ARAP DİLİNDE İ'LÂL

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 25 - 40, 31.12.2020

İbrahim Kocabıyık , Yeliz Açar

Öz

Öz
Arapçada kelime olarak adlandırılan fiil, isim ve harflerin yapılarında kendi özelliklerine göre i‘lâl, kalb gibi isimler altında bazı değişiklikler yapılır. Bu değişikliklerin bir kısmı kıyasa göre yapılırken bir kısmı da şâz olarak yapılmaktadır. Söz konusu olan i‘lâl, illet harflerinin (elif, vâv ve yâ) birinde ya da hemzede meydana gelen dönüşümlülük olarak adlandırılmaktadır. Bu dönüşümlülük, بَيَعَ fiilinin ortasında bulunan yâ harfinin بَاعَ şeklinde elife çevrilmesi; قَاوِلٌ ism-i fâilindeki vâv’ın قَائِلٌ olarak hemzeye dönüşmesi; إِئْمَانًا mastarında gelen hemzenin tahfiflik amacıyla kendisinden önceki kesre harekesiyle uyumlu olan yâ’ya çevrilmesidir. İllet harfleri arasında en ağır olanı vâv harfidir. Tahfiflik ve akıcılık sağlamak için gerekli şartlar oluştuğunda diğer illet harflerine kalbedilir. Vâ ve yâ’nın hemzeye çevrilmesinde vücûben (zorunlu), cevâzen (serbest) ve şâz (kurala aykırı) olmak üzere üç hüküm bulunur. Arapların yâ harfini telaffuz etmeleri, vâv’dan daha kolaydır. Buna rağmenالتَّقْوَى ve الفَتْوَى kelimelerinde olduğu gibi yâ’nın vâv’a kalbedilmesi örnekleri onlardan gelmiştir. Kelimelerin yapılarında meydana gelen değişiklikler ve dönüşümler örnekler verilerek incelenmiş ve sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: İ‘lâl, İllet, Kalb, Nahiv, Sarf.
İ‘LÂL IN ARABIC LANGUAGE
Abstract
Some changes are made as the nouns such as i‘lâl and kalb according to their own characteristics in the structures of verbs, nouns and letters, which are called as words in Arabic. While some of these changes are made analogically, some of them are made exceptionally. The related concept of i‘lâl is called as the transformation that occurs either in one of the illiterate letters (elif, vav and ya) or in hiatus. This is the transformation of the letter of yâ in the middle of بَيَعَ verb to elif as بَاعَ , the transformation of the letter of vâv in the present participle form of قَاوِلٌ to hiatus as قَائِلٌ and the transformation of the hiatus used in the infinitive form of إِئْمَانًا to yâ which is compatible with the fraction harake before it for distortion. The strongest one among the illiterate letters is the letter of vâv. When the necessary conditions are met, it is transformed to other illiterate letters in order to ensure the distortion and fluency. There are three rules as vücûben (compulsory), cevâzen (non-compulsory) and şâz (irregular) while transforming Vâ and yâ to hiatus. The letter of yâ is pronounced easier than vâv in Arabic. However, the examples of the transformation of yâ to vâv stem from these three rules as in the words of التَّقْوَى and الفَتْوَى. The changes and transformations in structures of words have been analyzed and presented by giving examples.
Key Words: İ‘lâl, Illiterate, Kalb, Nahiv, Sarf.

