Power Struggle of British and German on Mesopotamia

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: XIV, - , 01.12.2012

Mustafa Malhut

Öz

Mesopotamai with natural resources and strategic location is one of important land of the Ottoman Empire. British started to gain influence with right to transport on Tigris and Euphrates in the 19. Century. At the end of 19. Century, German began to become effective with Baghdad railway Project. Because of this Project, the two countries embarked on the struggle for influence in Ottoman land. Another important factor in this struggle was a matter of the Mesopotamia’s irrigation. Thanks to the irrigation of Mesepotamia, agricultural production would increase. The country receiving irrigation concession would take abig share of this income in the future. On the other hand, Mesopotamia had the strategic importance and wide oil lands. These factors were reason for struggle of Great Powers. After the declaration of the Second Constitution, Baghdad railway and matter of Mesopotamia’s irrigation formed the focal point of the struggle for influence between British and German in the Middle East. Eventually country receiving all these concessions would have a say on the future of the region. In this study, power struggle of British and German on Mesopotamia will be tried to explain with archival document, Parliamentary records and secondary sources. Consequently, it will be touched to one of struggle areas of these countries on the eve of World War I. and will be questioned about foreign influenceon the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Britain, Germany, Mesopotamia, The Baghdad Railway, Irrigation

MEZOPOTAMYA ÜZERİNDE İNGİLİZ-ALMAN NÜFUZ MÜCADELESİ

Öz

Özet Mezopotamya doğal kaynakları ve stratejik konumu itibariyle Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli topraklarından biridir. İngiltere bu bölgede 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren Dicle ve Fırat nehirlerindeki taşımacılık hakkı ile etki sahibi olmaya başladı. Almanya ise 19. yüzyılın sonunda imtiyazını almaya çalıştığı Bağdat demiryolu hattı ile bölgede varlık gösterme çabasına girdi. İki ülke arasındaki nüfuz mücadelesi bilindiği üzere Bağdat demiryolu projesi çerçevesinde gerçekleşmişti. Ancak bu zamana kadar üstünde yeteri kadar durulmayan diğer önemli bir mücadele alanı Mezopotamya’nın sulanması meselesiydi. O dönemde eski verimli günlerinin uzağında olan Mezopotamya, sulama çalışmaları ile tarımsal üretimde büyük artış sağlayabilecek ve bu işin yapımını üstlenen ülke gelecekte buradaki gelirden büyük payı alacaktı. Geniş petrol rezervlerine sahip olan ve eski çağlardan bu yana Bereketli Hilal adıyla ün yapan Mezopotamya toprakları büyük güçlerin iştahını kabartıyordu. İngiltere’nin can damarlarından biri olan Hindistan yolunun güvenliği bu bölgedeki hâkimiyetine bağlıydı. Ayrıca Mezopotamya’nın güneyinde kalan Basra Körfezi, İngiliz ticaret sisteminin vazgeçilemez bir parçasıydı. Sömürgecilik yarışına geç katılan Almanya’nın geleceğinin inşasında ise bölgenin önemli bir yere sahip olacağı kuşkusuzdu. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Bağdat demiryolu ve Mezopotamya’nın sulanması meselesi, İngiltere ve Almanya’nın Ortadoğu’daki nüfuz mücadelesinin odak noktasını oluşturdu. Sonuçta bu imtiyazları alan taraf bölgenin geleceği üzerinde söz sahibi olacaktı. Bu çalışmada Bağdat demiryolu hattı ve Mezopotamya’nın sulanması konusu çerçevesinde İngiliz-Alman nüfuz mücadelesi, Osmanlı arşiv belgeleri, dönemin yerli ve yabancı basını, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri ve ikincil kaynaklar ışığında açıklanmaya çalışılacaktır. Böylece, I. Dünya Savaşı arifesinde iki ülkenin mücadele alanlarından birine değinilmiş ve Osmanlı üzerindeki yabancı etkisi sorgulanmış olunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere, Almanya, Mezopotamya, Bağdat Demiryolu, Sulama.

