BİR SELÇUKLU ESERİ OLAN SİVAS SÂHİBİYE MEDRESESİNİN OSMANLI MÜESSESESİ OLARAK KULLANIMI, BAKIM VE ONARIMI

Yıl 2020, Sayı: 13, 213 - 248, 31.12.2020

Okan Küsgün

Öz

Sâhib Ata Fahreddin Ali, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde hayırseverliği ile tanınan bir devlet adamıydı. Ömrüne birçok vakıf eser sığdırdı. Bunlardan birisi de 1271 yılında yaptırdığı Sivas Sâhibiye Medresesi ve Külliyesi’ydi. Medresesi ile birlikte mescidi, aşevi ve çeşmesi olan bu eser Selçuklu devrinde önemli bir ilim kurumuydu. Osmanlıların Sivas’ta egemenlik kurmaları ile birlikte şehirde bulunan Selçuklu eserleri de Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altına girdi. Osmanlıların, Selçuklulardan kalan miras üzerine geliştirmiş oldukları politikalar ile bu eserler korunup, işleyişine devam ederek bir Osmanlı müessesesine dönüştü. Sivas Sâhibiye Medresesi de Osmanlı devrinde bir eğitim ve vakıf kurumu olarak faaliyetlerine devam etti.
Çalışmamızda Sivas Sâhibiye Medresesi’nin Osmanlı müessesesine dönüşümü üzerinde duracağız. Bu medresenin Osmanlı devrinde bir eğitim ve vakıf kurumu olarak işleyişinden bahsedip, Sivas’ta Osmanlı devri sosyal hayatında Sâhibiye Medresesi’nin konumuna değineceğiz. Bunlara ilave olarak da zaman zaman tahrib olmuş olan bu yapının geçirdiği onarımları anlatacağız.

Anahtar Kelimeler

Sâhib Ata Fahreddin Ali, Medrese, Sâhibiye Medresesi, Gök Medrese, Müessese, Selçuklular

THE USE, MAINTENANCE AND REPAIR OF SİVAS SÂHİBİYE MADRASA AS AN OTTOMAN INSTITUTION

Öz

Sâhib Ata Fahreddin Ali was a statesman known for his benevolence during the period of Sultanate of Rum. Many waqfs has been constructed by him throughout his life. One of them was Sivas Sâhibiye Madrasa and Complex, which he built in 1271. This work which has a mosque, a soup kitchen and a fountain together with its madrasa, was an important scientific institution in the era of Seljuk. Due to the sovereignty of Ottomans in Sivas, Seljuk works existing at the city came under the domination of the Ottoman Empire. As a result of the policies Ottomans developed on the heritage of the Seljuks, these works were protected and turned into an Ottoman institution by continuing their function. Sivas Sâhibiye Madrasa too, continued to function as an educational institution as well as a charitable institution in the Ottoman period.
This study will focus on the transformation of Sivas Sâhibiye Madrasa into an Ottoman institution. We will mention the function of this madrasa as an educational and charitable foundation in the Ottoman period and will refer to the position of Sâhibiye Madrasa in everyday life of the Ottoman period in Sivas. Lastly, we will express the repair of this building which has fallen into ruin at times.

Anahtar Kelimeler

Sâhib Ata Fahraddin Ali, Madrasa, Sâhibiye Madrasa, Gök Madrasa, Foundation, Seljuks

