II. Nizâmülmülk’ün Selçuklu Devleti ve Abbâsî Hilâfeti Üzerindeki Siyasi ve İdari Etkisi

Yıl 2023, Sayı: 18, 73 - 92, 23.06.2023

İzzetullah Zeki

https://doi.org/10.23897/usad.1319095

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma yaklaşık yarım asır Büyük Selçuklu Devletinin dini, idari ve siyasi işlerine yön veren vezirlerin reisi Nizâmülmülk’ün oğlun II. Nizâmülmülk Ebû Nasr Ahmed’in Büyük Selçuklu Devleti ve Abbâsî Hilafeti üzerindeki idari ve siyasi etkileri üzerine kaleme alınmıştır. Çalışmanın girişinde Nizâmülmülk ailesinin Büyük Selçuklu Devleti ve Abbâsî hilafeti üzerindeki ağırlığına değinilmiş, devamında Nizâmülmülk oğullarının üstünlük mücadelesi anlatılmıştır. Ardı sıra Sultan Muhammed döneminde 500-504/1106-1110 yılları arasında Selçuklu vezaretini deruhte eden II. Nizâmülmülk’ün faaliyetlerine yer verilmiştir. Dört yıl 10 aylık Selçuklu vezirliği döneminde Nizâmülmülk ailesinin gücüne güç katmış, Selçuklu Devletindeki varlığını muhafaza etmiştir. 504/1110 yılında vezaret görevinden azledilen II. Nizâmülmük 12 yıl boyunca zindanda kalmıştır. 516-517/1122-1123 yılları arasında Sultan Sencer’in isteğiyle Abbâsî Halifesi el-Müşterşid Billah’ın vezirliğine yükselerek hilafetin idari, siyasi ve askeri işlerinin Selçuklu sultanlarının denetiminde kalmasını sağlamıştır. 517/1123 yılında vezirlik görevinden azledilen II. Nizâmülmülk, 25 yıl boyunca Bağdat Nizamiye Medresesinde ilimle iştigal etmiştir. Zilhicce 544/Nisan 1150 tarihinde Tus’ta vefat eden II. Nizâmülmülk, kendi evinde defnedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Nizâmümülk, Selçuklular, Muhammed Tapar, Abbâsîler

Nizamulmulk II and His Political and Administrative Influences on the Seljuk State and the Abbasid Caliphate

Öz

This study has been written on the administrative and political effects of Nizamulmulk Abu Nasr Ahmed II, the son of Nizamulmulk, the chief of the viziers who directed the religious, administrative and political affairs of the Great Seljuk State for nearly half a century, on the Great Seljuk State and the Abbasid Caliphate. At the beginning of the study, the weight of the Nizamulmulk family on the Great Seljuk State and the Abbasid Caliphate was mentioned, and the struggle for supremacy of the Nizamulmulk’s sons was explained. Then the activities of Nizamulmulk II, who held the Seljuk vizierate between 500-504/1106-1110 during the reign of Sultan Muhammad, are included. During the four years and 10 months of Seljuk viziership, he strengthened the power of the Nizamulmulk family and preserved its existence in the Seljuk State. In 504/1110, Nizamulmulk II remained in the dungeon for 12 years. He was promoted to the viziership of Abbasid Caliph al-Muştarshid Billah at the request of Sultan Sanjar between 516-517/1122-1123 and ensured that the administrative, political and military affairs of the caliphate remained under the control of the Seljuk sultans. In 517/1123, Nizamulmulk II engaged in science in Baghdad Nizamiye Madrasa for 25 years. He died in Tus on Zilhijja 544/April 1150. Nizamulmulk was buried in his own house.

