Ölüm ve Tedavi: İlhanlı Hanlarının Ölüm Sebepleri (1256-1335)

Yıl 2024, Sayı: 21, 27 - 56, 31.12.2024

Zehra Odabaşı , Esra Özel

https://doi.org/10.23897/usad.1538805

Öz

İnsan hayatının yadsınamaz bir gerçeği olan ölüm, tarih boyunca farklı şekillerde algılanmış, kimi zaman ömrü uzatmak için çabalar üretilmiş, kimi zaman da bir buluşma veya kurtuluş olarak görülmüştür. Bununla birlikte ölüm kadar karmaşık, çok yönlü ve çok nedenli bir konuyu tarihi bir süreç içinde sebepleriyle ele almak kolay değildir. Söz konusu hükümdarların ölümleri olduğunda ise tarihin her döneminde hem siyasi hem de toplumsal açıdan büyük bir ilgi uyanmış, hangi sebepten ötürü olursa olsun sıradan insanlara nazaran nüfuzlu kimselerin ölümleri üzerinde tartışılan ve araştırılan bir konu haline gelmiştir.
Bu çalışmanın konusunu oluşturan İlhanlı hanlarının ölümlerinin sebepleri maruz kalınan bir ölüm şekli olarak boğdurulma, yiyecek içecek, özel karışımlar ya da kesici aletler ile zehirlenme gibi öldürülme şekilleri ile tabii ölümler olan hastalık sonucu ölümlerden meydana gelmektedir. Bunların yanında devlet büyükleri bazen de ölümsüzlük arzusuyla yaşamlarını yitirebilmiştir. Bu ölümler ise devlet yönetiminde kaos ve karışıklıklara neden olabilmiştir. Bu durumda aniden ya da planlı olarak ortaya çıkan ölüm vakalarında devlet yönetiminin kime devredileceği sorusu bazen hızlıca çözülürken, bazen de müspet ya da menfi sonuçlara yol açmıştır.
Her ne kadar kaynaklarda İlhanlı hanlarının ölümlerinden bahsedilse de bu konuyla alakalı özgün bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada İlhanlı hanlarının hangi sebepten dolayı vefat ettiklerine değinilerek, İlhanlılar dönemini kapsayan Arapça, Farsça kaynaklar ile ilk Türkçe tıp kitaplarından yararlanılmıştır. Ayrıca daha sonraki dönemlerde yazılan İngilizce tetkik eserler ile İlhanlı coğrafyasında kaleme alınan muhtelif kaynaklara başvurularak bir değerlendirme yapılmıştır. İlhanlı hanlarının vefatları dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik pek çok meselesini etkilemesi bakımından çok yönlü bir araştırma ve inceleme sürecini gerektirdiği için mevcut kaynaklar ışığında yapılan incelemeler sonucunda bu çalışma ortaya koyulmuştur. Orta Çağ tıp tarihine ve İlhanlı araştırmalarına katkı sağlamak bu çalışmanın temel hedefidir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı, Ölüm, Hastalık, Zehir, Ölümsüzlük.

Death and Treatment: Causes of Death of Ilkhanid Khans (1256-1335)

Öz

Death, which is an undeniable fact of human life, has been perceived in different ways throughout history, sometimes efforts have been made to prolong life, sometimes it has been seen as a meeting or salvation. Despite this, Lucien Febvre, who is considered the founder of the History of Mentality, lamented that “we do not have a history of love, death, pity, cruelty, joy”. Because it is not easy to address a subject as complex, multifaceted and multi-causal as death and its causes within a historical process. When it comes to the deaths of the rulers in question, a great interest has been aroused both politically and socially in all periods of history, and for whatever reason, the deaths of influential people have become a topic that has been discussed and researched compared to ordinary people.
The causes of the deaths of the Ilkhanid khans, who are the subject of this study, consist of deaths as a result of illness, which are of course deaths by strangulation as a form of death, poisoning with food and drink, special mixtures or cutting tools, as well as forms of murder that are the subject of this study. In addition, statesmen sometimes lost their lives due to their desire for immortality. These deaths could cause chaos and confusion in state administration. In such cases, the question of who would transfer state administration to in cases of sudden or planned death was sometimes resolved quickly, while sometimes it led to positive or negative results.
Although the sources mention the deaths of the Ilkhanid khans, there is no original study on this subject. Arabic, Persian sources covering the period of the Ilkhanids and the first Turkish medical books have been used in this study by referring to the reasons for which the khans of the Ilkhanate died. In addition, an evaluation was made by referring to English studies written in later periods and various sources written in the Ilkhanate geography. Since the deaths of the Ilkhanids required a multifaceted research and examination process in terms of affecting many political, social and economic issues of the period, this study was prepared as a result of the examinations made in the light of available resources. The main goal of this study is to contribute to the history of medieval medicine and Ilkhanid research.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanate, Death, İllness, Poison, İmmortality.

