HALEP SELÇUKLU MELİKİ RIDVÂN B. TUTUŞ DÖNEMİNDE NİZÂRÎ İSMÂİLÎ PROPAGANDASI

Yıl 2023, Sayı: 17, 57 - 70, 25.01.2023

Ayşe Atıcı Arayancan

https://doi.org/10.23897/usad.1242040

Öz

Hasan Sabbah liderliğinde İran’da Alamût merkezli faaliyet gösteren Nizarî İsmâilîlerinin propagandasını yaydığı ikinci bölge Suriye bölgesi olmuştur. Hasan Sabbah ve halefleri Suriye bölgesine çok sayıda daî göndererek bölgede zaman içinde yapılanmışlardır. Suriye bölgesine gönderilen ilk Nizarî daîsi El Hekim El Müneccim, Selçuklu Meliki Tâcüddevle Tutuş’un oğullarından Halep Meliki Rıdvân’ın desteğini alarak Halep’te ortaya çıkmıştır. Haçlılara ve bölgedeki diğer emirlere karşı kendisine yeni ittifaklar arayan Melik Rıdvân’ın Halep’te açıktan açığa İsmâillîğin propagandası yapan El Hekim el Müneccim’in faaliyetlerini desteklemesi bölgedeki Haçlı, Selçuklu ve diğer güçlere karşı yeni ve karışık bir süreci başlatmıştır. Öyle ki Melik Rıdvân döneminde yaptıkları propaganda ve etkin siyaset ile yönetimde dahi rol oynamışlardır. Hatta Melik Rıdvân’ın atabeği ve veziri olan Cenâhüddevle ile arasını bozarak Hıms’a gitmesine neden olmuşlardır.
El Hekim el Müneccim sonrası İsmâilî baş daisi olan Ebû Tahir zamanında da Melik Rıdvân’dan destek alarak propagandalarını Halep’in güneyindeki Cebelü’s-Sümmak ve civarında yürüterek kendilerine bir toprak parçası edinebilmişler hatta yönetimde giderek söz sahibi olmuşlardır. Bölgede sosyal ve siyasi huzursuzluğa sebep olmuşlardır. Öyle ki Halep’e gelen tüccarların kervanlarının yağmaları ve Melik Rıdvân üzerindeki nüfuzları halkın dikkatini çekmiştir. İsmâilîlerin bölgedeki faaliyetleri Sünnî Halep halkı tarafından yakından takip edilmiş, zaman zaman tepkilere neden olmuş, halk bir grup İsmâilîyeyi öldürmüştür. Bu arada Melik Rıdvân’ın meşruiyeti sarsılmıştır. Melik Rıdvân ise İsmâilîlerin desteğini alarak Cenâhüddevle ve Musul valisi Emîr Mevdûd’u öldürtmesi bölgedeki gerginliği anlaşarak değişken siyaset yürütmelerine sebep olmuştur.
Bu makalede, Halep Selçuklu Meliki Rıdvân b.Tutuş döneminin siyasi ve dini süreci ele alınırken, Nizarî İsmâilîlerin Suriye bölgesinde yapılanması ve diğer etkin güçlere karşı uyguladığı değişken siyaset, Melik Rıdvân b. Tutuş ile kurdukları ittifak sebepleri ve sonuçları ile çok yönlü değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İsmâilîler, Melik Rıdvân b.Tutuş, Halep, Propaganda, El-Hekim El-Müneccim

NIZARI ISMAILIS PROPAGANDA IN THE AGE OF RADWAN BIN TUTUSH, THE SELJUK MELIK OF ALEPPO

Öz

Nizarî Ismailis based in Alamût, Iran,operating in İran based in Alamut, spread their propaganda was the Syrian region. Hasan-i Sabbah and his successors to the Syrian region They werw built over tme in the region by sending a large number of da’is. The first Nizarî da’i sent to Syria was al-Hakim al-Munajjim and he was established in Aleppo with the support of Radwan, who succeeded his father Taj ad-Dawla Tutush I as the melik of Aleppo. In search of new alliances against the Crusaders and other orders active in the region, Melik Radwan supported the activities of al-Hakim al-Munajjim, including his open propaganda of Ismailism in Aleppo. This set in motion a new and complicated process involving the Crusaders, Seljukis, and other actors in the region. They even played an active part in the government through their propaganda and political activities during the reign of Melik Radwan. Among other things, they managed to drive a wedge between Melik Radwan and his atabeg and vizier Janah ad-Dawla, causing the latter to leave for Homs.
Ismailis continued enjoying the support of Melik Radwan during the time of Abu Tahir, who succeeded al-Hakim al-Munajjim as the chief da’i and they spread their propaganda activities to Jabal al-Summaq in the south of Aleppo, even obtained a piece of land and had a say in the government. They caused social and political unrest in the region. Eventually, plundering of the caravans heading to Aleppo and their influence over Malik Radwan started to threaten public peace. Ismaili activities in the region were closely followed by the Sunni people of Aleppo, who responded harshly from time to time and even killed a group of Ismailis. The people also called the legitimacy of Melik Radwan’s rule into question. When Radwan had Janah ad-Daw and Mosul governor Emir Mawdud killed with the Ismaili support, the tensions in the region increased even further. The balance of power in the region was at the risk of instability as the Ismailis grew more powerful and Melik Radwan gradually lost his influence and control. Ismailis were mercurial in their policies for the sake of maintaining their interests and formed alliances with different powers, including the Crusaders, to be viable in the region.
The aim of this article is to discuss the political and religious atmosphere during the reign of Radwan bin Tutush as the melik of Aleppo Seljukis presenting a multi-dimensional evaluation of the Nizarî Ismaili organization in Syria and their erratic policies vis-à-vis other actors, their alliance with Melik Radwan, and its reasons and outcomes