Anahtar Kelimeler

Nizamulmulk II, Seljuks, Muhammed Tapar, Abbasids

Kaynakça

• Akkuş. M. (2018). “Nizâmülmülk Suikastının Dönemin Kaynaklarına Yansıması”. USAD. 18, 165-186.
• Aştiyânî. A.İ. (2008). Târîh-i İran (Ez İnkıraz Sasaniyan tâ İnkıraz-ı Kacariyân). Tahran: Debir.
• Es-Sıfadî. A. (2000). El-Vâfi bi’l-Vâfayât. (C. 6). Ahmet el-Arnavut ve Türki el- Mustafa (Ed). Beyrut: Daru İhya et-Türasü’l-Arabî, Li’t,Tebaat-ı ve’n-Neşir ve’t-Tevzi.
• Hândmir. G. (1939). Düstürü’l-Vüzerâ. Said Nefisi. (Ed). Tahran: İkbal Yayınları.
• Hüseyinî. A. (1933). Ahbârü’d-Devlet’is-Selcûkiyye. Muhammed İkbal (Ed). Lahor: Neşriyyat-ı Külliyet-i Pencâb.
• Hüseyni. A. (1933). Ahbârü’d-Devletü’s-Selcukiyye. Muhammed İkbal. (Ed). Lahor: Neşriyat-ı Külliyat-ı Fincâb.
• İbnü’l-Cevzî. A. (1995). el-Muntazam fît-Târihü’l-Mülûk ve’l-Acem. (C. 17). Muhammed Abdulkadir Ata ve Mustafa Abdulkadir Ara. (nşr). Beyrut: Darü’l-Kütüb’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr. İ. (2003). el-Kâmil fî’t-Târîh. (C. 4). Muhammed Yusuf Dukaka. (Ed). Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbnü'l-Esir. İ. (2019). el- Kâmil fit-Tarih (İslâm Tarihi). (C. 8). İstanbul: Ravza Yay.
• İkbal. A. (1960). Vezaret der Ahd-ı Selâtin-ı Büzürg-i Selcûkî. Tahran: Çaphane-i Danişgah.
• Kafesoğlu. İ. (2014). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yay.
• Kirmanî. N.M. (1925). Nesâimü’l-Ashâr Min Letâimü’l-Ahbâr. Muallim Rafet. (Ed). Tahran: Kütüphane-i Meclis- i Sena.
• Kirmânî. N.M. (1986). Nesâimü’l-Eshâr min Letâimü’l-Ahbâr. Mir Celaleddin Hüseyinî Ermevî Muhaddis. (Nşr). Tahran: İntişârât-ı İtlaat.
• Köymen. M. A. (2017). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kummî. N. (1985). Târîhü’l-Vüzerâ. Muhammed Taki Danışpuzuh (nşr). Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi.
• Müstevfî. H. (2015). Târîh-i Güzîde. Abdülhüseyin Nevâî. (nşr). Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebir.
• Ocak. A. (2018). “Nizâmülmülk’ün Dini ve Fikri Hayatı”. USAD. 35, 32-52.
• Özaydın. A. (2007). “Nizâmülmülk”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 33, s. 194-196). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın. A. (2010). “Tâcülmülk”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 39, s. 359-360). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli. O.G. (2006). “Müsterşid-Billâh”. Diyanet İslam Ansiklopedisi). (C. 23, 145.147). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• Piyadeoğlu. C. (2021). Büyük Selçuklular Yeni Bir Devrin Başlangıcı. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Râvendî. M. (2007). Rahatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, Der Târîh-i Âl-i Selcûk. Mhammed İkbal. (Ed). İntişârât-ı Asâtır.
• Şebânkâreyî. M. (1997). Mecmeu’l-Ensâb. (C. 2). Mir Haşim Muhaddis (nşr). Tahran: İntişârât-i Emir Kebir.
• Ukaylî. S. (1986). Âsârü’l-Vüzerâ. Mir Celaleddin Hüseynî Ermevî (Ed). Tahran: İntişârât-ı İttilaat.
• Yeşildurak. E. (2022). “V. / XI. Asırda Bir Selçuklu Veziri: Müeyyidülmülk b. Nizâmülmülk’ün Siyasî ve İdarî Etkinliği”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 7, 407-441.