ABDÜLLATÎF el-BAĞDÂDÎ’NİN KİTÂB el-İFÂDE ve’l-İʿTİBÂR İSİMLİ ESERİNDE GEMİLER, NİL NEHRİ VE NİLOMETRE HAKKINDA VERDİĞİ BİLGİLERE DAİR

Yıl 2020, Sayı: 12, 117 - 142, 29.06.2020

Murat Öztürk

Öz

Tıp alanı başta olmak üzere Ortaçağ’ın en büyük filozof ve bilim adamları arasında zikredilen Abdüllatîf el-Bağdâdî, 69 yıllık hayatı hummalı bir şekilde ilmî faaliyet ve seyahatler ile geçen bir müelliftir. Doğa tarihi, felsefe, mantık, tarih, matematik, dilbilim, ilâhiyat, fıkıh ve daha birçok alan üzerine te’lif ettiği sayısız kitaplarıyla tanınan âlimin Batı’da ve İslâm dünyasında bilinen en meşhur eseri Kitâb el-İfâde ve’l-İʿtibâr’dır. Eyyûbî hânedanı zamanında Mısır’da 596-598 (1199-1202) yılları arasında ikamet eden Abdüllatîf el-Bağdâdî’nin kaleme aldığı hacim bakımından küçük, fakat muhteva açısından çok zengin olan bu eseri o dönemdeki Mısır’ın coğrafî, topoğrafik, sosyal ve iktisadî durumu hakkında oldukça değerli bilgiler vermektedir. Çalışmada zamanının en büyük entelektüellerinden biri olan müellifin bilimsel esaslara ve müşahedelerine dayalı olarak ağdalı bir lisanla kaleme aldığı mezkûr eserinde gemiler, Nil Nehri ve Ravza Adası’nda tesis edilmiş olan Mikyâsü’n-Nîl [Nilometre] hususunda zikrettiği muhtelif ve enteresan bilgiler ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Abdüllatîf el-Bağdâdî,, Kitâb el-İfâde ve’l-İʿtibâr,, gemiler,, Nil Nehri,, Mikyâsü’n-Nîl [Nilometre]

ABOUT SOME INFORMATION GIVEN FOR THE SHIPS, THE NILE RIVER AND THE NILOMETER IN ʻABD al-LATĪF al-BAGHDĀDI’S WORK WHICH IS TITLED KITĀB al-IFĀDAH wa’l-IʻTIBĀR

Öz

ʻAbd al-Latīf al-Baghdādi was an author mentioned among the greatest philosophers and scientists of the Middle Ages particularly in the field of medicine who lived to the age of 69, a lifetime full of scientific activities and travels. Known for his numerous books on natural history, philosophy, logic, history, mathematics, linguistics, theology, fiqh, and many other subjects, the scholar is most famous for his work Kitāb al-Ifādah wa’l-Iʻtibār in the West and in the Islamic world. This small-in-volume but highly comprehensive-in-content work written by ʻAbd al-Latīf al-Baghdādi, who lived in Egypt between 596-598 (1199-1202) during the Ayyūbid dynasty, gives valuable information about the geographical, topographical, social, and economic situation of Egypt at the time. The present study dwells on and evaluates various interesting information about ships, the Nile River and the Miqyās al-Nil [the Nilometer] established on Rawḍa Island given by the author, one of the most prominent intellectuals of his time, in his said work he wrote using a grandiloquent language and based on scientific principles and his own observations.

Kaynakça

• Abdüllatîf el-Bağdâdî, Kitâb el-İfâde ve’l-İʿtibâr, Arapça metin ve İngilizce trc. Kamal Hafuth Zand-John A. Videan-Ivy E. Videan, The Eastern Key, Kitāb al-Ifādah wa’l-Iʻtibār of ʻAbd al-Latīf al-Baghdādi, London 1965.
• Agius, Dionisius A., Classic Ships of Islam from Mesopotamia to the Indian Ocean, Leiden-Boston 2008.
• Akgür, Necati, “Bilim Tarihi Tarih Boyunca Türklerin Kullanmış Oldukları Takvimler-3 Eski Mısır Takvimi ile Bundan Alınan Kıptî Takvimi Eski Fars ya da Yezdücerd Takvimi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 74, İstanbul 1991, s. 157-194.
• Fahmy, Aly M., Muslim Sea-Power in the Eastern Mediterranean from the Seventh to the Tenth Century A.D. (Studies in Naval Organisation), London 1950.
• Farag, Lois M., The Coptic Christian Heritage: History, Faith and Culture, New York 2015.
• Gabra, Gawdat, The A to Z of the Coptic Church, Maryland 2009.
• Hâmidullah, Muhammed, “Dîneverî, Ebû Hanîfe”, DİA, IX, İstanbul 1994, s. 356-358.
• Houtsma, Martijn Theodoor, “Abdüllatîf”, İA, I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1978, s. 92. Kaya, Mahmut, “Abdüllatîf el-Bağdâdî”, DİA, I, İstanbul 1988, s. 254-255.
• Kaya, Mahmut-Sâmî Şelhûb, “Fergāni”, DİA, XII, İstanbul 1995, s. 377-378.
• Kaya, Mahmut, “el-İfâde ve’l-İʿtibâr”, DİA, XXI, İstanbul 2000, s. 504-505.
• Kaya, Mahmut, “İşrâkıyye”, DİA, XXIII, İstanbul 2001, s. 435-438.
• Kaya, Mahmut, “Mikyâsü’n-Nîl”, DİA, XXX, İstanbul 2005, s. 52-53.
• Klein, Herbert Arthur, The Science of Measurement: A Historical Survey, New York 1988.
• Kramers, Johannes Heindrik, “al-Nil”, EI2, VIII, 2004, s. 37-43.
• Kutluer, İlhan, “Câlînûs”, DİA, VII, İstanbul 1993, s. 32-34.
• Kutluer, İlhan, “Sühreverdî, Maktûl”, DİA, XXXVIII, İstanbul 2010, s. 36-40.
• Muntasır, A., “el-İfâde ve’l-iʿtibâr”, Türâsü’l-insâniyye, I, Kahire 1971, s. 116-122.
• Nüheylî, Derviş, es-Süfünü’l-İslâmiyye ‛alâ hurûfi’l-muʻcem, İskenderiye 1974.
• Ruska, Julius-Donald R. Hill, “Miqyās”, EI2, VII, 2004, s. 39-40.
• Stern, Samuel Miklos, “ʿAbd al-Laṭīf al-Bag̲h̲dādī”, EI2, I, 1998, s. 74.
• Seyyid, Eymen Fuad, “Nil”, DİA, XXXIII, s. 122-123.
• Thompson, Ambler, Guide for the Use of the International System of Units (SI), Gaithersburg 2008.
• Tok, Özen, “Osmanlılarda Kıptî Takviminin İdarî ve Malî Alanda Kullanımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, 2006, s. 365-379.
• Uludağ, Süleyman, “İşrâkıyye”, DİA, XXIII, İstanbul 2001, s. 438-439.
• Walzer, Richard, “D̲j̲ālinūs”, EI2, II, Oxford 1962, s. 402-403.
• Ziai, Hossein, “al-Suhrawardī”, EI2, IX, 1997, s. 782-784.