Dreams of Transitional Period in Terms of Cultural Psychology of Religion: The Kutadgu Bilig Sample

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 3, 336 - 358, 03.06.2013

Öz

In this study, the effects of the process of the transition to Islam were investigated on symbols and dream interpretations, based on the example of Odgurmış’s dream in the Kutadgu Bilig. The meanings of staircase, water, horseman and flying in the Turkish culture were compared with meanings of these symbols in Quran, hadith and books which were written before death of Y. Has Hacib. It was concluded that Odgurmış primarily interpreted symbols based on culture and the Quran and there was no effects of dream interpretation books. Odgurmış’s belief, culture and his characteristics influenced his attitude toward death. Odgurmış belived that his dream was message from the God, thus, he interpreted symbols to his death and began to preparations smiliar today’s practices. The experiences which he lived before death are consistent with the findings of psychological studies about pre-death.

Anahtar Kelimeler

Dream, Symbol, Interpretation, Death, Culture.

Kültürel Din Psikolojisi Açısından Geçiş Dönemi Rüyaları: Kutadgu Bilig Örneği

Öz

Bu araştırmada, İslâm’a geçiş sürecinin sembollere ve rüya yorumlarına etkisi, Kutadgu Bilig’te geçen Odgurmış’ın rüyası örneğinden hareketle incelenmiştir. Rüyadaki merdiven, su, atlı yiğit ve uçma sembolleri Kur’an, hadis ve Y. Has Hacib’in vefatı öncesi yazılmış tabir kitaplarındaki anlamlarıyla Türk kültüründeki anlamları karşılaştırılmıştır. Odgurmış’ın sembollerin yorumunda öncelikli olarak yaşadığı kültürü ve Kur’an’ı referans aldığı, rüya tabir kitaplarından fazla etkilenmediği görülmüştür. Odgurmış’ın dini inançları, yetiştiği kültür ve kişisel özellikleri ölüm konusundaki tutumunu etkilemiştir. Rüyasının Allah’tan gelen bir mesaj olduğuna inanan Odgurmış, sembolleri kendi ölümüne yorup, günümüzdeki kültürel uygulamalara benzer şekilde hazırlıklara başlamıştır. Ölüm öncesi yaşadığı tecrübeleri günümüzdeki psikolojik çalışmalardan elde edilen bulgularla örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rüya, Sembol, Yorum, Ölüm, Kültür.

