşhur müelliflerden İbnü’l-Kalânisi’nin eseri olduğu iddiasıyla Şam Tarihine Zeyl adıyla neşredilen Türkçe çeviri kitabın durumu ele alınarak değerlendirilecek ve tercüme sıhhati bakımından tahlili yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Tarihçiliği,, İbnü’l-Kalânisî,, Zeyl Tarihi Dımaşk,, Kaynak Tercümesi,, Akademik Tercüme

AN EXAMPLE OF TRANSLATION PROBLEM OF ARABIC WRITTEN HISTORICAL SOURCES: İBN KALÂNİSÎ ŞAM TARİHİNE ZEYL

Öz

There is no doubt that the publications and the translations of the sources of the Turkish history and exclusively Medieval period are an important scientific activities. Especially the sources of the Seljukid period are written in Persian and predominantly in Arabic. Some of these sources are contemporary, some of them have been written in the late period. A significant number of these works have been translated into Turkish and published by modern historians and translators. Translated examples with academic anxiety among these publications are the studies that contribute to the art of history. However, some translation works prepared with the claim of being academic and scientific have serious translation and publication problems. As a matter of fact, translation mistakes, wrong phrases, wrong place and personal names etc. are found in some translation books. Some works have been translated and published as missing texts. In this regard, in this article, the status of the Turkish translation book, which was published as Şam Tarihine Zeyl, with the claim that it is belong to the one of the famous authors, Ibn al-Qalānisī, will be evaluated and analyzed in terms of translation accuracy.

Anahtar Kelimeler

Seljukid Historiography, Ibn al-Qalānisī, Zayl Tarikh Dimashk, Source Translation, Academic Translation.

Kaynakça

• Avcı, Casim, “Sâbi, Hilâl b. Muhassin”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, 340-341.
• Aydın, Hasan, İbn Kalanisî Hayatı ve Eserleri “Zeylü Tarihî Dımaşk” Tercümesi (S.142-549),
• Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016.
• Gökbörü, H. İbrahim, “Arapça Kaynaklarda Selçuklu Dönemi Tercüme Metinlerine Dair Gözlemler (İbn Kesîr el-Bidâye ve’n-Nihâye-Büyük İslâm Tarihi Örneği)”, Selçuklu Tarihi ve Tarihçiliğinin Temel Meseleleri, Ed. M. Ali Hacıgökmen vd., Selçuk Üniversitesi, Konya 2019, s.681-695.
• Gök, H. İbrahim, Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233), TTK yay., Ankara 2013.
• İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, Dâr Sâdır, Beyrut 1977.
• İbnü’l-Kalânisî, Zeyl Tarih Dımaşk, nşr: H. F. Amedroz, Leyden 1908; Tıpkıbasım, Mektebe Mütenebbi, Kahire (t.y.).
• Kaymak, Suat, “İbn Kalânisî, Şâm Tarihine Zeyl-I ve II. Haçlı Seferleri Dönemi-, Türkçe trc. Onur Özatağa, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015, IX+236s”, Edebali İslamiyat Dergisi, C.2, S.4, Kasım 2018, s.229-235.
• Landau, Jacob M., “Gibb, Sir Hamilton Alexander Roskeen”, DİA, XIV, İstanbul 1996, s. 66-67.
• Le Tourneau, Roger, Damas De 1075 A 1154, Damas 1952.
• Merçil, Erdoğan, Selçuklularda Hükümdarlık Alâmetleri, TTK yay., Ankara 2007.
• Nuhoğlu, Hidayet, “Amedroz, Henry Frederick”, DİA, III, İstanbul 1991, s.12-13.
• Özaydın, Abdülkerim, “İbnü’l-Kalânisî”, DİA, XXI, İstanbul 2000, s.99-100.
• Sevim, Ali, “İbnü’l-Kalânisî’nin Zeylü Tarih-i Dımaşk adlı Eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I. (H. 436-500=1044/45-1106/07”, Belgeler, TTK yay., XXIX, S.33, Ankara 2008, s.1-42.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, İstanbul 1317/Çağrı Yayınları, İstanbul 2009.
• Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İSAR yay., İstanbul 1998.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken yay., İstanbul 2016.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK yay., Ankara 1988.