Analysis of Natural Environment Features of Kuseyr Plateau: A GIS Approach

Yıl 2014, Cilt: 7 Sayı: 4, 57 - 84, 01.08.2014

Emre Özşahin

Öz

This paper aimed at evaluating the natural environment features of the Kuseyr Plateau, one of the most important geomorphological units of the Hatay province, in terms of human relations separately, and analyzing them via Geographical Information Systems (GIS) techniques. As a matter of fact, the evaluation and analysis of natural environment features were considered significant for ensuring sustainable usage, conservation of natural resources, economical establishment and usage of investments, and the prevention of the experience of natural events as a disaster. 1/25.000 scale topographic maps and various maps obtained from different sources were used in the present study. The multiple criteria decision making method was used by means of the GIS based ArcGIS/ArcMap 10.0 package. It was concluded that there was a multidimensional and complex relationship between natural environment and people affected by all natural environment features in the study area, mostly directed by people. Such relationship had a high sensitivity level in more than half of the study area. The intensity of settlement and agricultural activities was the main factor influential on the distribution of such sensitivity levels. Thus, the below mentioned steps should be taken in order to bring the said relationship to the required level and provide it with a sustainable characteristic. All in all, more concrete results may be obtained if natural environment features are analyzed, besides the examination of their spatial distribution, in terms of their degrees of influence on people via GIS techniques rather than their mere explanation.

Anahtar Kelimeler

Natural environment features, Geographical Information Systems (GIS), Multiple criteria decision mak

Kuseyr Platosu’nun Doğal Ortam Özelliklerinin Analizi: Bir CBS Yaklaşımı

Öz

Bu çalışmanın amacı, Hatay ilinin en önemli jeomorfolojik ünitelerinden biri olan Kuseyr Platosu’nun doğal ortam özelliklerinin insanla olan ilişkisi kapsamında ayrı ayrı değerlendirilmesi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknikleri ile analiz edilmesidir. Zira doğal ortam özelliklerinin değerlendirilmesi ve analiz edilmesi, sürdürülebilir kullanımın sağlanması, doğal kaynakların korunması, yatırımların kuruluş ve kullanımlarında ekonomik olması ve doğa olaylarının afet olarak yaşanmaması gibi nedenlerden dolayı dikkate alınması gereken konulardır. Çalışmada materyal olarak, 1/25.000 ölçekli topografya haritaları ile çeşitli kaynaklardan elde edilen farklı haritalar kullanılmış ve ArcGIS/ArcMap 10.0 paket programı yardımıyla CBS destekli olarak Çok Kriterli Karar Verme yönteminden faydalanılmıştır. Çalışma sonunda, araştırma sahasında doğal ortam ve insan arasında daha çok insanın yönlendiriciliğinde olan bütün doğal ortam özelliklerinin etkilendiği çok boyutlu ve kompleks bir ilişki mevcut olduğu anlaşılmıştır. Bu ilişki araştırma sahasının yarısından fazlasında etkili duyarlılıktadır. Bu duyarlılık sınıfının dağılışında yerleşme ve tarımsal faaliyetlerin yoğunluğu esas belirleyici rol oynamıştır. Bu nedenle söz konusu ilişkinin olması gerektiği aşamaya getirilmesi ve sürdürülebilir bir karaktere kavuşması için aşağıdaki önceliklerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak bu çalışma doğal ortam özelliklerinin salt bir şekilde açıklanmasından ziyade, insana etki dereceleri ölçüsünde CBS teknikleriyle analiz edilip, mekânsal dağılışının yapılarak daha somut sonuçlar elde edilebileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğal ortam özellikleri, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Çok Kriterli Karar Verme, Kuseyr Platosu, Hatay.