Kaynakça

• BOA, SAD 4. 130/1. BOA, AE. SMST. II, 11/1067, H. 11. 09. 1113.
• BOA, AE. SAMD. III, 213/20587, H. 07.02.1124. BOA, C.MF. 80/3999, H. 29. 08. 1138.
• BOA, AE, SMHD. 452652, H. 22. 05. 1155. BOA, AE. SMHD. I, 50/3056, H. 2.02.1168.
• BOA, AE. SMST. III, 66/4856, H. 15. 06. 1171. BOA, AE, SSLM. III, 82/4933, H. 19. 06. 1204.
• BOA, C.MF. 91/4538, H. 29. 01. 1206. BOA, C.MF. 90/4496, H. 15. 09. 1206.
• BOA, C.MF. 162/8052, H. 29. 03. 1218. BOA, HAT. 1514/73, H. 23. 12. 1225.
• BOA, D.BŞM/d. 07325, Y.7325, H. 29. 03. 1238. BOA, HAT. 1572/44, H. 29. 12. 1242.
• BOA, ML.VRD.TMT.d., 14469-, H. 29. 12. 1261. BOA, Y.PRK. UM. 30/88, H. 16. 04. 1312.
• BOA, DH. MKT. 2172/46, H. 18. 10. 1316. BOA, DH. MKT. 2437/56, H. 18. 08. 1318.
• Aksarayi, Müsameretü’l Ahbar, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Akşit, Ahmet, “Selçuklular Devrinde Kent İskânı ve Mahalleler”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi, C. V, S. 1, Çankırı 2014, s. 67-88.
• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1989.
• Aşıkpaşazade Tarihi, haz. Hüseyin Nihal Atsız, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
• Atçeken, Zeki, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Aziz b. Esterabadi, Bezm u Rezm, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• Balık, İbrahim, “Sivas Gök Medresenin Türkiye Selçuklu Eğitimindeki Yeri ve Önemi”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri 29 Eylül 1 Ekim 2005, ed. İbrahim Yasak, Sivas 2006, Es-Form Ofset, s. 261-268.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırda Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, İstanbul 1976.
• Baykara, Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Bayram, Sadi- Ahmed Hamdi Karabacak, “Sâhib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, S. 13, Ankara 1981, s. 31-69.
• Bilget, N. Burhan, Gök Medrese, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Birbudak, Togay Seçkin, “Sâlnâmelere Göre Sivas Vilayeti’nde Eğitim-Öğretim (1898-1903)”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. I, S. 1, Kastamonu 2007, s. 303-316.
• Bozkurt, Nebi, “Medrese”, DİA, C. XXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, s. 323-327.
• Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, C. I, İstanbul 1972.
• Çelik, Buket, “Sivas’ın Arşiv Envanteri”, Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu 25-27 Nisan 2019, C. II, ed. Hakan Yekbaş, Ahmet Yüksel, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2019.
• Danişmend Gazi Destanı, haz. Necati Demir, Hece Yayınları, Ankara 2006.
• Demirel, Ömer, Osmanlı Dönemi Sivas Şehri Makaleler, BMS Matbaacılık, Sivas 2006.
• Demirel, Ömer, Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Demirel, Ömer, II. Mahmud Döneminde Sivas’ta Esnaf Teşkilatı ve Üretim Tüketim İlişkileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Denizli, Hikmet, Sivas Tarihi ve Anıtları, Sivas.
• Duran, Remzi, Selçuklu Devri Konya Yapı Kitabeleri (İnşa ve Ta’mir), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Doğan, Sema, “Kümbet”, DİA, C. VIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s. 547-550.
• Ebu’l Fazl Nebiyi, Tarikh ale Chopan, Tahran 1352.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, haz. Hüseyin Nihal Atsız, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
• Erdoğan, Muzaffer, “Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri”, Vakıflar Dergisi, S. 7, Ankara 1968, s. 149-205.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, C. IV, S. 4, İstanbul 1984, s. 69-78.
• Ertuğrul, Özkan, “Gök Medrese”, DİA, C. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 138-139.
• Göde, Kemal, Eratnalılar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Gül, Ahmet, Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim ve Bunlar Arasında Daru’l Hadislerin Yeri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, DİA; C. XLII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, s. 475-479.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• Hızlı, Mefail, “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. II, S. 2, Bursa 1987, s. 273-281.
• İbni Bibi; Ahbar ı Selçuk i Rum, Tahran 1350.
• İbni Bibi, El Evamirü’l Ala’iyye fi’l Umuri’l Ala’iyye, C. II, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• İpşirli, Mehmet, “Avarız Vakfı”, DİA, C. IV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 109.
