ERZURUM ÇİFTE MİNARELİ MEDRESE VE YAKUTİYE MEDRESESİ ÇİNİLİ MİNARELERİNİN MEVCUT DURUMU VE TAMAMLAMA UYGULAMALARI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 1, 44 - 59, 30.06.2022

Işılay Konak

Öz

Erzurum İli merkezinde bulunan Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi, Anadolu’da inşa edilen medreseler içinde önemli yere sahip Türk-İslam eserleridir. Medreseler ve çinili minareleri zaman içinde farklı etkenlere bağlı olarak bozulmalara uğramış ve onarımlar geçirmiştir. Bu onarımlar incelendiğinde yoğunlukla yapısal bozulmalara önem verildiği anlaşılmaktadır. Ancak bu eserler, Selçuklu Dönemi çini tekniğine sahip minareleriyle bölgede tekdir. Medreseler, mimarisi, tarihi, süslemeleri vb. özellikleriyle pek çok araştırmaya toplu ya da münferit olarak konu edilmiştir. Ancak yapı onarımları bağlamında özellikle çinili minarelerinin koruma-onarımına ilişkin yayına rastlanmamıştır.
Bu çalışmada, Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi’nin kısaca tarihi ve mimari özelliklerinden bahsedilerek, eserlerin çinili minarelerinin özgün durumlarına değinilecektir. Ardından çinili minarelerin mevcut korunmuşluk durumlarının tespit edilmesi ve restorasyon geçmişlerinin incelenmesi sonucunda elde edilen bilgiler ile toplu bir değerlendirmeye gidilerek, özgün çinili minarelerin eksikliklerinde görülen tamamlama uygulamaları incelenecektir. Bu sayede minarelerin özgününe kıyasla mevcut durumuna dair bir değerlendirmenin ve belgelemenin yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Çifte Minareli Medrese, Erzurum Yakutiye Medresesi, Minare Çinileri, Koruma-Onarım, Tamamlama.

