AYDINOĞULLARI’NIN ATASI: AYDIN BEY VE TÜRBESİ

Yıl 2022, Sayı: 16, 71 - 108, 12.08.2022

Mutlu Adak Bülent Nuri Kılavuz

https://doi.org/10.23897/usad.1161287

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti dağıldıktan sonra kurulan beyliklerden biri de Aydınoğulları Beyliğidir. Aydınoğulları Beyliği (XIV. yüzyıl) Batı Anadolu’da kurulmuş, bölgenin Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında önemli roller üstlenmiştir.
Bu çalışma Aydınoğulları Beyliğinin temellerini atan Aydın Beyin adı, beyliğin kökeni ve Aydın Beyin türbesi hakkındadır. Bu alanda yapılan çalışmalar incelendiğinde beyliğin isminin nereden geldiği hakkında net bir bilgiye ulaşılamadığı görülmektedir. Aydın, bir şahıs ismi mi, yer ismi mi yoksa bir boyun, obanın ismi midir? Ayrıca Aydın Bey kimdir? Mezarı nerededir? Beyliğin temelleri nerede atılmıştır? Bu sorular hakkında süregelen tartışmalara çözüm bulmak, soru ve sorunların çözümüne katkı sunmak amacıyla çalışma gerçekleştirilmiştir.
Bugüne kadar yapılan çalışmalar incelenerek, kaynakların bilgisinde saha çalışmaları, toponimi, nümizmatik, tarihî coğrafya, tarih disiplinlerinin işe koşulması ile interdisipliner bir yöntem izlenerek çalışmanın sonuçlarına ulaşılmıştır.
Bu çalışma ile getirilen öneriler ve ulaşılan sonuçlar, Aydınoğulları Beyliğinin kuruluşu ve tarihi; Aydın Beyin hayatı ve türbesi hakkındaki soruların çözümüne yeni bir katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Beylikleri, Aydınoğulları, Aydın Bey, Aydın Beyin Türbesi

ANCESTOR OF AYDINOĞULLARI: AYDIN BEY AND HIS TOMB

Öz

One of the principalities established after the collapse of the Anatolian Seljuk State was the Aydınoğulları Beylik (Pricipality). Aydınoğulları Beylik (XIV. century) was established in Western Anatolia and played an important role in the Turkification and Islamization of the region.
This study is about the name of Aydın Bey, who laid the foundations of Aydınoğulları Beylik, the origin of the “beylic” and Aydın Bey’s tomb. When the studies in this field are examined, it is seen that there is no clear information about where the name of the “beylik” comes from. Is Aydın a person’s name, a name of a place, or a tribe’s name? Also, who is Aydın Bey? Where is his grave? Where were the foundations of the “beylik” laid? The study was carried out in order to finding solutions to the on-going discussions about these questions and to contribute to the solution of questions and problems.
The results of the study have been reached by following an interdisciplinary method through examining the studies carried out so far including field studies, toponymy, numismatics, historical geography, history disciplines in the knowledge of sources.
The recommendations and conclusions reached by this study will make a new contribution to the solution of questions about Aydın Bey's life and his tomb.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Beyliks, Aydınoğulları, Aydın Bey, The tomb of Aydın Bey