Kaynakça

• ‘Abbas İkbal Aştiyani. (1365/1986). Târîh-i Moğûl, ez-hamle-yi Çingîz tâteşkîl-i devlet-i Tîmûr. İntişarat-ı Emir Kebir, Tahrân.
• Abbasnejad, F. & Shoja, M. M. & Agutter P. S. & Alakbarli F. & Loukas, M. & Shokouhi, G. & Khalili, M. R. & Tubbs, S. (2012). Rabi Rashidi (Rashidi Quarters): a late thirteen to early fourteenth century Middle Eastern Medical School. Child's Nervous System, 20, 823-1830.
• Abdül Muhammed ‘Ayetî. (1346) Tahrir-i Tarih-i Vassâf. Tahran: Bünyad-ı Ferheng-i.
• Abu’l-Farac, G. (1999). Abû’l-Farac Tarihi. (Doğrul Ö. Rıza Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Aknerli Grigor. (1954). Okçu Milletin Tarihi. (Andresyan H. Çev.) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud. (1999). Müsâmeretül-Ahbâr. (Turan O. Nşr.) Ankara: TTK Yayınları.
• al-‘Azzawi, A. (1935). Ta’rikh al-‘iraq baina ihtilâin. I. Baghdat.
• Allsen, Thomas T. (2019). The Steppe and the Sea, Pearls In The Mongol Empire. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press.
• Altıntaş, A. (1988). Divân-ü Lügat it-Türk’teki Tıb Terimleri. Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2, 65-73.
• Arık, F. Ş. (1999). Türkiye Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl. Belleten, 63/ (236), s. 43-93.
• Arsal, S. M. (1947). Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul.
• Arslan S. & Yenilmez K. Özkan C. (2018). Civa Zehirlenmesi ve Tedavisi. (Kaya A. Edt.) Ankara: Türkiye Klinikleri, s. 34-38.
• Arslan, H. (2015). Kutsal Metinlere Göre Budizm’de Manastır Hayatı. İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• Ayverdi, İ. (2013). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Bademci, A. (2018). İran’da Türklerin Bin Yılı. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Bambal, G. & Çakıl, D. & Ekici, F. (2011). Epilepsi Oluşum Mekanizmaları. Konuralp Tıp Dergisi, III/ (III), 42-45.
• Barthold V. (2019). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. (Yıldız H. Dursun Haz.) İstanbul: Kronik Kitap.
• Bausani, A. (2002). “İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din”. (Uyar M. Trc.). Tarih Araştırmaları Dergisi, XX, 223-231.
• Bayat, A. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Baylav, N. (1953). Fatih Sultan Mehmet Devrinde Tıb Eserleri ile İlaçlar. İstanbul: Türkiye Tıbbi Müstahzarat Laboratuvarları Derneği Yayınları.
• Beer, R. (2003). The handbook of Tibetan Buddhist symbols. Chicago: Serindia Publication.
• Blair, S. (1995). The Art and Architecture of Islam 1250-1800. London: Yale University Press.
• Blochet, E. (1910). İntrıduction al’historie des Mongols. Leiden.
• Boyle, J. A. (1968). Dynastic And Political History Of The Il-Khӓns. J. A. Boyle (Ed.), The Saljuq and Mongol Periods (303-421). Cambridge: Cambridge at the University Press.
• Brack, J. (2020). Rashīd al-Dīn: Buddhism in Iran and the Mongol Silk Roads. M. Biran, J. Brack, and F. Fiaschetti (Ed.), Along the Silk Roads in Mongol Eurasia (215-237). California: California University Press.
• Browne, E. G. (1921). Arabian Medicine. New York: Cambridge University Press.
• Browne, E. G., (1956). A Literary History of Persia, C. III. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bruce M. M. (2008). Signs & Symbols: An illustrated guide to their origins and meanings, London: Dorling Kindersley Limited.
• Carpini, J. P. (2000). Moğol Tarihi ve Seyahatname. (Ayan E. Çev.) Trabzon: Derya Kitabevi.
• Colin A. R. (2003). Bilim Tarihi: Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi, (Ekmeleddin İhsanoğlu & Feza Günergun Çev.) Ankara: Tübitak Yayınları.
• Crucis, R. De M. (2018). Doğu Seyahatnamesi (Bir Dominikan Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu). (Altunbaş A. Deniz Çev.) İstanbul: Kronik Kitap.