Kaynakça

• Akçay, İ. (1965). “Yakutiye Medresesi”, Vakıflar Dergisi, Sayı. 6, 146-152.
• Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı, İstanbul.
• Ayduslu, N. (2013). “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Çinileri ve Özellikleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt. 17, Sayı.2, 59-76.
• Bachmann, W. (1913). Kirchen und Moscheen in Armenien und Kurdistan, Leipzig.
• Bakırer, Ö. (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu’da Tuğla Kullanımı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Başar, Z. (1977). Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Bayburtluoğlu, Z. (1978). “Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni”, Vakıflar Dergisi, V.G.M. Yayınları, Sayı XI, 67-127.
• Beygu, A. (1936). Erzurum Tarihi: Anıtları, Kitabeleri, İstanbul.
• Cantay, T. (1982). XII.-XIII. Yüzyıllarda Anadolu’da Cephe Mimarisinin Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (doktora tezi), İstanbul.
• Çalışır, G. (2019). Erzurum Çifte Minareli Medresesinin Desen Tezyinatının Tespiti ve Dijital Ortama Aktarılması, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
• Çam, N. (1988). “Erzurum’da Yakutiye Medresesi ile İlgili Bazı Mülahazalar”, Vakıflar Dergisi, Sayı. XX., 289-310.
• Denknalbant, A. (2010). Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Çifte Minareli Cephelerin Gelişimi: İran, Azerbaycan, Hindistan, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (doktora tezi), İstanbul.
• Denknalbant, A. (2013). Yakutiye Medresesi ve Kümbeti, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. 43, 293-295.
• Diez, E. (1915). Die Kunst der islamischen Völker, München.
• Eskici, B.; Akyol, A. A.; Kadıoğlu, Y. K. (2006). “Erzurum Yakutiye Medresesi Yapı Malzemeleri, Bozulmalar ve Koruma Problemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı. 46, 165-188.
• Eskici, B. (2005). Erzurum Yakutiye Medresesi Rölöve-Restorasyon Raporu.
• Evliya Çelebi. (1976). Seyahatname, Cilt. II, İstanbul.
• Gündoğdu, H. (2015). “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Son Restorasyonunda Ortaya Çıkan Yeni Bulgular”, Vakıf Yıllığı Restorasyon Dergisi, Sayı.10, 36-44.
• Gündoğdu, H.; Uçan, E. (2017). Erzurum Çifte Minareli Medrese 2011-2016 Restorasyonu, İstanbul.
• Gürbüz, O. (2004). “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Yapım Tarihi ve Banisi Hakkında Yeni Bir Yaklaşım”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı. 25, 145-160.
• Hamilton, W.J. (1842). Research in Asia Minor, Pontus and Armenia with Some Account of Their Antiquities and Geoloji (in 1836), London Kunter, H. B. (1947). “Hatuniye Medresesi”, Ülkü Dergisi, Sayı. 5, s. 17-19.
• Işık, M. P. (2009). Erzurum Çifte Minareli Medrese Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Mühendislik Hizmetleri Projeleri, “Teknik İzah Raporu”.
• Işık, M. P.; Yeğin, M. (2010). “Çifte Minareli Medrese Erzurum Vakıf Eserleri Müzesi Yeniden İşlevlendirme Projesi Raporu”.
• Karpuz, H., (1976). “Erzurum’da Anıtların Onarım Çalışmaları Sırasında Ortaya Çıkan Yeni Binalar ve Buluntular”, MTRE Bülteni, Cilt, 2, Sayı.7, 30.
• Karpuz, H.; Eravşar, O. (2008). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Mimarlık Tarihi Raporu”. *Çifte Minareli Medrese Mimarlık Tarihi Raporu.pdf) (Erişim tarihi 21.02.2022)
• Kocaman, İ.; Kazaz, İ.; Okuyucu, D. (2018). “Tarihi Erzurum Yakutiye Medresesi’nin Yapısal Davranışının İncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, Cilt 20, Sayı 58, 36-51.
• Karamağaralı, H. (1971). “Erzurum’daki Hatuniye Medresesinin Tarihi ve Banisi Hakkında Mülahazalar”, Selçuklu Araştırmalar Dergisi, Sayı. III, 209-247.
• Konak, I. (2021). “Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali’nin Vakıf Eserlerindeki Çinilerin Geçirdiği Onarımlar ve Mevcut Korunma Durumlarının Değerlendirilmesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Konyalı, İ. H. (1960). Erzurum Tarihi, İstanbul.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri, Cilt 1., Ankara,
• Özerol, M. E. (2008). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Ön Çalışma Raporu” E.V.B.M.
• Ritter, K. (1843). Erdkunde: West Asien, III, Berlin.
• Rogers, J. M. (1965). “The Çifte Minare at Erzurum and the Gök Medrese at Sivas”, Anatolien Studies, XV, 82-84, Ankara.
• Sipahi, S.; Yalçın, İ.C. (2006). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Restitüsyon ve Restorasyon Raporu”, Rölöve, Restitüsyon, İnşaat, Makina ve Elektrik Projeleri Yapım İşi, T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Sipahi, S.; Yalçın, İ.C. (2007). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Rölöve Raporu”, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü.
• Sipahi, S.; Yalçın, İ.C. (2021). “Tarihi Medreselerin Yeniden İşlevlendirilmesi: Erzurum Çifte Minareli Medrese”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 7(46): 1195-1210.
• Sözen, M. (1972). Anadolu Medreseleri, Cilt. II, İstanbul.
• Tavukçu, Z. A. (2019). “Etnografya Müzelerine Bir Örnek: Kuruluşunun 25. Yılında Yakutiye Medresesi Türk-İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi”, Sosyal, Beşeri Ve İdari Bilimler Alanında Araştırma Ve Değerlendirmeler, Cilt.3, 217-231, Ankara.
• Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar, Ankara.
• Tuncer, O. C. (1991). Anadolu Kümbetleri: Beylikler ve Osmanlı Dönemi, Cilt. II, Ankara.
• Ünal, R. H. (1968). Les monuments islamiques anciens de la ville d’Erzurum et de sa région, Paris.
• Ünal, R. H. (1973). “Erzurum ili dâhilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı: 6, Erzurum.
• Ünal, R. H. (1978). Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi’nin Tanıtılması, Atatürk Üniversitesinin Kuruluşunun XX. Yıl Armağanı IV. Kitap “Çeşitli Konular”, Ankara.
• Ünal, R. H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taç Kapılar, İzmir.
• Ünal, R. H. (1989). Çifte Minareli Medrese (Erzurum), Ankara.
• Ünal, R. H. (1993). Erzurum Yakutiye Medresesi, Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• Ünal, R.H. (2002). Erzurum Hatuniye (Çifte Minareli) Medrese, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, 200.
• Yavaş, D. (1993). Çifte Minareli Medrese, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. 8, 311-312, İstanbul.
• Yetkin, S. K. (1952). “Erzurum Çifte Minareli Medresesi”, EAÜİFD, Sayı. 2-3, 46-49, Ankara.
• Yörükoğlu, Ö. (1978). “Çifte Minareli Medrese (Hatuniye) Hafriyatı”, Vakıflar Dergisi, Sayı. XII, 235-246.
• Zeren, E. Ş. (1996). Erzurum Çifte Minareli ve Yakutiye Medreselerinin Bazı Çağdaş ve Benzer Anadolu Yapılarının Ön Yüz Taç kapı Süslemeleri ile Karşılaştırılması: XIII. ve XIV.yy. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (doktora tezi), Erzurum.
• URL 1: https://www.google.com/maps (Erişim tarihi: 20.02.2022)
• URL 2:(https://erzurum.ktb.gov.tr (Erişim tarihi: 20.02.2022).
• URL 3: https://okuryazarim.com (Erişim tarihi: 20.02.2022).
• URL 4: https://tr.wikipedia.org/wiki/çifte Minareli (Erişim tarihi: 20.02.2022).
• URL 5: https://tr.wikipedia.org/wiki/Yakutiye (Erişim tarihi: 20.02.2022).