Anahtar Kelimeler

İsmâilîs, Melik Radwan b.Tutush, Aleppo, Propaganda, al- Hakim al-Munajjim, İsmâilîler, Melik Rıdvân b.Tutuş, Halep, Propaganda, El-Hekim El-Müneccim • Abstract, El-Hekim El-Müneccim

Kaynakça

• Abû’l Farac. (1999). Abû’l Farac tarihi (C. II) (Doğrul, Ö. R. Çev. ). Ankara: TTK
• Arayancan Atıcı, A. (2011). Dağın efendisi Hasan Sabbah ve Alamût. İstanbul: Yeditepe Yay.
• Arayancan Atıcı, A. (2010). Suriye bölgesinde iki inanç hareketi: Nizârî İsmâilîleri ve Nusayrîlik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 183-198.
• Azimî. (1988). Azimi tarihi Selçuklular ile ilgili bölümler (Sevim, A. Çev. ). Ankara: TTK Yay.
• Crawford, R. W.(1960). Rıdvân the Maligned, London.
• Çubukçu, İ. A. (1970). İbahilik ve Bâtınîlik. AÜİDF, XVIII. Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
• Daftary, F. (2001). Muhalif İslamın 1400 yılı İsmâilîler: tarih ve kuram (Özkaya, E. Çev). Ankara: Rastlantı Yay.
• Duman, İ. (2015). Halep Selçuklu meliği Rıdvân b. Tutuş devrinde Halep ve çevresinin sosyo-ekonomik durumu hakkında bir araştırma (1095-1113). The Journal Of Academic Social Sciens Studies, 37, 491-509.
• Gök, İ. (2014). Türklerin Suriyeye girişi: Süleymanşah ve türbesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 36, 235.
• Reşidüddin Fazlullah Hemedanî (1338). Câmiü’t-Tevârîh (Nşr. Muhammed Müderrisi Zencani). Tahran: İntişarat-ı be Nigâh-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab.
• Hodgson, G. S. M. (1995). The order of Assassins. London: Mounte & Go.
• İbnü’l Adîm (1982). Bugyet-‘t-taleb fi tarihi Halep (seçmeler) biblografilerle Selçuklular tarihi (Sevim, A. Çev. ). Ankara: TTK Yay.
• İbnü’l Esîr (1987). el-kâmil fi’t–târih (Özaydın, A. Çev.). İstanbul: Bahar Yay.
• İbnü’l Kalânisî (1932). Zeyl târîhi Dımaşk: The Damascus Chronicle of the Crusades (Gibb, H.A.R. İng.Çev.). London.
• İlhan, A. (1992). Batıniyye. Diyanet İslam ansiklopedisi (C. 5, s. 190-194). İstanbul: TDV Yay.
• Lewis, B. (1999). Haşşaşiler ortaçağ İslam tünyasında terörizm ve siyasette (Aktan, A. Çev. ). İstanbul: Sebil Yay.
• Madelung, W. (1978). İsma’iliyya. The encylopedia of Islam (s. 203-206). Leiden: E. J.Brill Press.
• Merçil, E. (2002). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi. Genel Türk tarihi ( C. 3). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Nizamü’l Mülk (2003). Siyasetname (N. Bayburtgil,haz.). İstanbul: Dergâh Yay.
• Özatağ, O. (2008). Suyûtî’nin “Tarihu’l Hulafa” adlı eserine göre XI-XIV. yüzyıllarda Selçuklular (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar devri Selçuklu tarihi (498-511 / 1105–1118). Ankara: TTK Yay.
• Runcıman, S.(1998). Haçlı seferleri tarihi (C. 1) (Işıltan, F. Çev.). Ankara: TTK Yay.
• Sevim, A. (1989). Biyografiler ile Selçuklular tarihi. Ankara: TTK Yay.
• Sevim A. (1995). Selçuklu devleti tarihi. Ankara: TTK Yay.
• Sevim A. (1991). Bugyet’ü’t-taleb fî Tarihi Halep’inde Selçuklular ile ilginç bilgiler. Belgeler, LIV, 209–211.
• Sevim A. (2000b). İbn’ül Adim’in zübdetü’l Halep min tarihi Halep adlı eserindeki Selçuklularla ilgili bilgiler. Belgeler, XXI/(25), 1-95.
• Sevim A. (1970). Bugyetü’t-taleb fi tarih’i Haleb’e göre Haleb Selçuklu meliki Fahrü’l-Mülük Rıdvan. Belleten, XXXIV/(113), 59-82.
• Sevim A. (1983). Suriye Selçukluları (C. II). Ankara: DTCF Yay.
• Sevim A. (2000a). Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. Ankara: TTK Yay.
• Şehristani (2008). Milel ve nihal dinler, mezhepler ve felsefi sistemler tarihi (Öz, M. Çev.). İstanbul: Litera Yay.
• Tavîl, M. E. G. (2004). Nusayrîler: Arap Alevilerinin tarihi (Özdemir, İ. Çev.). İstanbul: Chivi Yazıları.
• Usta, A. (2006). Müslüman-Haçlı Mücadelelerinde Haşişiler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 44, 1-24.