SULTAN SENCER’İN ESÂRETİ

Yıl 2020, Sayı: 12, 237 - 260, 29.06.2020

Züriye Oruç

Öz

Sultan Sencer (1119-1157) en uzun süre saltanat sürmüş Büyük Selçuklu hükümdarıdır. Uzun saltanatı boyunca pek çok zafer kazanmıştır. Kardeşleri Berkyaruk ve Muhammed Tapar’ın mücadelelerinden dolayı yıpranan devleti ayağa kaldırmış, gücünü ve itibarını artırmıştır. Ne var ki o aynı zamanda Selçuklu devletinin son hükümdarı olmuştur. Sultan Sencer ile birlikte Selçuklu devletinin son bulmasına sebep olan en büyük etken onun Oğuzlar tarafından esir alınmasıdır. Üç yıl esir hayatı yaşayan ve esâreti boyunca bir Sultan olarak oldukça aşağılayıcı muamelelere maruz kalan Sultan Sencer sonunda kurtulduğunda yorgun, sarsılmış ve yaşlı bedeni dağılan devletini yeniden toparlamasına müsaade etmemiş; kısa süre sonra da vefat etmiştir. Onun kadar zor zamanlar geçiren Selçuklu devleti ise Sultanının ölümüyle nihayete ermiştir.
Sultan Sencer’in esâreti Selçuklu tarihinde örneği görülmemiş bir olaydır. Nitekim bir esâret önce bir Sultana sonra bir devlete mâl olmuştur. Çalışmamızda Sultan Sencer’in esâret altına alınması, esâret yılları boyunca yaşadıkları ve esâretten kurtuluşu kaynakların verdiği bilgiler ışığında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Sencer,, Büyük Selçuklu Devleti,, Oğuz İsyanı,, Esâret

SULTAN SENCER’S CAPTIVITY

Öz

Sultan Sencer (1119-1157) is the ruler of the Great Seljuk Empire with the longest reign and achieved many victories during this period. He restored the power and dignity of his country which was devastated due to the struggle between his brothers Berkyaruk and Muhammed Tapar. Nevertheless, he was also the last ruler of the empire. The greatest reason why his rule ended along with the collapse of the empire is that he was captured by the Oghuz. Three years of captivity during which he had to endure many humiliations unfit for an emperor, his eventual rescue was no use to his country due to his tired, shaken, and old body, and he died shortly after. Similarly troubled, the Great Seljuk Empire finally collapsed with his death.
Sultan Sencer’s captivity is an unprecedented event in Seljuk history as it cost a sultan’s life and then an empire. This study evaluates the sultan’s falling into captivity, his experience during captive years, and his rescue in light of the available resources.

Anahtar Kelimeler

Sultan Sencer, the Great Seljuk Empire, the Oghuz rebellion, Captivity

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-Nâme, Cilt: I-II, haz. Erdoğan Merçil, Tercüman 1001 Temel Eser Serisi, İstanbul 1977.
• Aksarayî, Selçukî Devletleri Tarihi, çev. M. Nuri Gençosman, önsöz ve notlar F. Nafiz Uzluk, Ankara 1943.
• Ayan, Ergin, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Oğuz İsyanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• __________, “Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun Yıkılış Süreci”, Kuruluş ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu Bildirileri (5-6 Kasım 2007), Sakarya 2008, s. 83-106.
• Barthold, W., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
• ___________, “Çağaniyân”, İA, C. III, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1963, s. 265-266.
• Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Devletşah, Devletşah Tezkiresi (Tezkiretü’ş-Şuara), C. II, çev. Necati Lugal, Tercüman 1001 Temel Eser Serisi, İstanbul 1977.
• el-Bundârî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, çev. Kıvameddin Burslan, Maarif Matbaası, İstanbul 1943.
• el-Cûzcânî, Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar), trc. ve notlar Erkan Göksu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• el-Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l-Ebsâr, çeviri ve notlar Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• el-Yezdî, Selçukluların Hikayesi el-Urâza fi’l-Hikâyeti’s Selcûkiyye, çev. Mehmet Çalışkan, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
• Eren, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, Ankara 1999.
• Hamdullâh Kazvînî, Târîh-i Güzîde (Zikr-i Pâdişâhân-i Selçukiyân), ed. Erkan Göksu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
• Hasan Yezdî, Hasan Yezdî’nin Câmi’u’t-Tevârîh-i Hasenî İsimli Eserinin Selçuklular Kısmı (Giriş-Farsça Metin-Türkçe Tercüme), haz. Bülent Özkuzugüdenli, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2014.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi el Kâmil Fi’t-Târih Tercümesi, C. X-XI, çev. Abdülkerim Özaydın, Türkiyat Matbaacılık, İstanbul 1987.
• İbnü’l-Kalânisî, History of Damascus, ed. H. F. Amedroz, Late E. J. Brill, Leyden 1908.
• İbn Kesîr, el-Bidâye Ve’n-Nihâye Büyük İslâm Tarihi, C. XII, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 2000.
• İbnü’l-Verdî, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular, trc. ve notlar Mustafa Alican, Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Çizgi Kitabevi, Konya 2001.
• Köymen, Mehmet Altay, “Büyük Selçuklular İmparatorluğunda Oğuz İsyanı (1153)”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 2, Ankara 1947, s. 159-173.
• _______________, “Sencer”, İA, C. X, İstanbul 1966, s. 486-493.
• _______________, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C. V (İkinci İmparatorluk Devri), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Mîrhând, Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), trc. ve notlar Erkan Göksu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Muhammed ‘Avfî, Lübâbü’l-elbâb, C. I, ed. Edward G. Browne-Mirzâ Muhammed Kazvînî, London-Leyden, 1906.
• Muhammed Şebankâreî, “Selçuklular”, çev. Ahmad Hesamipour, Tarih Okulu, S. 4, 2009, s. 137-161.
• Müntecebü’d-dîn Bedî, Sultan Sencer Dönemi Münşeât Mecmuası (Atabetu’l-Ketebe), haz. Sonay Ünal, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014.
• Özaydın, Abdülkerim, “Sencer”, DİA, C. XXXVI, İstanbul 2009, s. 507-511.
• Piyadeoğlu, Cihan, Güneş Ülkesi Horasan Büyük Selçuklular Dönemi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2012.
• Râvendî, Râhat-üs-Südûr, C. I, çev. Ahmed Ateş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh, Câmi’ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk), trc. ve notlar Erkan Göksu, H. Hüseyin Güneş, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mirʾâtü'z-Zamân Fî Târîhi'l-Aʿyân, C. XX, tahkik İbrahim Zeybek, Risâletü’l-Alemiyye, Beyrut 2013.
• Streck, M., “Enderâb”, İA, C. IV, İstanbul 1964, s. 268.
• _______________, “Âmül”, İA, C. I, İstanbul 1978, s. 427-428.
• Toyserkânî, Kâsım, Nâmehâ-yı Reşîdüddîn Vatvât, Tahran 1383.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005.
• Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî, Selçuknâme, haz. Ayşe Gül Fidan, Kopernik Yayınları, İstanbul 2018.