• Cyrıl, E. (1951). A Medical History of Persia and the Eastern Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press.
• Davadarî, Ebu Bekr b. Abdullah b. Aybek. Kenzü’d-Dürer ve Camiu’l Gürer (el Dürer el Haber Fi Siret el Melik el Nasır), C. 9.
• Develioğlu, F. (2010). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitapevi.
• Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn ibn Tağrîberdî. (1361/1942). en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, C. VII, IX. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Ekici, K. (2012), İlhanlı Hükümdarı Geyhâtû ve Zamanı, (Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Eliade, M. (2013). Yoga, Ölümsüzlük ve Özgürlük, (Ali Berkay Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Galstyan, A.G. (2005). Ermeni Kaynaklarına göre Moğollar. (Kamalov İ. Çev.) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Govind P. & Madhuri S. (2014). Heavy metals causing toxicity in animals and fishes. Res J Anim Vet Fish Sci, 2/ (2), 17-23.
• Göksu, E. (2010). Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hâkimiyet Anlayışındaki Yeri. Turkish Studies, 5/2, 986-1011.
• Grousset, R. (2009). Bozkır İmparatorluğu. (Uzmen M. Reşet Çev.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Günaltay, Ş. (1991). İslam Tarihinin Kaynakları-Tarih ve Müverrihler-. (Kanar Y. Haz.) İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Güven, M. (2005). Abdulvehhâb b. Yusuf’un Müntehab-ı fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin). (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Hacı Paşa, Celâlüddin Hızır. (1990). Müntehab-ı Şifa, (Giriş-Metin-Hazırlayan Önler Z.). (Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Hâfız-ı Ebrû, Şihâbüddîn ˊAbdullâh b. Lütfullâh b. ˊAbdürreşîd el-Hâfî (1317). Zeyl-i câmiˊü’ttevârîh-i reşîdî. (H. Beyânî, Neşr.). Tehrân: Çâphâne-yi ˊİlmî.
• Hamdullah Müstevfî, Kazvinî. (2018). Târih-i Güzide. (Öztürk M.Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Harva, U. (1959). Les représentations religieuses des peuples altaiques. Paris Hekim Bereket. (2013). Tuhfe-i Mübârizî (Metin-Sözlük). (Doğuer B. Erdağı Haz.) Ankara: TDK Yayınları.
• Hemedanî. Reşîduddin Fazlullah. (2013). Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). (Aka İ. & Ersan M. & Khelejani A. H. Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Heyd, U. (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law. V.L. Menage (Ed.), Oxford.
• Holmyard, E. J. (1957). Alchemy, Penguin Middlesex. USA.
• Howorth, H. H. (1970). History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, Part III. The Mongols of Persia.
• Ibrahim D. & Froberg B. & Wolf A. Rusyniak DE. (2006). Heavy metal poisoning: clinical presentations and pathophysiology. Clin Lab Med, 26/ (1), 67-97.
• Işık, A. (2012). Hafız Ebru’nun Zeyl-i Cami’üt -Tevârîh-i Reşîdî’sinde Sultan Olcaytu ve Ebû Sa’îd Dönemlerine Dair Kayıtlar. (Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi, Ankara.
• İbn Battûta. Tuhfetü’n-Nûzzâr fi Garaibi’l-Emsar ve’l-Acaibi’l-Esfar (İbn Battûta Seyahatnamesi). I-II, (Çevik M. Haz.) İstanbul: Yeni Şafak Kültür Armağanı.
• İbn Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf İbn Tağrîberdî. (1985). el-menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî baˊde’lvâfî. (N.M. ˊAbdülˊazîz, Neşr.), C. 3.
• İbn Kesîr. (1995). el-Bidaye ve’n-Nihaye. Büyük İslam Tarihi. (Keskin M. Çev.) XIII, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn-i Sinâ. (2017). el-Kânûn Fi’t-Tıbb. (Haz. Esin Kâhya), I-V, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İlhan, E. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308), (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hakimiyet Telakkisiyle İlgisi, AÜSBFD, XIV, 69-77.
