CUMHURİYET DÖNEMİNDE MANAVGAT KAZASI (1923-1950)

Yıl 2020, Sayı: 13, 149 - 212, 31.12.2020

Muhammet Güçlü

Öz

Selçukluların Antalya ve Alaiye’yi fethi ile Manavgat bölgesinde Türk dönemi başlamıştır. Osmanlılar döneminde Alaiye Sancağı’na bağlı bir kaza merkezi olan Manavgat, 1864 yılında nahiye statüsüne düşürülmüştür. 1914 yılında Teke Sancağı müstakil mutasarrıflık haline getirilirken yeniden kaza olan Manavgat, Cumhuriyet döneminde bu statüsünü sürdürmüştür.
Manavgat kazası coğrafi olarak Köprü Çayı ile Alara Çayı arasındaki toprakların üzerinde kurulmuştur. 2140 km kare sahası olan kazada hayvancılık ve tarım yaygın olarak yapılmaktadır. Hububatın yanında en önemli sanayi ürünü susam ve pamuktur. Nahiye merkezlerinin dışında sadece birkaç köyde ilkokul bulunan Manavgat kazasında ortaokul en geç yapılan kazalardan birisidir. Manavgat kazasının Merkez, Taşağıl, Beşkonak adlarında üç nahiyesi, 74 köyü bulunmaktadır. 1932 yılı verilerine göre Manavgat merkezde Hisar ve Pazarcı mahalleleri, 156 hane, 65 dükkân, iki han, dört fırın, bir mektep, Belediye ve üç resmi bina bulunmaktadır. Karayolu yetersizliği veya yokluğu yüzünden uzun süre kaza merkezinin Eski Antalya=Side’ye taşınması konusu tartışılmıştır. Manavgat kazasında Tugayoğulları ailesi etkin olmakla beraber Alanyalı Azakzade ailesi kazanın tek kereste fabrikasını işletmektedir.
Bu çalışmanın amacı Cumhuriyet döneminde (1923-1950) Manavgat kazasının idari, ekonomik, sosyal ve kültürel açılardan durumunu tespit etmektir. Bunu yaparken de arşiv belgeleri, salnameler, basın, raporlar, resmi yayınlar, istatistikler, araştırma eserleri kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Devri, Antalya, Manavgat, İdari, Ticaret, Eğitim

MANAVGAT DISTRICT DURING THE REPUBLIC PERIOD (1923-1950)

Öz

After the conquest of Antalya and Alaiye by the Seljuks, the Turkish period started in the Manavgat region. Manavgat was a district center attached to Alaiye Sanjak during the Ottoman period and it was reduced to the status of sub-district in 1864. While Teke Sanjak was turned into an independent governor in 1914, Manavgat, which became a district again, kept this status during the Republic period.
Geographically, Manavgat district is established on the land between Köprü Stream and Alara Stream. Animal husbandry and agriculture are common in the district, which has an area of 2140 square kilometers. Besides cereals, the most important industrial products are sesame and cotton. Manavgat district, which has primary schools in only a few villages outside of the sub-districts, is one of the towns in which the secondary school was built the latest. Manavgat district has three sub-districts named Merkez, Taşağıl, Beşkonak and also 74 villages. With reference to the data of 1932, there are Hisar and Pazarcı neighborhoods in the center of Manavgat, 156 households, 65 shops, two inns, four bakeries, a school, Municipality and three official buildings. The issue of moving the district center to Old Antalya = Side was discussed for a long time which was due to the lack or absence of the highway. While Tugayoğulları family was active in the Manavgat district, the Azakzade family from Alanya operated the only timber factory of the district.
The aim of this study is to determine the district of Manavgat in terms of administrative, economic, social and cultural aspects during the Republic period (1923-1950). While doing this, archive documents, yearbooks, press, reports, official publications, statistics, research works were used as sources.