Kaynakça

• Akşit, S. (2010). Toprak Coğrafyası. Bölüm V, Genel Fiziki Coğrafya (Editör: Cemalettin ŞAHİN). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Atalay, İ. (2008). Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası. Cilt: I. İzmir: META Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Atalay, İ. (2011). Toprak Oluşumu, Sınıflandırması ve Coğrafyası. 4. Baskı. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Ateş, Ş., Keçer, M., Osmançelebioğlu, R., Kahraman, S. (2004). Antakya (Hatay) İl Merkezi ve Çevresinin Yerbilim Verileri. Ankara: MTA. Enstitüsü Jeoloji Etütleri Dairesi Derleme Raporu No: 10717.
• Aydınoğlu, A. Ç., Yomralıoğlu, T. (2006). AB Sürecinde Türkiye’de Bölgesel- Yerel Ölçekte Konumsal Veri Kalitesinin İrdelenmesi. TÜİK, İstatistik Araştırma Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 36-47.
• Balcı Akova, S. (2008). Enez’in Kalkınmasında Coğrafi Faktörlerin Rolü (Doğal Faktörler). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 16, 1-25.
• Benek, S. (2007). Doğal Ortam-İnsan İlişkisi Bakımından Hilvan İlçesinin Potansiyel Ekonomik Alanları, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Hilvan: Melisa Matbaacılık.
• Boulton, S. J., Robertson, A. H. F. (2007). The Miocene of the Hatay area, S Turkey: Transition from the Arabian passive margin to an underfilled foreland basin related to closure of the Southern Neotethys Ocean. Sedimentary Geology, 198, 93–124.
• Boulton, S. J., Robertson, A. H. F. (2008). The Neogene–Recent Hatay Graben, South Central Turkey: graben formation in a setting of oblique extension (transtension) related to post-collisional tectonic escape. Geology Magazine, 145 (6), 800–821.
• Boulton, S. J., Robertson, A. H. F., Ellam, R. M., Şafak, Ü., Ünlügenç, U. C. (2007). Strontium Isotopic and Micropalaeontological Dating Used to Help Redefine the Stratigraphy of the Neotectonic Hatay Graben, Southern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences (Turkish J. Earth Sci.), 16, 141-179.
• Boulton, S. J., Robertson, A. H. F., Ünlügenç, U. C. (2006). Tectonic and sedimentary evolution of the Cenozoic Hatay Graben, Southern Turkey: a two-phase model for graben formation, foreland basin then transtensional basin model. In: Robertson, A.H.F., Mountrakis, D. (Eds.), Tectonic Evolution of the Eastern Mediterranean. Geological Society, London, Special Publications, 260, 613-634.
• Boulton, S. J., Whittaker, A. C. (2009). Quantifying the slip rates, spatial distribution and evolution of active normal faults from geomorphic analysis: Field examples from an oblique-extensional graben, southern Turkey. Geomorphology, 104, 299–316.
• Bozhüyük Ardahanlıoğlu, Z. R., Çınar, İ., Bulut, Y. (2012). Saklıkent Milli Parkı’nın Ekolojik Risk Değerlendirmesi Üzerine Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü I. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 28-30 Mayıs 2012 Bildiriler Kitabı, s.: 869-877. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Caterino, N., Iervolino, I., Manfredi, G., Cosenza, E. (2008). Multi-Criteria Decision Making For Seismic Retrofitting of RC Structures. Journal of Earthquake Engineering, 12, 1-29.
• Chen, Y., Yu, J., Shahbaz, K., Xevi, E. (2009). A GIS-Based Sensitivity Analysis of Multi-Criteria Weights. Australia: 18th World IMACS / MODSIM Congress, 13-17 July 2009.