Kaynakça

• Abudukelimi, Bumairimu (2006). Uygur Türklerinin Dini İnançları. Yayınlanmamış Y. L. Tezi. Ankara Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü.
• Akgün, Mehmet, (1997). ‚Kutadgu Bilig'te İnsan ve Kamil İnsan‛. PAÜ. Eğit. Fak. Dergisi 3: 1-11.
• Allport, W.Gordon (2004). Birey ve Dini. Çev. Bilal Sambur, Ankara: Elis Yay. Altun, Işıl (2004). ‚Kocaeli’de Türbelerle İlgili İnanış ve Uygulamalara Örnek: ‚Sultan Baba‛. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 37:.173-185
• Arsal, Sadri Maksudi (1947). Türk Tarihi ve Hukuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Aytaç, Ömer-İlhan, Süleyman (2007). ‚Girişimcilik ve Girişici Kültür: Sosyolojik Bir Perspektif‛. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18: 101-120.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi. C. 2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bektaş, Yelda (2006). ‚Kültüre Duyarlı Psikolojik Danışma Yeterlilikleri ve Psikolojik Danışman Eğitimindeki Yeri‛. Eğe Üniversitesi Eğitim Dergisi 7 (1): 43-59.
• Belzen, Jakob A. (2010). Towards Cultural Psychology of Religion. New York: Springer.
• Belzen, Jakob A. (2002). ‚The future is in the return: back to cultural psychology of religion‛. edts. Diane, Jonte-Paceand, William B. Parsons, Religion and Psychology: Mapping The Terrain. London: Routledge : 43-56
• Berry, J. W. , at all (2002). Cross-Cultural Psychology: Research and Application. Second Edition. Cambrige University Press.
• Bozdoğan, Melek ve Diğerleri (2006). ‚Edirne Türbelerinin Mekânsal Analizi‛. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi (7) 1: 23-31
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b.İsmail (1981). el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Bulkley, Patricia (2009). ‚Dreams and Vision of the Dying‛. edts. Kelly Bulkeley and at all. Dreaming in Christianity and Islam. Rutgers University Press: 71-78
• Bulkeley, Kelly -Bulkley, Patricia (2005). Dreaming Beyond Death. Boston: Beacon Press.
• Büyükokutan, Aslı (2007). ‚Muğla Yöresi Alevi Türkmenlerinde Ölümle İlgili İnanç ve Pratikler‛. Tübar XXI: 63-86
• Cafer-i Sadık, (2000). Tefsiru’l Ahlam.3.baskı. Beyrut: Daru’l Huccetü’l Beyda. Chadwick, Nora K. (1996). ‚Şaman‛. Çev. Ali Abbas Çınar, Gamze Yamaç, Bilig, 3 Güz: 102-115.
• Çopuroğlu, Cemalettin-Çetin, Beyzade Nadir (2011). ‚Eski Türk İnançlarının Anadolu’da Farklı Tanımlanan İki Kimlikteki Görünümleri‛. Sosyoloji Konferansları Dergisi 43: 81-112
• Çoruhlu, Yaşar (2006): Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Demir, Necati (2004). Danişmend-nâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Edgar, I. R. (2007). ‚The inspirational night dream in the motivation and justification of Jihad‛. University of California. Nova religio. (11) 2: 59Eğemen, Bedi Ziya (1952). Din Psikolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. TTK Basımevi.
• Eliade, Mircae (1992). Kutsal ve Dindışı. Çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınevi.
• Eren, Metin (2010). ‚Sembol Dilinin Bir Örneği Olarak Rüyalar: Türk Kültüründe Ölüme Yorulan Rüyalar‛. Turkish Studies. (5) 4: 10741099
• Ergin, Muharrem, (1988). Oğuz Kağan Destanı (Tercüme, Metin, Sözlük). İstanbul: Hülbe Basım ve Yayın.
• Ergün, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Eröz, Mehmet (1992). Eski Türk Dini(Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
• Ersoy, Ruhi, (2002). ‚Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüeller‛. Milli Folklor 54: 86-101.
• Feyzioğlu, Nesrin (2005). ‚Geçiş Döneminde Kutadgu Bilig’deki Yansımaları Üzerine Bir Değerlendirme‛. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi 12: 151-165.
• Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
• Göka, Erol (2009). Türklerde Liderlik ve Fanatizm. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gömeç, Sadettin (1988). ‚Şamanizm ve Eski Türk Dini‛, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi 4: 38-50.
• Günay, Umay (2008). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. 5. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, Ünver (2003). ‚Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri‛. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5 (2): 5-36.
• Gündüz, Erol (2009). ‚Divan ve Halk Edebiyatı Sanatçılarına İlham Kaynağı Olan Rüya‛. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22: 188-20
• Holm, Nils G. (1995). ‚Role Theory and Religious Experience‛. edt. Ralp W.Hood Jr. , Handbook of Religious Experience. Alabama: Religious Education Press: 397-417.
• Holm, Nils G. (2004). Din Psikolojisine Giriş. Çev. Abdülkerim Bahadır, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hosein, İmran (2001). Dreams in Islam. New York: Masjid Dar’ul Quran.
• Hökelekli, Hayati (2008). Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Dem Yayınları İstanbul.
