BALTACI MEHMED PAŞA’NIN AZİL SÜRECİ VE VALİDE GÜLNUŞ SULTAN’A GÖNDERDİĞİ MEKTUPLAR

Yıl 2021, Sayı: 15, 161 - 194, 03.02.2022

Merve Karaçay Türkal

https://doi.org/10.23897/usad.1067819

Öz

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında gerçekleşen Prut Savaşı’nda, Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa, Şubat 1711'de Serdar-ı Ekrem olarak tayin edilmişti. Osmanlı ordusu, 18 Temmuz’da başlayan ve dört gün süren muharebede başarılı olmuştu. Savaşta kurtulma imkânı olmayan Rus Çarı I. Petro, barış isteğinde bulunmuş ve Baltacı Mehmed Paşa’da bu teklifi kabul etmiş ve Prut Antlaşması imzalanmıştı. Antlaşmanın imzalanmasından Sultan III. Ahmed de memnun kalmıştı. Fakat, kendisini ve askerini yok olmaktan kurtaran Çar I. Petro'nun antlaşma şartlarını yerine getirmemesi, sadrazama karşı İstanbul'da bir muhalefet grubunun oluşmasına neden olmuştu. Antlaşma şartları uygulanamadığı takdirde, Baltacı Mehmed Paşa başına gelecek olumsuz durumlardan kendini kurtarmak için sarayda bulunan Valide Gülnuş Sultan’a mektuplar yazmıştı. Çünkü Sadrazam, İstanbul’a dönmeden önce aleyhinde oluşan ittifaktan haberdar olmuş, hatta III. Ahmed’den tehdit mektupları almıştı. Bu çalışmanın konusu, Prut Savaşı çerçevesinde yer alan olaylarla beraber, Baltacı Mehmed Paşa’nın azil süreci ve kendini kurtarmak için yazdığı mektupların değerlendirilmesidir.
Çalışmanın amacı, 18. yüzyılda Osmanlı Devleti siyasi tarihi ile Osmanlı diplomasi ve bürokrasi tarihi alanında yapılan çalışmalara katkı sunmaktır.
Osmanlı Devleti’nin tarihi vesikaları arasında yer alan mektuplar, Osmanlı diplomasi ve bürokrasisi alanında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada yer alan söz konusu mektuplar, özel mektuplar kategorisinde değerlendirilmektedir.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde (BOA), TS.MA.e / 562 - 2, (TSMA No: 2989/1-2), ve C..SM.. / 102-5143 numarada kayıtlı bulunan Baltacı Mehmed Paşa’ya ait olan mektupların çevirisi yapılarak, bunlar değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Bu makale, Giriş, Baltacı Mehmed Paşa’nın hakkında, Baltacı Mehmed Paşa’nın azil süreci ve Baltacı Mehmed Paşa’nın Valide Gülnuş Sultan’a yazdığı mektuplar olmak üzere dört ayrı bölümden oluşmaktadır. Mektuplardan yola çıkılarak Baltacı Mehmed Paşa’nın olayları nasıl değerlendirdiğine dair tespitlerde bulunmaya çalışılmıştır. Onun kendi gözlemlerinden hareketle bazı çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Baltacı Mehmed Paşa, Prut Savaşı, Prut Antlaşması, Valide Gülnuş Sultan, III. Ahmed, I. Petro

Kaynakça

• Afyoncu. E. (2015). Baltacı ve Katerin: Osmanlı-Rus ilişkileri ve Baltacı-Katerina hadisesinin iç yüzü. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Aktepe, M. M. (1992). Baltacı Mehmed Paşa. İslam ansiklopedisi (C. 5, s. 35-36). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Altınay, A. R. (2011). 1711 Prut seferi: Baltacı Mehmet Paşa Büyük Petro’ya karşı. H. Karagöz (Haz.), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yay.
• Çiçek, K. (2002). II. Viyana kuşatması ve Avrupa’dan dönüş (1683-1703). H. C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler (C. 9, s. 746-764). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Deniz, Ç. (2002). Baltacı’nın Prut seferi. H. C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler (C. 9, s. 746-764). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Güneş Yağcı, Z. (2007). Çorum’dan bir vezir-i azam. K. Çiçek (Der.), Baltacı Mehmed Paşa Sempozyum Bildirileri (s. 19-51). Çorum: Karam Yay.
• Hammer, J. V. (1966). Büyük Osmanlı tarihi (C. 6). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (C. 4). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Kurat, A. N. (2014). Rusya tarihi: Başlangıçtan 1917’ye kadar. Ankara: TTK Yay.
• Kurat, A. N. (1951). Prut seferi ve barışı 1123 (1711) (C. 1). Ankara: TTK Yay.
• Kurat, A. N. (1951). Prut seferi ve barışı 1123 (1711) (C. 2). Ankara: TTK Yay.
• Mehmet Süreyya (1997). Sicill-i Osmanî (C. 4/1). M. Keskin & A. Öztürk vd. (Haz.), İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Özcan, Abdülkadir, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer (2013). Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli. 3 C. İstanbul: Klasik Yay.
• Öztuna, Y. (1994). Büyük Osmanlı tarihi (C. 4.). İstanbul: Ötüken Yay.
• Topal, Mehmet (2018). Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme İnceleme Metin (1106-133/16951721). Ankara: TÜBA Yay.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı tarihi. İslam ansiklopedisi (C. 4/2). Ankara: TTK Yay.
• Yıldız. H. (2006). Haydi Osmanlı sefere: Prut seferinde lojistik ve organizasyon. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (C. 5). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.