• Çelik, G. (2000). Çevre Yönetiminde Ekolojik Risk Değerlendirmesi ve Uluabat Ramsar Alanı İçin Problem Formülasyonu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Değerliyurt, M. (2014). İskenderun-Arsuz İlçelerinin (Hatay) CBS Tabanlı Zemin Hareketleri Duyarlılık Analizi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/5, 655-678.
• Demirtaş, R. (2003). Yerleşim ve yapı güvenliği açısından diri faylardan ne kadar uzaklaşılmalı? (Antakya ve Osmaniye depremselliği ve kentleşmeye etkileri). s.: 46-67, Ankara: TMMOB. 26-27 Haziran, Konferanslar Serisi: 1, Jeoloji Odası Yayınları No: 76.
• Dinç, U., Şenol, S., Kapur, S., Cangir, C., Atalay, İ. (1995). Türkiye Toprakları. Adana: Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 51.
• Doğan, U. (1993). Gidengelmez Dağlarında Doğal Ortam ve insan ilişkileri. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 41-61.
• Doğan, U., Koçyiğit, A. (2009). Samandağ (Hatay) Kıyı Kuşağında Deniz Seviyesi Değişiminin İzleri ve Aktif Tektonik İle İlişkisi, Doğu Akdeniz, Türkiye. Çanakkale: ATAG 13-Aktif Tektonik Araştırma Grubu 13. Çalıştayı, 08-11 Ekim 2009.
• Doğanay, S. (2010). Çakırgöl ve Camiboğazı Çevresinde Doğal Ortam-İnsan Etkileşimi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 1-17.
• Efe, R. (1996–1997). Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, Coğrafya Eğitiminde Çağdaş Metot ve Teknikler. Marmara Coğrafya Dergisi, 1, 135–149.
• Efe, R. (1998). Ermenek Çayı Havzası Doğal Ortam Özellikleri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Ekinci, D. (2011). Safranbolu ve Çevresinin Jeomorfoloji Özellikleri. II. Baskı, İstanbul: Titiz Yayınevi.
• Erinç, S. (1972). Türkiye: İnsan ve Ortam. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, I, 165-194.
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı Jeomorfoloji Haritaları Çizim Yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10, 19-37.
• Fakı, G. (2010). Yayladağı İlçesinde (Hatay) Jeomorfolojik Birimler İle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Antakya/Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, Y. (1984). Amanos Dağlarının Jeolojisi ve Karasu-Hatay Grabeninin Petrol Olanakları. Ankara: TPAŞ Arama Grubu Başkanlığı Hakkâri-Şariyaj Projesi, TPAO Rapor No: 1954.
• Gürpınar, E. (1994). Bir Çevresel Analiz Örneği Trakya. İstanbul: Der Yayınları, Yayın No: 128.
• Herece, E. (2008). Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Jaiswal, R., Saumitra, M., Kumaran, D., Rajesh, S. (2002). Forest fire risk zone mapping from satellite imagery and GIS. International Journal of Applied Earth Observation and Geo-information, 4, 1-10.
• Karadoğan, S., Tonbul, S. (2007). Effects of Adıyaman Basin’s Quaternary Natural Environment on Settlement Distribution and Other Human Activities. e-Journal of New World Sciences Academy Social Sciences, 2, (4), C0029, 451-466.
• Kocataş, A. (2010). Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. 11. Baskı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Koçman, A. (1989). Uygulamalı Fiziki Coğrafya Çalışmaları ve İzmir- Bozdağlar Yöresi Üzerine Araştırmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 49.
• Kontos, D. T., Komılıs, D. P., Halvadakis, C. P. (2005). Siting MSW landfills with a spatial multi criteria analysis methodolgy. Waste Management 25, 818–832.
• Kop, A., Ünlügenç, U. C., Demirkol, C. (2002). Kırıkhan ve Civarının (HATAY) Stratigrafik Gelişimi, GD Türkiye. Yerbilimleri, 40/41, 51- 80.
• Kopar, İ. (2010). Melendiz ve Karasu Çayı Havzalarının Jeomorfolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 981, Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 136, Araştırma Serisi No: 112.