• İnan, A. (2017). Tarihte ve Bügün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İshâk bin Murâd. (2013). Edviye-i Müfrede (Metin–Sözlük), (Canpolat M. - Zafer Önler Haz.) Ankara: TDK Yayınları.
• Jackson, P. (1983). Abū Sa`īd, Encyclopaedia Iranica, C. I, 374-377. Leiden.
• Jackson, P. (2004). The Mongols and the West. 1221-1410. London.
• Jagchid, S. & Paul H. (2018). Mongolia’s Culture and Society. London: Routledge Curzon Taylor@Francis Group.
• Kaşȃnȋ, Ebulkasım Abdullah bin Muhammed. (1384 h.ş.). Tarih-e Padişah Said Gıyasedünya ve Din Olcaytu. (Mehin H. Yay. Haz.). Tahran: Heftomin Numayişgah Beynelmileli.
• Kaymaz, N. (2011). Selçuklularının İntitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: TTK Yayınları.
• Khafipour, H. A. (2012). Hospital in İlkhanid İran: Toward a Socia-Economic Reconstruction of The Rab’-i Rashidi. İranian Studies. 45/ (1), 97-117.
• Kıran, Ö. (2017). De Materia Medica ve Edviye-i Müfrede Işığında Anadolu’da Bitkilerle Tedavi. (Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Koca, S. (2000). Türk Kültürünün Temelleri II. Trabzon: KTÜ Giresun Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Köprülü M. F. (1938). İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1983). Türk ve Moğol Sülalelerinde Hânedân Azâsının İdamında Kan Dökme Memnuiyeti. İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, 1, 71-79.
• Köymen, M. A. (1966). Selçuklu Saray Teşkilatı ve Hayatı. AÜDTCF. IV/ (6-7), 1-100.
• Köymen, M. A. (1983). Alp Arslan ve Zamanı, C. II. Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Lambton, A. K. S., (1953). Landlord and Peasant in Persia. London: Oxford University Press.
• Lane, G. (2006). Daily Life ın The Mongol Empire. London: Routledge Curzon Taylor@Francis Group.
• Levy, J. E. (2003). Epilepsy, Kenneth F. Kiple (Ed.). The Cambridge Historical Dictionary of Disease. Newyork: Cambridge University Press.
• Maˊdenken, Maˊsûme. (1375). be-Yâsâ Resîdegân der ˊAsr-ı Îlhânî. Tahrân: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Mary C. Karasch. (2003). Ophthalmia. The Cambridge Historical Dictionary of Disease. Kenneth F. Kiple (Ed.) New York: Cambridge University Press.
• Mazlumi, F. (2018). Cami’ü’t-Tevarih’te Harezmşah Sultanları (Çeviri ve Değerlendirme). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Melville, C. (1992). Cobān, Encyclopaedia Iranica (C. V, s. 875-878). Leiden.
• Melville, C. (1992). The Year of the Elephant’ Mamluk-Mongol Rivalry in the Hejaz in the Reign of Abū Saˊīd (1317-1335). Studia Iranica, 21, 197-214.
• Mumcu, A. (1963). Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Müverrih Vardan. (2017). Türk Fetihleri Tarihi. (H. D. Andreasyan Çev.) İstanbul: Post Yayın Dağıtım.
• Müverrih, Kiragos. (2007). Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar. (Aslan O. Çev.) İstanbul: Elips Kitap.
• Nazar, M. Ö. “Uygur Tıbbı”. Sağlık Tarihi ve Müzeciliği Sempozyumu 1. İstanbul 2006, s. 45.
• Nizâmü'l-mülk. (1976). Siyaset-nâme, (M. A. Köymen Nşr.). Ankara: Ankara DTCF Yayınları.
• Okumuş, N. (1998). Muhammed Bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. Yüzyıl) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Okumuş, N. (2007). Panzehir. DİA. (C. 34, s. 159-160). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (1972). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. Ankara: Kömen Yayınevi.
• Örs, D. (1992). Tarih-i Olcaytu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Özbolat, G. & Tuli A. (2016). Ağır Metal Toksitesinin İnsan Sağlığına Etkileri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 25/ (4), 502-521.