Anahtar Kelimeler

Republic Period, Antalya, Manavgat, Administrative, Tarde, Education

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.04.14.46.6.
• Dâhiliye Vekâleti Vilayetler İdaresi Umum Müdürlüğü, Antalya Vilayeti’nin 18. 2. 1938 Tarihli Raporu.
• Dâhiliye Vekâleti Vilayetler İdaresi Umum Müdürlüğü, Antalya Vilayeti Manavgat kazası kaymakamlığının 22. 4. 936 tarihli nahiye ve köylerini gösterir Teşkilat-ı Mülkiye cedvelidir. Kaymakam İmzalı.
• Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, 21 Ekim1945 Genel Nüfus Sayımı, Antalya İli, C. 6, Yayın No. 286, Ankara, 1949.
• Konya Vilayet Salnamesi, Def’a: 5, 1289. Konya Vilayet Salnamesi, Def’a: 6, 1290. Konya Vilayet Salnamesi,1306, Def’a 22.
• Konya Vilayet Salnamesi, 1310, Def’a 26. Konya Vilayet Salnamesi, 1322 Sene-i Maliyesi, 29. Salname.
• Konya Vilayet Salnamesi, Mali 1330, 30. Salname.
• Resmi Antalya, 8 Mart 1929. Resmi Antalya, 12 Nisan 1929.
• Resmi Antalya, 19 Nisan 1929. Resmi Antalya, 10 Mayıs 1929. Resmi Antalya, 9 Temmuz 1936.
• Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, H. 1294/1876.
• Salname-i Devlet -i Aliye-i Osmaniye, H. 1326/1909.
• 1925-1926 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, İstanbul 1926, Matbaa-i Amire.
• 1926-1927 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, İstanbul 1927.
• 1927-1928 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, İstanbul 1928.
• Türk Akdeniz Antalya Halkevi Dergisi, S. 11-12, 29 İlkteşrin 1938, Cumhuriyet’in 15. Yılı Sonunda.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı 1928-1929, İstanbul 1929.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı 1929-1930, İstanbul 1930, Devlet Matbaası.
• TC. Dâhiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, Belediyelerin 1925, 1926, 1927 ve 1928 Senelerine Ait Hesap Hülasaları, İstanbul 1930, s. 3, 179, 210, 240, 270.
• 1973 İl Yıllığı, Cumhuriyet’in 50. Yılında Antalya, Duran Ofset Matbaası, byy., bty.,
• Adıson, M.[azlum], “Gündoğmuş”, Antalya, 12 Ağustos 1940.
• Ak, Mehmet, “Manavgat’ta Bir Ayan Ailesi Tugayoğulları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, Issue: 12, Summer 2010, s. 27-36.
• Akşit, Bahattin, Köy, Kasaba ve Kentlerde Toplumsal Değişme-Toplum, Siyaset ve Kültür Dönüşümleri Üzerine Araştırmalar, Ankara 1985.
• Antalya 1932, haz. Muhammet Güçlü, İzmir 2018.
• Baskıcı, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu-İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), Ankara 2009.
• Baykara, Tuncer, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye Mülki Taksimatının Gelişmesi”, Hacettepe Beşeri Bilimler Dergisi, C. 10, S. 3, Haziran 1980, s. 116-129.
• Baykara, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I-Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
• Baykara, Tuncer, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, İzmir 1991.
• Baykara, Tuncer, Türkiye’nin Sosyal ve İktisadi Tarihi (XI-XIV. Yüzyıllar), Ankara 2000. CHP. 1936 İl Kongreleri, Ankara 1937.
• Çevik, Nevzat, “Melas Vadisi’nde Arkeolojik Gözlem ve Yeni Bulgular”, Adalya, No. IV, 1999-2000, s. 91-106.
• Dâhiliye Vekâleti, Belediyeler, İstanbul 1933. Dâhiliye Vekâleti, Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, İstanbul 1928.
• Erdoğru, M. Akif, Fatih Sultan Mehmet Zamanında Ala’iyye Sancağı-1475 Tarihli Suret-i Defter-i İcmal-i Vilayet-i Ala’iyye (Metin ve İnceleme), Konya 2013.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru 2”, Türk Akdeniz, C.2, S. 7, Mart 1938.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru I”, Türk Akdeniz, C.1, S. 6, Birinci Kanun 1937.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru III”, Türk Akdeniz, C. 2, S. 8, Nisan 1938.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru IV”, Türk Akdeniz, C. 2, S. 9, Haziran 1938.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru V”, Türk Akdeniz, C. 2, S. 10, Ağustos 1938.
• Erten, S. Fikri, “Antalya’dan Anamur’a Doğru”, Türk Akdeniz, Yıl. 3, S. 13, 1. 5. 1939.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmet Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankof, 9. Kitap, İstanbul 2005.
• Genelkurmay Başkanlığı Coğrafya Encümeni, Akdeniz Havzası Coğrafyası, Tabii, Zirai, Beşeri, Baytari, C. 4, Ankara 1935, Genelkurmay Matbaası.
• Gönüllü, Ali Rıza, Cumhuriyet Döneminde Antalya (1923-1960), İstanbul 2010.