• Korkmaz, H. (2006). Antakya’da Zemin Özellikleri ve Deprem Etkisi Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Coğrafi Bilimler Dergisi, 4 (2), 47-63.
• Korkmaz, H., Çetin, B., Ege, İ., Karataş, A., Bom, A., Özşahin, E. (2011). Environmental Effects Of Stone Pits In Hatay. Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 504–510.
• Korkmaz, H., Fakı, G. (2009). Kuseyr Platosu’nun İklim Özellikleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (12), 324-350.
• Kuşçu, V., Günek, H., Akdemir, İ. O. (2013). Kuseyr Platosunda (Hatay) İnsan ve Ortam İlişkileri. III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Editörler: Hüseyin KORKMAZ, Atilla KARATAŞ), s.: 665- 667, Hatay: Color Ofset.
• Kuşçu, V., Tonbul, S. (2005). Samandağ Ovası ve Çevresinde Doğal Ortam İnsan İlişkileri. Ulusal Coğrafya Kongresi-2005, Türk Coğrafya Kurumu- İstanbul Üniversitesi, 29-30 Eylül 2005, s.: 591-601,İstanbul.
• Küçükönder, M., Karabulut, M. (2007). Çok Kriterli Analiz Yöntemi Kullanılarak Kahramanmaraş’ta Çöp Depolama Alanı Tespiti. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5 (2), 55-76.
• Mahmood, S. A., Gloaguen, R. (2012). Appraisal of active tectonics in Hindu Kush: Insights from DEM derived geomorphic indices and drainage analysis. Geoscience Frontiers, 3 (4), 407-428.
• Muslu, Y. (2000). Ekoloji ve Çevre Sorunları. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Ödemiş, B., Bozkurt, S. (2007). Amik Ovası Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynaklarının Sürdürülebilirliği. İzmir: 7. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi Yasam Çevre Teknoloji 24-27 Ekim 2007.
• Ölgen, M. K. (2003). Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Turizm Amaçlı Çevresel Duyarlılığın Belirlenmesi. Ege Üniversitesi Coğrafya Bölümü Sempozyumları 2, Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu 16-18 Nisan 2003, s.: 25-32. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Över, S., Ünlügenç, U. C., Özden, S., (2001). Hatay Bölgesinde Etkin Gerilme Durumları. Yerbilimleri, 23, 1-14.
• Özdemir, M. A., Karadoğan, S. (1996). Türkiye’de il merkezlerinin coğrafi mekânla ilişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2) 271- 291.
• Özdemir, M. A., Sunkar, M. (2003). Keban Çayı Havzasında (Elazığ) Doğal Ortam ve İnsan İlişkileri. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, V (2), 129-146.
• Özgen, N. (2003). Kuruluş Yeri Bakımından Siirt Şehri ve Yakın Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri. Siirt: T.C. Siirt Valiliği Yayın No: 2.
• Özgen, N., Karadoğan, S. (2009). Siirt Şehrinin Kuruluşu ve Gelişimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 61-81.
• Özgen, N., Karadoğan, S. (2013). Mekânsal Etkileri Bakımından Hidroelektrik Santrallerin (HES) SWOT Analizine Göre İncelenmesi: Alkumru ve Kirazlı Barajları Örneği (Siirt). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 26, 21-45.
• Özşahin, E. (2010). Antakya’da (Hatay) Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (23), 1-16.
• Özşahin, E. (2012). Mekânın Fiziksel Planlanmasına Bir Örnek: Alan Yaylası (Kırıkhan/HATAY). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (23), 373-385.
• Özşahin, E. (2014a). Kuseyr Platosu’nun (Hatay) Jeomorfolojik Özellikleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, (1), 83-109.
• Özşahin, E. (2014b). Kuseyr Platosunun Doğal Ortam Özellikleri ve İnsan. İstanbul: Titiz Yayınevi.