Kaynakça

• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530). (1995).
• Adak, M. (2022). İzmiroğlu Cüneyd Bey (Ö.1426): hayatı kişiliği ve mücadeleleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 41, 246-275.
• Ahmed bin Mahmud. (2011). Selçuknâme (Merçil, E. Haz.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Ahmed Eflâkî. (2012). Ariflerin menkıbeleri (Yazıcı, T. Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Ahmed Tevhid. (2016). Aydın Oğulları (Erdoğru, M. A. Haz.). İzmir Araştırmaları Dergisi, 3, 75-79.
• Akın, H. (1968). Aydınoğulları tarihi hakkında bir araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. (2. bs.).
• Armağan, A. M. (2006). Asya’dan Anadolu’ya Türklerin anı defteri. Tire: Bilkar Matbaacılık.
• Armağan, A. M. (2009). Ege tarihi coğrafyası. Kemalpaşa: Özden Ofset Matbaacılık.
• Armağan, A. M. (t.y.). Aydınoğulları Beyliği. Tire: Tire Belediyesi Yay.
• Âşıkpaşazâde. (2013) Âşıkpaşazâde tarihi (Osmanlı tarihi 1285-1502) (Öztürk, N. Haz). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Ayönü, Y. (2014). Selçuklular ve Bizans. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ayönü, Y. (2015). İslâm ve Bizans kaynaklarına göre Antiokheia Savaşı. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1/(1), 1-13.
• Balcı, A. & Karatay, O. (2015). Anadolu’da ilk Türkleşme hamlesi: Toroslar Bölgesinde Bulgar Türkleri. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 1/(1), 37-43.
• Balık, İ. (2021a). II. Haçlı Seferinin gerçekleştiği dönemde Denizli ve çevresinin siyasi yapısı. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi(SEMA), 6, 1-20.
• Balık, İ. (2021b). II. Haçlı Seferinin seyrini değiştiren savaş: Kazıkbeli. Selçuklu Araştırmaları Dergisi USAD. 15, 31-62.
• Baykara, T. (1969). Denizli tarihi (ikinci kısım 1070-1429). İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Baykara, T. (2013). Aydınoğullarının ilk devirlerine ait mülahazalar. Ersan, M., Kanat, C. & Şeker, M. (Haz.), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu 2010 – I Aydınoğulları Tarihi Bildiriler içinde (s. 33-41). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Baykara, T. (2017). Gediz vadisinde Germiyan-Aydın çekişmesi ve Germiyanlıların menşei hakkında. Ersan, M. & Şeker, M. (Haz.), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği Bildiriler içinde (s. 3-11). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Bayram, C. (2016). Karamanoğulları tarihi. Ankara: Gece Kitaplığı Yay.
• Cahen, C. (2012). Osmanlılardan önce Anadolu (Üyepazarcı, E. Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. (4. bs.).
• Celep, M. (2017). Düsturname-i Enveri’nin transkripti ve Türk kültür tarihi bakımından değerlendirilmesi (XVIII. kitap-Aydınoğulları) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Darkot, B. & Yinanç, M. H. (1979). Aydın. İslam ansiklopedisi (C. II, s. 61-63). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Daş, E. (2001). Birgi Sultan Şah türbesi. Ünal. H. R. (Haz.). Birgi Tarihi, Tarihî Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları (s. 123-126). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Demirkent, I. (2005). Bizans tarihi yazıları (makaleler-bildiriler-incelemeler). İstanbul: Dünya Kitapları Yay.
• Deuilli Odo (2021). İkinci Haçlı Seferi VII. Louis’in Doğu’ya seyahati (Togaç, C. Çev.). İstanbul: Kronik Yay.
• Dinç, R. (2001). Aydın (Tralleis) ve çevresinin durumu. Aydın Kültür Sanat Bülteni, 11, s. 27-29.
• Dinç, R. (2011). Antiokheia Ad Maeandrum yakınlarındaki Roma köprüsü. Özkan, A. & Dönmez Ş. (Ed.), Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri/Önder Biligi’ye Armağan (s. 111-128). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yay.
• Dukas (1956). Bizans Tarihi (Mirmiroğlu, Vl. Çev.). İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Ebü’l-Fidâ. (2017). Ebü’l-Fidâ coğrafyası (takvimü’l-büldan) (Şeşen, R. Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• Emecen, F. (2012). Uç Beyi. İslam ansiklopedisi (C. 42, s. 38-39). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Erdoğru, M. A. (2016), Kanuni Sultan Süleyman devri Aydın ili evkaf defteri (metin ve inceleme). İzmir: Ege Üniversitesi Yay.
• Eröz, M. (1986). Sosyolojik yönden Türk yer adları. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, 39-43.
• Ersan, M. (2010). Türkiye Selçuklu devleti’nin dağılışı. Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Ertuğrul, A. (2009). Anadolu Selçukluları devrinde yazılan bir kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed’in el-veled’üş-şefik ve’l-hâfidü’l-halîk’i (C. I) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ertuğrul, S. K. (1995). Anadolu’da Aydınoğlu dönemi mimarisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi).İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Genç, M. (2014). Başbakanlık Osmanlı arşiv belgelerinde kökboya ve cehri ile ilgili bazı kayıtlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 13, 174-212.
• Gökbel, A. & Şölen, H. (1936). Aydın ili tarihi (C. 1). İstanbul: Ahmed İhsan Basımevi.
• Gömeç, S. (2010). Boyla ve baga unvanı. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1/(1), 73-81.
• Gülbetekin, M. (2017). Mekânın hafızası yer adları. İstanbul: Hitabevi Yay.
• Gündüz, T. (2021). Oğuz Kağan destanı(Reşideddin oğuznâmesi). İstanbul: Yeditepe Yay. (7. bs.).
• Güney, S. (1975). Büyük Menderes bölgesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Güzelçiçek, S. (2019). Kalkaşendî’nin Subhu’l A’şâ’sında Anadolu şehirleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• İbn Battûta Tancî (2015). İbn Battûta seyahatnâmesi (Aykut, A. S. Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay. (4. bs.).