• İpşirli, Mehmet, “Cabi”, DİA, C. VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 529-530.
• İpşirli, Mehmet-Tahsin Yazıcı, “Ferraş”, DİA, C. XII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s. 408-409.
• İpşirli, Mehmet, “Müderris”, DİA, C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, s. 468-470.
• Kâhya, Yegân-Gülsün Tanyeli, Kuzucular Kani, “Sivas Gökmedrese Üzerine Yeni Bir Değerlendirme”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2001, s. 441-449.
• Kaya, Abdullah, “Selçuklular Döneminde Sivas’ta İlmi Hayat ve İlim Adamları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Kocaeli 2008, s. 212-242.
• Kaya, Erol- Nurettin Birol, Sivaslı Son Dönem Osmanlı Uleması, İstanbul 2019.
• Kayaoğlu, İsmet, “Selçuklu Vakıflarına Genel Bir Bakış”, Vakıf Haftası Dergisi, S. 2, Ankara 1985, s. 22-25.
• Köprülü, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri- Ali Murat Yel, “Mahalle”, DİA, C. XXVII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, s. 323-326.
• Mahiroğulları, Adnan, Seyyahların Gözüyle Sivas, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2001.
• Mahmood Penah Behnam, Torkan Dar Gozar Tarikh, İntişar Sebzan, Tahran 1387.
• Merçil, Erdoğan, Sâhib Ata, DİA, C. XXXV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2008, s. 515,516.
• Merçil, Erdoğan, Türkiye Selçuklularında Meslekler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Natanyan, Boğos, Sivas 1877, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Niğdeli Kadı Ahmed, El Veledü’ş Şefik Ve’l Hafidü’l Halik, çev. Ali Ertuğrul, C. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2015.
• Odabaşı, Zehra, Selçuklunun Son Veziri Sâhib Ata Fahreddin Ali ve Vakıfları, Bilge Kültür ve Sanat, İstanbul 2019.
• Özaydın, Abdülkerim, “Nizamiye Medresesi”, DİA, C. XXXIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 188-191.
• Özcan, Abdülkadir, “Kapıcı”, DİA, C. XL, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
• Özmel, İsmail, “Kayyım”, DİA, C. XXV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s. 107-108.
• Öztürk, Nazif, “Mütevelli”, DİA, C. XXXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, s. 217-220.
• Özyılmaz, Ömer, Osmanlı Medreselerinin Eğitim Programları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Sakkar es Sami, “Muid”, DİA, C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, s. 86- 87.
• Sarıçam, İbrahim- Seyfettin Erşahin, İslam Medeniyeti Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2017.
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• Sönmez, Selami, Anadolu’daki Selçuklular ve Beylikler Dönemi Medreseleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1992.
• Şahin, Salih, Hurufat Defterlerine Göre Sivas Sancağı Vakıfları (1696-1834) Metin ve İnceleme, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• Şahin, Salih, Mekân ve İnsanıyla Sivas, İstanbul 2013.
• Şeker, Mehmet, İslamda Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984.
• Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Kapı Yayınları, İstanbul 2011.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012.
• Tuncer, Orhan Cezmi, Sivas Gök Medrese (Sahip Ata Fahrettin Ali Medresesi), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2008.
• Turan, Osman, Selçuklular ve İslamiyet, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2005.
• Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1983.
• Uluçam, Abdüsselam, “Sırçalı Medrese”, DİA, C. XXXVII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, s. 126-127.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi Ankara 2014.
• Uzunçarşılı İsmail Hakkı- Rıdvan Nafiz Edgüer, Sivas Şehri, haz. Recep Toparlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• Ünver, Süheyl, Fatih, Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1946.
• Yancı, Ülkü, 18. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Medrese Teşkilatı, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sivas 2017.
• Yavaş, Alptekin, Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi, S. 15, Ankara 1982, s. 23-53.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, S. 17, Ankara 1983, s. 55-60.
• Yücel, Abubekir Sıddık, “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, C. XXII, S. 2, Sivas 2018, s. 1059-1079.