Anahtar Kelimeler

İ‘lâl, İllet, Kalb, Nahiv, Sarf

Teşekkür

Yapacağınız her türlü katkıya teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akıncı, M. Demir, R. (2018). “Fiillerde İ‘lâl”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Şırnak: Cilt IX, sy. 19.
• el-Cevziye, B. (1954). İrşâdu’s-Sâlik ilâ Halli Elfiye İbn Mâlik. (Thk. Muhammed b. ‘Ivad b. Muhamme es-Suheylî). Riyad: Edvâu’s-Selâm.
• Dankûz, Ş. (1959). Şerhân ‘alâ Murâhı’l-Ervâh fî ‘Ilmi’s-Sarf. Kahire: Mustafa el-Bâbî.
• Dayf, A. (2011). el-Medârisu’n-Nahviye. y.y: Dâru’l-Ma‘ârif.
• Dervîş, A. (1987). Dirâsât fî ’ilmi’s-Sarf. Mekke: Mektebetü’t-Tâlibi’l-Câmi‘î.
• Ebu’l-‘Abbâs, A. (ty.). el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Ilmiye.
• Ebû Hayyân, E. (1998). İrtişâfu’d-Darb min Lisâni’l-‘Arab. (Thk. Receb Osman Muhammed). Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
• …, E. (2000). el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr. (Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• el-Enbârî, E. (2003). el-İnsâf fî Mesâili’l-Hılâf Beyne’n-Nahviyyîn: el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. y.y: el-Mektebetu’l-‘Asriye.
• Esmer, R. (1997). Mu‘cemü’l-Mufassal fî ’Ilmi’s-Sarf, Beyrut.
• el-Esterâbâdî, R. (1975). Şerhu’ş-Şâfiye İbnu’l-Hâcib. (Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye. el-Ezherî, H. (2000). Şerhu’t-Tasrîh ‘ala’t-Tevdîh evi’t-Tasrîh bi-Medmûni’t-Tevdîh fi’n-Nahv. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• el-Fertusî, S. Şelâş, H. (2011). el-Mehzebü fî ’ilmi’t-Tasrîf. Beyrut.
• el-Fîrûzâbâdî, E. (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Mektebetu Tahkîki’t-Türâs fî Müessesetü’r-Risâle.
• Gerçekcioğlu, M. (2016). Nisâ Sûresi Örneğinde Arap Dilinde İ‘lâl ve İbdâl, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Gündüzöz, S. (2010). “Şâz”, DİA, İstanbul.
• Gulâm Nebî, E. (1989). el-İ‘lâl ve’l-İbdâl ve’l-İdgâm fî Dav’i’l-Kıraati’l-Kur’âniye ve’l-Lehcâti’l-‘Arabiye. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mekke: Külliyetü’t-Terbiye li’l-Benât.
• el-Hamalâvî, A. (ty.). Şeze’l-‘Arf fî Fenni’s-Sarf. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiye.
• Hasan, A. (2008). en-Nahvu’l- Vâfî me‘a Rabtuhü bî’l Esâlîbi’r-Rafî‘ati ve’l-Hayâti’l-Lugaviyteti’l Muteceddideti. Kahire.
• İbrâhîm, A. (ty.) Teysiru’l-İ‘lâl ve’l-İbdâl. y.y.
• İbn Cinnî, E. (1985). Sırru Sınâ‘âti’l-İ‘râb. Şam: Dâru’l-Kalem.
• …, E. (1954). el-Munsıf li-İbn Cinnî Şerhu Kitâbi’t-Tasrîf li-Ebî ‘Usmân el-Mâzinî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Kadîm.
• …, E. (ty.). el-Hasâis. y.y: el-Heyeti’l-Mısriyeti’l-‘Âmme li’l-Kitâb.
• İbnu’l-Esîr, E. (1999). el-Bedî‘ fî ‘Ilmi’l-‘Arabiye. (Thk. Fethî Ahmed Aliyyuddîn). Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ.
• İbn Hişâm, E. (ty.). Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyeti ibn Mâlik. (Thk. Yusuf eş-Şeyhu Muhammed el-Bekâ‘î). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Mâlik, B. (2000). Şerhu İbnu’n-Nâzım ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik. (Thk. Muhammed Bâsi ‘Uyûnussevdi). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• İbn Mâlik et-Tâî, E. (1990). Şerhu Teshîli’l-Fevâid. (Thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed Bedevî el-Mahtûn). y.y: Hicrun li-Tıbâ‘a.
• İbn Manzûr, C. (1990). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Usfûr, E. (1996). el-Mumti‘u’l-Kebîr fi’t-Tasrîf. Lübnan: Mektebetu Lübnan.
• İbn Yaîş, E. (2001). Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. (Thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• İbnu’l-Hâcib, ‘U. (2010). eş-Şâfiye fî ‘Ilmi’t-Tasrîf. (Thk. Sâlih ‘Abdulazîm eş-Şâ‘ır). Kahire: Mektebetu’l-Âdâb.
• ‘Imâduddîn, E. (2000). el-Kunnâş fî Fenni’n-Nahv ve’s-Sarf. (Thk. Riyâd b. Hasen el-Havâm). Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriye.
• Kılıç, H. (2009). “Sarf”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. el-Mekûdî, E. (2005). Şerhu’l-Mekûdî ‘ala’l-Elfiye fî ‘Ilmi’n-Nahv ve’s-Sarf li-İmâm Cemâliddîn Muhammed b. Abdullah b. Mâlik et-Tâî. (Thk. Abdulhamîd Hendâvî). Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriye.
• el-Merzubâni, E. (2008). Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. (Thk. Ahmed Hasen Mehdilî-Ali Seyyid Ali). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• Muhbiddîn, M. (2007). Temhîdu’l-Kavâ‘ıd bi-Şerhi Teshîli’l-Fevâid. (Thk. Ali Muhammed Fâhir). Kahire: Dâru’l-İslâm.
• el-Murâdî, E. (2008). Tevdîhu’l-Makâsıd ve’l-Mesâlik bi-Şerhı Elfiye İbn Mâlik. (Thk. Abdurrahman Ali Sülayman). Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî.
• Ragıp el-İsfehânî, E. (2010). el-Mufradât fî Ğarîb-i’l-Kur’ân. (Thk. Muhammed Halîl ’Aytânî). Beyrut.
• Sarı, M. (1999). “İbdâl”. DİA. İstanbul.
• es-Samerrâî, M. (2013) es-Sarfu’l-’Arabî Ehkâmun ve Me‘ânin. Beyrut: Dâru’l-bni Kesîr.
• Salâh, Ş. (1983). el-İ‘lâl ve’l-İbdâl fi’l-Kelimet’il-Arabiyye. Kahire: Külliyetü Dâri’l-Ulûm.
• es-Semânînî, E. (1999). Şerhu’t-Tasrîf. (Thk. İbrahim b. Süleyman el-Be‘îmî). y.y: Mektebtu’r-Ruşdi. Sîbeveyhi, E. (1988). el-Kitâb. (Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn). Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• eş-Şâtıbî, E. (2007). el-Makâsıdu’ş-Şâfiye fî Şerhi’l-Hulâsa’l-Kâfiye. (Thk. Abdurrahman b. Süleyman el-‘Useymîn). Mekke: Ma‘hedu’l-Buhûsi’l-‘Ilmiye.
• es-Suyûtî, A. (1998). el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luga ve Envâ‘he. (Thk. Fuad Ali Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• el-Uşmûnî, E. (1998). Şerhu’l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyeti’bni Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.