TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA MEDRESE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYO EKONOMİK DURUMLARI

Yıl 2020, Sayı: 13, 135 - 148, 31.12.2020

İbrahim Balık

Öz

Bir milletin gelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerinden birisi eğitim seviyesidir. Eğitim seviyesinde çıtayı yükseklerde tutabilen toplumlar kısa sürede gelişmişlik düzeyini artırabilmektedirler. Selçuklular da bu konuda önemli hamleler yapmış ve 13. yüzyılda Anadolu’da gelişmiş bir eğitim seviyesi yakalayabilmişlerdir. Eğitimin içinde yer alan insan unsurunun kalitesi ve motivasyonu da eğitimin seviyesini belirleyen önemli göstergelerden birisidir. Biz bu çalışmamızda eğitimin en temel unsurunu oluşturan öğrencilerin Selçuklular dönemindeki sosyo ekonomik durumlarından bahsedeceğiz.
Selçuklularda fakih, talib, tilmiz gibi adlarla anılan öğrenciler, eğitimlerini genelde medresede almakta idiler. Hemen her medrese farklı kategorilerde öğrencileri bünyesine alırdı. Medreseye kaydolan öğrenciler kendi eğitim seviyelerine göre genellikle üç kategoriye ayrılır ve ona göre dersleri takip ederlerdi. Uzmanlık eğitimine başlayan bir öğrenci grubu ile henüz eğitiminin ilk aşamasındaki öğrenciler aynı medrese içinde eğitim görebilirlerdi.
Öğrencilerin tamamı burs alırlardı. Bu burslar medrese vakıflarından karşılanırdı. Dolayısıyla öğrenci burslarının miktarı standart olmayıp, medreseden medreseye farklılık göstermekte idi. Aynı şekilde öğrencilerin aldığı burslar eğitim seviyelerine göre de değişmekte idi. Onlar, bu bursları ve medreseden karşıladıkları diğer iaşeleri sayesinde oldukça rahat bir hayat sürme imkânı bulmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Medrese, Öğrenci, Türkiye Selçukluları, Burs, Sosyo Ekonomik

SOCIO-ECONOMIC STATUS OF MADRASA STUDENTS IN THE SELJUKS OF ANATOLIA

Öz

Education level is one of the most important indicators of the development level of a nation. Societies that can keep the bar high at the level of education can increase the level of development in a short time. The Seljuks also made important moves in this regard and they achieved an advanced level of education in the 13th century in Anatolia. The quality and motivation of the human element in education are one of the important indicators that determine the level of education. In this study, we will examine the socio-economic status of the students, which constitute the most basic element of the education, in the Seljuk period.
The students, who were named with the names such as fakih, talib, tilmiz in the Seljuks, were taking their education in madrasahs. Almost every madrasah accepts students in different categories. Students enrolled in the madrasah were usually divided into three categories according to their level of education and followed the courses according to their level. A group of students who started specialization training and students in the first stage of their education could study in the same madrasa.
All of the students received a certain amount of scholarship. These scholarships were covered by the madrasa foundations. Therefore, the amount of scholarships were not standardized and they differed from madrasas to madrasas. Similarly, the scholarships that students received were also changing according to their educational level. They have found the opportunity to live a fairly comfortable life thanks to these scholarships, and other rationing covered by their madrasas.

Anahtar Kelimeler

Madrasah, Student, Seljuk of Rum, Scholarship, Socio Economic

Kaynakça

• Ahmet Eflaki, Menakıbu’l-Arifin, çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1973.
• Amasya Halifet Gazi Medresesi Vakfiyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter No: 610.
• Caca Bey Medresesi Vakfiyesi, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Kayıt No: 2198.
• Konya Karatay Medresesi Vakfiyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter No: 2105.
• Sivas Gök Medrese Vakfiyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter No: 604.
• Şemseddin Altun Apa Vakfiyesi, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Kayıt No: 3416.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul 1993.
• Atuf, Nafi, Fenni Terbiye Tarihi, İstanbul 1928.
• Balaban, Mustafa, “Türkiye Selçuklu Devletinde Fiyatlar ve Ücretlerin Karşılıklı Mukayesesi”, Vakıflar Dergisi, S. 27, Ankara 1988, s. 37-40.
• Balık, İbrahim, “Anadolu Selçuklu Medreselerinin İdareci ve Hizmetli Kadrosu”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. III, S. 2, Afyon 2001.
• Baumrane, Chick, “İslam Tarihinde Eğitim Öğretim Kurumları”, çev. Nesim Yazıcı, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXX, S. 289, Ankara 1987, s. 279-285.
• Bedevi Abdu’l-Mecid Ebu’l-Futuh, et-Tarihu’l- Siyasi ve’l- Fikri, Cidde 1983.
• Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1984.
• Çıtak, İhsan, Cumhuriyet Öncesi, Cumhuriyet Dönemi ve Sonrası Malatya’da Eğitim, Malatya 1988.
• Dağ, Mehmet –Raşit Öymen, İslam Eğitim Tarihi, Ankara 1974.
• Erdoğan, Abdülkadir, “Konya İle İlgili En Eski Bir Selçuk Vakfiyesi”, Konya Mecmuası, S. 6, Konya 1937, s. 370-375.
• Gordlevski, V., Anadolu Selçuklu Devleti, çev. Azer Yaman, Ankara 1988.
• İbn-i Bibi, El Evamirü’l-Alaiye Fi Umuru’l-Alaiye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• İbn-i Camaâ Ebu Abdullah Muhammed b.İbrahim b. Sadullah Kinani, Tezkiret’s-Sami ve Mütekellim fi Edebi’l-Alim ve’l-Müteallim, Haydarabat 1353.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1984.
• Kazıcı, Ziya, İslam Medeniyeti Tarihi, İstanbul 1991.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarih, Konya 1964.
• Köymen, M. Altay, “Türkiye Selçukluları Devletinin Ekonomik Politikası”, Belleten, C. L, S. 198, Ankara 1986, s. 613-620.
• Nafiz, Rıdvan –İsmail Hakkı, Sivas Şehri, İstanbul 1928.
• Doğan, Nermin Ş., “Ortaçağda Anadolu’nun Eğitim Mekanları: Selçuklu Medreseleri – Darüşşifalarından Örnekler”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 28, S. 2, Ankara 2013, s. 429-443.
• Ögel, Bahattin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 1988.
• Parmaksızoğlu, İsmet, İbn-i Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, İstanbul 1986.
• Sönmez, Selami, Anadolu’daki Selçuklu ve Beylikler Dönemi Medreseleri, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 1992.
• Tahir b. Rıfat Muhammed, Türklerin Ulum ve Fünuna Hizmetleri, İstanbul 1327.
• Temir, Ahmet, Cacaoğlu Nure’l-Dinin 1272 Tarihli Arapça – Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1959.
• Turan, Osman, “Şemseddin Altun – Aba Vakfiyesi ve Hayatı”, Belleten, C. XI, S. 42, Ankara 1947.