• Güçlü, Muhammet, “Antalya (Pamphylia) Bölgesinde Yollar: Kesikbeli Yolu ve Son Yüzyıldaki Durumu”, Adalya, No. V, 2001-2002, s. 273-284.
• Güçlü, Muhammet, “Müstakil Teke (Antalya) Sancağı’nın Kurulması ve İdari Düzenlemeye İlişkin Bir Belge”, Adalya, No. III, 1997, s. 289-319.
• Güçlü, Muhammet, “XX. Yüzyılın Başlarında Serik”, Türk Kültürü Dergisi, S. 391, Kasım 1995, s. 681-694.
• Güçlü, Muhammet, “XX. Yüzyılın Başlarında Teke (Antalya) Sancağı’nda Dağılan Bir Pazar: Köprü Pazarı”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi/USAD, S. 10, Bahar 2019, s. 79-106.
• Güçlü, Muhammet, 1864-1950 Yılları Arasında Serik, İdari, Ekonomik, Sosyal, Antalya 2000.
• Güçlü, Muhammet, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya 1997.
• Güçlü, Muhammet, “Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Manavgat Teşkilatının Kurulması ve Halkevi’nin İnşası(1923-1951)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 40, Bahar 2020, s. 201-226.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali, “XVI. Yüzyıl’a Ait Tahrir Defterine Göre Alanya’da Yer Adları Hakkında Bir Araştırma”, Türk Kültürü, S. 393, Yıl. XXXIV.
• İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler, haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara 1981.
• İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), C. I, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• İnan, Jale, Toroslar’da Bir Antik Kent-Eine Antike Stadt im Taurusgebirge Lyrbe?-Seleukeia?, İstanbul 1998.
• İnci, Ahmet Refik, Köyüm Sarılar, İstanbul 1998.
• Kalkandelen, A. Hayrettin, Rasih Kaplan-Akseki’nin ve Antalya’nın Tanınmış Rasih Hocası, Antalya bty.
• Karaca, Behset, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası, Isparta 2009.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara 1943.
• Ke.Ka. [Kemal Kaya], “İstatistik Umum Müdürlüğü’nün 76 Neşriyat Sayılı Kitabından Hülasa Edilmiştir”, Türk Akdeniz, C.I, S. 3, Haziran 1937.
• Kısa, Ahmet, “Müstakil Teke (Antalya) Mutasarrıfı Sabur Sami Bey (Draz) ve Faaliyetleri (24 Ağustos 1914-17 Nisan 1916)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 39, S. 68, 2020, s. 475-503.
• Konyalı, İ. Hakkı (1972)- Ali Yıldız (2008), Abideleri ve Kitabeleri ile Manavgat Tarihi, derleyen ve yay. haz. Ali Yıldız, Antalya 2010.
• li-Katib Çelebi, Kitab-ı Cihannüma, Tıpkı Basım, C. I, Ankara 2009.
• Lloyd, Seton - Rice, D. Storm, Alanya (Alâ’ıyya), çev. Nermin Sinemoğlu, Ankara 1989, 2. bs.
• Mayak, Faysal, “Demokrat Parti’nin Antalya’daki Faaliyetleri Üzerine 1947 Yılı CHP İstihbarat Raporları”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 10, Güz 2009, s. 71-101.
• Orak, Hüseyin, Türkiye Kılavuzu, C. I, Ankara 1946, s. 369.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara 1981.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, ed. Ertuğrul Zekai Ökte, C. 4, Ankara 1988.
• Selekler, M[acit], Antalya’da Çeltik Ekimi, Broşür, Her hakkı mahfuz deyildir, Antalya Basımevi, 722, byy. , bty.
• Selekler, Macit, Yarımasrın Arkasından Antalya’da Kemer, Melli, İbradı, Serik, İstanbul 1960.
• Şikâri, Karaman Oğulları Tarihi, haz. M. Mes’ud Koman, Konya Halkevi Tarih ve Müze Komitesi Yayınları, S. 2, Konya 1946.
• Tekindağ, Şehabettin, “Teke-Eli ve Teke-Oğulları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 7-8, 1976-1977.
• Tigrel, Gülay, “Alanya Yöresinde Antik Bir Liman”, Belleten, C. 39, S. 156, Ekim 1975.
• Tönük, Vecihi, Türkiye’de İdari Teşkilat, Ankara 1945.
• Tunçdemir, Orhan (derleyen), Manavgat Tarih ve Turizm, Cumhuriyet’in 50. Yılı için hazırlanmıştır, Yay. Manavgat Belediyesi, Manavgat Matbaası, Basım Yeri ve Tarihi yok, Sayfa sayısı yok.
• Uyumaz, Emine, Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237), Ankara 2003.
• Yamaner, Reşat, “Antalya”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, C. I, İstanbul 1946.
• Yıldız, Süleyman, Bir Avşar Otağı Düşenbe, Senir-Turşanbalılar, Antalya 2013.
• Yörük, Saim, “Manavgat Kazasının Yeniden Teşkili”, Tarih Okulu Dergisi, S. XXXIX, Nisan 2019, s. 386-419.
• Yörük, Saim, “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Manavgat Sancağı ve Sancak Beyleri”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi/Mediterranean Journal of Humanities (MJH), C. IX, S. 2, 2019, s. 589-603.
• Yücel, Yaşar, XIII-XV. Yüzyıllar Kuzey-Batı Anadolu Tarihi Çoban-Oğulları Candar-Oğulları Beylikleri, Ankara 1980.