• Özdemir, H. A. (2005). Tâhirü’l-Mevlevî ve Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi Adlı Eseri. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (11), 135–169, 89 nolu dipnot.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Gazan Han ve Reformları. İstanbul: Kaknüs Yayınları. Özkan, Ö. (2005). Bir Tedavi Bitkisi Olarak Gül’ün Divan Şiirindeki Görünümleri. Sosyal Bilimler Dergisi, XII/ (II), 30-42.
• Pow, S. (2013). Gout of Khans: Disease, Treatments, and Medical Philosophy in The Mongol Empire. The Proceedings of the 22nd Annual History of Medicine Conference. University of Calgary. 204-231.
• Prakash, V. B. (2024) “Use of Purified Mercury in Ayurveda and Its Safety Evaluation.” 2019. https:// www.researchgate.net/publication/338208757_USE_OF_PURIFIED_MERCURY_IN_AYURVEDA_ AND_ITS_SAFETY_EVALUATION [Erişim Tarihi: 06.10.2024]
• Praznıak, R. (2019). Sudden Appearances the Mongol Turn in Commerce. Hawai.
• Rahimi, Z. & Mozaffari, F. A. & Yazdi Seyed Y. & Amirkhiz. Reviving the Institution of ‘Science’ in Islamic Civilization after Mongol Invasion: The Case of Tabriz Rabe Rashidi University, 1-21.
• Reiko, S. (2016). The Politics of Chinese Medicine under Mongol Rule. Routledge New York.
• Respess, A. (2020). The Abode of Water: Shipwreck Evidence and the Maritime Circulation of Medicine Between Iran and China in the 9th Through 14th Centuries. Anthropology and History in the University of Michigan. Michigan.
• Roux, J. Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. (Kazancıgil A. Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Roux, Jean Paul. (2020). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (Kazancıgil A. Trc. Çev.) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sadeghnezhad, M. (2014). İran, Zencan/Sultaniyye Şehrindeki İlhanlı dönemi Mimarisi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sağlam, A. (2015). Anadolu’da Moğol-İlhanlı Otoritesini Sarsan Bir Gelişme: Sülemiş İsyanı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VIII/ (41), s. 557-562.
• Sağlık Ansiklopedisi. (1982). Epilepsi, (M. Skon Muratoğlu haz.), C. I-V, s. 91, İstanbul: Görsel Yayınevi.
• Sarıkçıoğlu, E. (2005). Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları. (Cemal Köprülü Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Stefan, K. T. (2013). Rashīd al-Dīn and the making of history in Mongol Iran. (degree of Doctor of Philosophy). Washington.
• Subaşı, Ö. (2015). Gürcü-Moğol İlişkisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Tâbib İbn Şerif. (2017). Yâdigâr (Yâdîgâr-ı İbn-i Şerîf). İstanbul: Seçil Ofset Matbaacılık.
• Tokyürek, H. (2023). Eski Uygurcada Cıva, Türkiyat Mecmuası 33/ (2), 535-569.
• Topdemir, H. G. (2012). İslam Dünyasında Kimya. Bilim ve Teknik Dergisi. 90-93.
• Turan O. (2011). Selçuklular Zamanında Türkiye. Siyasî Tarih Alp Arslan’dan Osman Gâzi’ye (1071-1318). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uzunçarşılı, İ. (1967). Emîr Çoban Soldoz ve Demirtaş, Belleten, 31/ (124), 601-646.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1930-31). Anadolu Türk Tarihinde Üç Mühim Sima, TTEM, 1/ (5), 64-82.
• Wujastyk, D. (2016). Mercury Tonics (Rasāyana) in Sanskrit Medical Literature. Soulless Matter, Seats of Energy Metals, Gems and Minerals in South Asian Traditions. (Fabrizio M. Ferrari & Thomas W.P. Dähnhardt) Published by Equinox Publishing Ltd.
• Yitik, A. İ. (2011). Taoculuk. DİA. (C. 40, s. 10-12). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yusuf Has Hâcib. (1947). Kutadgu-Bilig. 1. Metin (R. R. Arat Yay.). Ankara.
• Yuvalı, A. (1996). Geyhatu Han, DİA. (C. XIV, s. 44-45). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yuvalı, A. (2019). İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Zehebî. Muverihu’l-İslam. (1985). el-İber fî Haberi men Gaber. Beyrut. C. 4.