BAŞHOCA TÂMÂNÎZADE HÜSEYİN RIFKI EFENDİ’NİN OSMANLI MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNE KATKILARI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 1, 33 - 43, 30.06.2022

Osman Özkul

Öz

18. Yüzyılın sonlarında Batı hocalar, Nizam-ı Cedid faaliyetleri çerçevesinde kurulmuş olan Mühendishanede hocalığa getirilmişlerdir. Bu makalede, medresede yetişip müderrislik seviyesine çıkmış ve Mühendishane Mektebinde uzun yıllar baş hocalık yapmış bir ilim adamının çalışmaları incelenecektir. Mühedishane-i Berrî-i Hümayunda Başhoca olan ve Osmanlı ilmi çalışmalarına birçok kitapla katkıda bulunan, Başhoca Hüseyin Rıfkı Efendi’nin katkıları ele alınacaktır. Hüseyin Rıfkı Efendi, kişiliği ve hizmetleriyle çok önemli bir yere sahip olup; “Batı ilim ve tekniğinin temellerini kuran” bir kişi olarak kabul edilmektedir.
Tâmânîzâde Hüseyin Rıfkı Efendi, Mühendishane’de hem dersler vermiş, hem de uzun yıllar Başhoca unvanıyla idaresinde hizmetlerde bulunmuştur. Bu hizmetleri yanında hendese, matematik ve coğrafya gibi fenlerde gerek telif gerekse tercüme eserler vermiştir. Onun çalışmaları Osmanlı topçuluk yapımı bakımından fevkalade önemlidir. III. Selim döneminde yapılan toplar hakkında “Rıfkı Mesleği” olarak isimlendirilen kendine has bir yöntem geliştirmiş ve bunu devlet yöneticilerine de kabul ettirmiştir. Burada onun bu hizmetleri ve eserleriyle yapmış olduğu katkıları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rıfkı Efendi, medrese, mühendishane, matematik, fen-teknik

Kaynakça

• Adıvar, Adnan, (1982), Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul. Ahmet Muhtar Paşa, (1312), .Ahvalname-i Müellefat-ı Askeriyye-i Osmaniyye, İstanbul.
• Basbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Maarif Tasnifi, No:2157; 5689
• Bonnycastle, John, (1858), Usûl-i Hendese, 272 sayfa, 14 Levha, Taşbaskı (Çev: H.Rıfkı Tâmânî-Selim), Mekteb-i Bahriye-i Şâhâne Matbaası, , Şekilli, İstanbul.
• Bursalı, Mehmed Tahir Bey, (1972), Osmanlı Müellifleri-3, Meral Yayınları, İstanbul.
• Çeçen, Kazım, İ.T.Ü.’nün Kısa Tarihçesi, İstanbul, 1990.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, (1992), “Batı Bilimi ve Osmanlı Dünyası: Bir İnceleme Örneği Olarak Modern Astronomi’nin Osmanlı’ya Girişi (1660-1860)”, Belleten, Sayı.717, s.727-780, Ankara.
• Ergin, Osman Nuri, (1977), ürkiye Maarif Tarihi, c.I-II, İstanbul.
• Kurdoglu, Fevzi, (1939), Türklerin Deniz Harb Sanatına Hizmetleri, İstanbul.
• Sayılı, Aydın, (1966), “Turkısh Contributions to and Reform ın Higher Education and Hüseyin Rıfkı on his work in Geometry”, Ankara Üniversitesi Yıllığı, c.XII, s.90-98, Ankara.
• Tâmânî, Hüseyin Rıfkı, (1217), İmtihanü’l-Mühendisîn, Matbaa-yı Âmire, İstanbul.
• Tâmânî, Hüseyin Rıfkı, (1215), Telhîsü’l-Eşkâl, İstanbul.
• Tâmânî, Hüseyin Rıfkı, (1217), Mecmüatü’l-Mühendisin, Matbaa-yı Âmire, 293 sayfa, İstanbul.
• Tâmânî, Hüseyin Rıfkı, (1288), Usûl-i İstihkâmât-ı Cesîme, İstanbul.
• Tâmânî, Hüseyin Rıfkı, (1246), el-Medhal fi’l-Coğrafya, Matbaa-i Amire, İstanbul.
• Tosun, Ali Rıza, https://www.researchgate.net/publication/27570006, “Hüseyin Rıfkı Tâmânî’nin Çalışmaları Işığında Öklid Geometrisi’nin Türkiye’ye Girişi”, Erişim Tarihi: [26.08.2018].
• Uluçay, Ç. - Kartekin, E., (1958), Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul.
• Yüngül, Naci, (1955), Türkiye’de Teknik Eser Yayınının Gelişmesi ve Bu Gelişmede İ.T.Ü.’nin Yeri, İstanbul.