• İbn Bibi. (1996). el-evâmirü’l-alâiyye fi’l-umûri’l- alâiyye (C. 2) (Öztürk, M. Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• İnalcık, H. (1987). Hicrî 835 tarihli sûret-i defter-i sancak-i Arvanid. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. (2. bs.).
• Kafesoğlu, İ. (1982). Türk Bulgarların tarih ve kültürüne kısa bir bakış. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 91-124.
• Karatay, O. (2011). Toros Bulgarları Anadolu’ya nereden geldi?. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVI/1, 67-79.
• Kaymaz, N. (2009). Anadolu Selçuklu sultanlarından II. Giyasü’d-din Keyhüsrev ve devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-ahbâr (Öztürk, M. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Koca, S. (2013). Anadolu Türk beylikleri tarihi. Ankara: Berikan Yay. (2. bs.)
• Koç, Ü. (2009). Ortaçağlardan XVI. yüzyıl sonlarına tekstil boyacılığı. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, VI/1, 109-155.
• Kofoğlu, S. (2006). Hamidoğulları beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Konukçu, E. (2016). Aydın ili’nin gelişiminde Aydın bey. Erdoğru, M. A. & Pfeiffer Taş, Ş. (Ed.), Tire Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (C. 2) içinde (s. 109-118). İstanbul: Tire Belediyesi Yay.
• Köprülü, M. F. (2006). Tarih araştırmaları I (Taştan, Y. K. Haz.). Ankara: Akçağ Yay.
• Köprülü, M. F. (2015). Osmanlı imparatorluğu’nun kuruluşu (Köprülü, O. Haz.). İstanbul: Alfa Yay.
• Köprülü, M. F. (2016). Anadolu beylikleri tarihine ait notlar. İzmir Araştırmaları Dergisi, 3, 81-108.
• Köprülü, M. F. (2017). Aydın Oğulları tarihine ait (Erdoğru, M. A. Haz.). İzmir Araştırmaları Dergisi, 5, 183-192.
• M. Mehmed Neşrî (2013). Cihânnümâ (Osmanlı tarihi 1288-1485) (Öztürk, N. Haz.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Merçil, E. (1991). Aydınoğulları. İslam ansiklopedisi (C. 4, s. 239-241). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Metin, T. (2014). Ortaçağ Akdenizinde Menteşe beyliğinin iktisadî faaliyetleri ve at ticareti. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 173 (173) , 255-272.
• Mesudî. (2011). Murûc ez-zeheb (altın bozkırlar) (Batur, D. A. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Oruç Beğ, (2008). Oruç Beğ tarihi (Osmanlı tarihi 1288-1502) (Öztürk, N. Haz.). İstanbul: Çamlıca Yay. (2. bs.).
• Önkal, H. (1991). Tire türbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun tarihi coğrafyası (Pektaş, M. Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Rûhî Tarihi (Cengiz, H. E. & Yücel, Y. Haz.). Belgeler. (1992), XIV/(18), 359-472.
• Sağıt, B. & Teoman, G. (2013). Aydınoğlu beyliği sikkeleri. Ersan, M., Kanat, C. & Şeker, M. (Haz.), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu 2010 – I Aydınoğulları Tarihi Bildiriler içinde (s. 309-341). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Sevim, A. (1936). Keyhusrev I. İslam ansiklopedisi (C.25, s. 347-349), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Söner, R. H. (2017). Antiokheia Ad Maeandrum antik kenti. Humanitas Dergisi, 5(9), 139-153.
• Sönmez, E. (2017). 571 numaralı evkaf defterine göre Aydın vakıfları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Strabon. (2012). Geographika (antik Anadolu coğrafyası kitap: XII-XIII-XIV) (Pekman, A. Çev.). İstanbul: Arkeoloji Sanat Yay.
• Şeker, M. (2013). Aydınoğullarının kültür hayatı ve Türkçeciliği. Ersan, M., Kanat, C. & Şeker, M. (Haz.), Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu 2010 – I Aydınoğulları Tarihi Bildiriler içinde (s. 363-381). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömerî. (2014). Türkler hakkında gördüklerim ve duyduklarım (mesâliku’l ebsâr) (Batur, D. A. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Şikârî. (2005). Karamannâme (Sözen, M. & Sakaoğlu, N. Haz.). İstanbul: Karaman Valiliği – Karaman Belediyesi Yay.
• Taneri, A. (2021). Türkiye Selçukluları kültür hayatı (menâkıbü’l-arifîn’in değerlendirilmesi) (Erdoğru, M. A. Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Teoman, B. (2018). Aydınoğulları beyliği darphanelerinde basılan sikkeler. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1/(1), 119-136.
• Turgut, V. (2016). Batı Anadolu beyliklerinin menşei meselesi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, II/(3), 55-89.
• Tülüce, A. (2016). Bizans tarihyazımında öteki Selçuklu kimliği. İstanbul: Doğu Batı Yay. (2. bs.).
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki tarihsel adlar. İstanbul: İnkılap Yay. (2. bs.).
• Uzunçarşılı, İ. H. (1929). Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malumat. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu. (5. bs.).
• Ünal, T. (2007). Karamanoğulları Tarihi (Güler, A. & Akgül, S. Haz.). Ankara: Berikan Yay. (2. bs.).
• Varlık, M. Ç. (1974). Germiyan-oğulları tarihi(1300-1429). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Vryonis Jr.S. (2020). Küçük Asya’da orta çağ Helenizminin çöküşü ve 11. yüzyıldan başlayarak 15. yüzyıla kadar İslamlaşma süreci (Erman, İ. Çev.). İstanbul: Kalkedon Yay.
• Wittek, P. (1999). Menteşe beyliği (Gökyay, O.Ş. Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. (3. bs.).
• Yazıcızâde Ali. (2009). Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Selçuklu tarihi). (Bakır, A. Haz.). İstanbul: Çamlıca Yay.
• Yinanç, M. H. (1929). Düsturnamei Enverî. İstanbul: Evkaf Matbaası.