• İbn Ebi’d-Dünya (1994). Kitâb al Manâm. Translater Leah Kinberg, Holland: E. J. Brill.
• İbni Kuteybe (1974). el İbare. Translater M.J. Kister. IOS.
• İbn Mâce, Muhammed b.Yezid (1981). es-Sunen. Neşreden M.Fuad Abdulbâkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Sirin (1991). Dictionary of Dreams. translater M. Al Akılı, USA: Pearl Publishing House
• Işık, Caner, (2012). ‚Halk İnançlarında Kalıp Değiştirme, Ruh Göçü‛. Acta Turcıca IV (2/1) Temmuz: 46-60.
• İnalcık, Halil (1996). ‚Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri‛. Reşid Rahmeti Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü: 259-271.
• İnan, Abdülkadir (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları. İncil.
• James, William (1902). Varieties of Religious Experience. New York: Longmans. Kağıtcıbaşı, Çiğdem (2000). Kültürel Psikoloji: Kültür Bağlamında İnsan ve Aile. İstanbul: Evrim Yayınevi.
• Kara, Mehmet (1991). ‚Kutadgu Bilig’de Kur’an ve Hadisin Tesiri‛. Türk Dünyası Araştırmaları, 72 Haziran: 49-85.
• Karaca, Faruk(2000). Ölüm Psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Kaya, Nesrin (2004).“Kutadgu Bilig’de Ölüm Kavramı‛, Uluslararası Türk Kültüründe Ölüm Sempozyumu, 25-26 Kasım, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi
• Kaymaz, Zeki (2009). ‚Kutadgu Bilig Hakkında Türkiye’de Yapılan Yayınlar Üzerine Bir Deneme‛. Turkish Studies 4 (3) Spring: 1408-1422
• Keith, Kenneth D. (2011). ‚Introduction to Cross-Cultural Psychology‛. edt. Kenneth D. Keith, Cross-Cultural Psychoogy. USA Blackwell Publishing, p. 3-20
• Koçak, Ahmet (2012). ‚Hayatın Ölümden Sonra Uçuşa Tebdili”. Acta Turcica, IV (2/1): 61-95
• Kozan, Ali (2012). ‚Sözlü ve Yazılı Tarihe Göre Nevşehir Bölgesinde Horasan Erenleri Olarak Bilinen Şahsiyetler‛. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi 61: 313-336
• Kök, Zeynep (2006). Karaisalı Halk Kültürü Araştırması. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniv. Sos. Bil. Enstitüsü.
• Köprülü, M. Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. 3. basım. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Köprülü, M. Fuat (1984): Osmanlı Devletinin Kuruluşu. 2.baskı. Ankara: TTK Yayınları.
• Köse, Ali (2000). Freud ve Din, İz Yayıncılık. İstanbul: İz yayıncılık. Kur’an-ı Kerim
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccâc (1981). es-Sahîh (thk.M.Fuad Abdulbâki). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1987). İslâm-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ögel, Bahaddin (1971). Türk Mitolojisi.Ankara:. TDK Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (1998). 100 Soruda İlkellerde Din Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Özkan, Haldun (2009). ‚Gümüşhane’de Osmanlı Dönemi Türbeleri‛. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 41: 145-171.
• Paloutzian, Raymond (1996). Invitation to the Psychology of Religion. Boston: Allyn & Bacon.
• Peker, Hüseyin (2003). Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ralph W. , Hood Jr. , Bernard Spilka, Bruce Hunsberger, Richard Gorsuch (1996). The Psychology of Religion. An Amprical Approach. Second Edition. London: The Guildford Press:72-105
• Schimmel, Annemarie (2005). Halifenin Rüyaları İslam’da Rüya ve Rüya Tabiri. Çev. Tuba Erkmen, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Shulman, David-Stroumsa, Gay G. (1999). Dream Cultures. New York: Oxford University Press.
• Taşpınar, İsmail (2007). ‚Yahudi Kaynaklarına Göre Rüya ve Yorumu Yorumlanmamış Rüya Okunmamış Mektup Gibidir”. Keşkül 11:5860
• Tezcan, Mahmut (2008). Kültürel Antropoloji. 3.baskı. Ankara: Maya Akademi Yayınları. Tevrat
• Triandis, Harry C. (2007). ‚Culture and Psychology: A History of the Study of Their Relationship‛. edts. Shinobu Kitayama, Dov Cohen, Cultural Psychology. New York: The Guildford Press: 59-76
• Tuna, O. Nedim (1960). ‚Köktürk Yazıtlarında Ölüm Kavramı İle İlgili Kelimeler ve ‘Kergek Bol-’ Deyiminin İzahı‛. Ankara: VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957 : 131-148.
• Turan, Osman (1980). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Türkkan, Kadriye. (2012). ‚Türk Dünyası Masallarında Su Kültü‛. Milli Folklor 24 (93): 135-148.
• Uzun, Tolga (1996). ‚Türk Sanatındaki Kartalların İkonografisi ve Devamlılığı‛. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi 1: 82-89.
• Vergote, Antoine (1999). Din İnanç ve İnançsızlık. Çev. Veysel Uysal, İstanbul: İFAV Yay. www.islamirüyatabiri.net: 15.02.2013.
• Yavuz, Salih Sabri (2005). ‚Miraç mad.‛ İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: TDV. Yayınları.
• Yörükan, Yusuf Ziya (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm. Ankara: Yol Yayınları.
• Yusuf Has Hacib (1988). Kutadgu Bilig. Çev. Reşid Rahmeti Arat, Ankara: TTK Basımevi.
• Yüksel, Avni (2005). Türk-İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüya. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.