• Özşahin, E., Kaymaz, Ç. K. (2013). Ecological Impact Assessment and Analysis of Camili (Macahel) Biosphere Reserve Area (Artvin, NE), Turkey. Global Advanced Research Journal of Geography and Regional Planning (GARJGRP), 2(6), 121-138.
• Özşahin, E., Uygur, V. (2014). The effects of land use and land cover changes (LULCC) in Kuseyr plateau of Turkey on erosion. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 38, 478-487.
• Sadek, S., El-Fadel, M., Freiha, F. (2005). Compliance factors within a GIS- based framework for landfill siting. Journal of Environmental Studies, 63 (1), 71-86.
• Selçuk, H. (1985). Kızıldağ-Keldağ-Hatay Dolayının Jeolojisi ve Jeodinamik Evrimi. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı.
• Sergün, Ü. (1993-1996). Türkiye’de Kır Nüfusunun Yükselti Kademelerine Göre Dağılışı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 4, 7-17. S. Sütgibi, (2008). Türkiye'de Yerleşim Ekolojisi Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Ege Coğrafya Dergisi, 17 (1-2), 61-71.
• Sütgibi, S. (2011). Kula Yöresinde (Manisa) Doğal Çevre Özellikleri ve Arazi Kullanımı. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayın No: 12.
• Şener, B. (2004). Landfill Site Selection By Using GIS. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Şengün, T. (2012). Harput Platosunda Doğal Ortam İnsan İlişkileri ve Doğal Çevre Planlaması. Ankara: Yayıncılık Basım.
• Tağıl, Ş. (2006). Peyzaj Patern Metrikleriyle Balıkesir Ovası ve Yakınında Habitat Parçalılığında ve Kalitesinde Meydana Gelen Değişim (1975- 2000). Ekoloji, 15, 24-36.
• Tağıl, Ş. (2007). Tuzla Çayı Havzasında (Biga Yarımadası) CBS-Tabanlı RUSLE Değerlendirmesi. Ekoloji, 17, 11-20. Arazi Degradasyonu Risk
• Topay, M. (2013). Mapping of thermal comfort for outdoor recreation planning using GIS: The case of Isparta Province (Turkey). Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 37, 110-120.
• Tozar, T. (2006). Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği İçin Geliştirilen Ekolojik Planlama Yöntemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Turoğlu, H. (1997). Istranca Yöresinin Karadeniz Aklanı: Coğrafi özellikler, Sorunlar ve Öneriler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 5, 283-333.
• Turoğlu, H. (2000). Doğal Ortam Analizi ve Düzenleme-Planlama Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 8, 201-212.
• Turoğlu, H. (2005). Trabzon-Sarp Arası Karadeniz Aklanı Doğal Ortam Özellikleri ve İnsan. Trabzon: İber Matbaacılık.
• Türkmen, F. (1937). Mufassal Hatay Coğrafyası ve Edebiyatı. Cilt: I. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Vahidnia, M. H., Alesheikh, A., Alimohammadi, A., Bassiri, A. (2008). Fuzzy Analytical Hierarchy Process In GIS Application. Beijing: The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, XXXVII, Part B2.
• Van Lynden, G. W. J. (2000). Guidelines for the Assessment of Soil Degradation in Central and Eastern Europe. Rome: Food and Agriculture Organisation and International Soil and Reference Informational Centre, Report No: 97/08b.
• Vogelmann, J. E. (1995). Assessment of forest fragmentation in southern New England using Remote Sensing and Geographic Information Systems technology. Conservation Biology, 9 (2), 439-449.
• Yılmaz, Y. (1984). Amanos Dağları’nın Jeolojisi. Cilt: 1-4. Ankara: TPAO Raporu, No: 1920.
• Zeybek, H. İ. (2003). Akdağ’ın (Tokat) Doğal Ortam Özellikleri ve Turizm Potansiyeli. Doğu Coğrafya Dergisi, 8 (9), 117-142.
• Zeybek, H. İ. (2010). Turhal Ovası (Doğal Ortam Özellikleri). İstanbul: Çantay Yayınları.