Kaynakça

• “Germany Shows Her Hand in the New Eastern Problem”, The New York Times, 29 May 1910. BOA, C.HR., 161/8042. BOA, DH.MKT., 889/72.
• British Document on The Origins of the War 1898-1814 (BD), Ed. G.
• P. Gooch and Harold Temperley, Vol. VI, His Majesty’s Stationary Office, London, 1930, Vol. VI.
• British Document on The Origins of the War 1898-1814, Ed. G. P. Gooch and Harold Temperley, Vol. V, His Majesty’s Stationary Office, London, 1928.
• DİNÇER, Celal, “Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa’nın Anadolu’nun Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Layiha”, Belgeler, Cilt:V-VIII, Sayı:9-12, 1968-1971.
• EARLE, Edward Mead, Bağdat Demir ve Petrol Yolu Savaşı (19031923), Çev.: K. Yargıcı, N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2003.
• EKİNCİ, İlhan, Fırat ve Dicle’de Osmanlı-İngiliz Rekabeti (Hamidiye Vapur İdaresi), Asil Yayın, Ankara 2007.
• ERASLAN, Cezmi, “Irak’ta Türk-İngiliz Rekabeti (1876-1915)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı:35, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1994.
• H. E. W., “Obituary: Sir William Willcocks”, The Geographical Journal, Vol. 81, No. 1 (Jan., 1933).
• HOPKIRK, Peter, İstanbul’un Doğusunda Bitmeyen Oyun, Çev.: Mehmet Harmancı, Sabah Yayınları, İstanbul, 1995.
• Irak”, İslam Ansiklopedisi, Cilt:5, Kısım:2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1977.
• ISSAWI, Charles, The Economic History of the Middle East 18001914, The University of Chicago Press, Chicago and London, 1966.
• KENT, Marian, “Büyük Britanya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu (1900-1923)”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, Editör: Marian Kent, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• MMZC, C:1, D:1, İS:2, 1 Teşrinisani 1325-13 Kanunusani 1325.
• MMZC, C:2, D:1, İS:1, 11 Teşrinisani 1324-26 Mart 1325.
• MONEY, Robert I., “The Hindiya Barrage, Mesopotamia”, The Geographical Journal, Vol. 50, No. 3 (Sep., 1917).
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Alkım Yayınevi, 9. Baskı, İstanbul, 2006.
• ÖZYÜKSEL, Murat, “İkinci Meşrutiyet ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman-İngiliz Nüfuz Mücadelesi”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:38, Mart 2008.
• ÖZYÜKSEL, Murat, Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Arba Yayınları, İstanbul, 1988.
• SOY, H. Bayram, Almanya’nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere ile Nüfuz Mücadelesi (1890-1914), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
• The Life of the Late General F. R. Chesney, Ed. Stanley Lane-Poole, W. H. Allen and Co., London, 1885.
• TUTEL, Eser, “Midhat Pasa Vapurculuk Şirketi Kuruyor!”, Tarih ve Toplum, Cilt: 36, Sayı:212, Ağustos 2001, İletişim Yayınları.
• WAYLET, Bonyar, JACKH, Ernst İmparatorluk Stratejileri ve Ortadoğu, Çev. Vedat Atila, Chiviyazıları Yayınları, İstanbul, 2004.
• WILLCOCKS, William, “Mesopotamia: Past, Present, and Future”, The Geographical Journal, Vol. 35, No. 1 (Jan., 1910).
• WILLCOCKS, William, “The Garden of Eden and Its Restoration”, The Geographical Journal, Vol. 40, No. 2 (Aug., 1912).
• WILLCOCKS, William, The Restoration of the Ancient Irrigation Works on the Tigris or the Re-Creation of Chaldea, Cairo, National Printing Department, 1903.