ŞE‘ARA FİİLİ VE KUR’ÂN’DAKİ İŞTİKÂKLARI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 14 - 24, 30.12.2022

İbrahim Kocabıyık Natıq Fawzı Ibrahım Al-azzawı

Öz

Aralarında anlam ilgisi bulunan iki lafızdan birinin diğerinden türetilmesi ve alınması iştikâk olarak ifade edilmektedir. Arapça lafızların kendisinden türediği köklerin asıl manaları ile aynı kökten gelen lafızlar arasında anlam ilişkisinin bulunduğu bir gerçektir. Arapça kelimelerde müştak lafızların olup olmadığı hususunda dil âlimleri arasında görüş birliği yoktur. Bazıları bütün Arapça lafızların müştak olduğunu ifade ederken bazıları da hiçbir lafzın müştak olmadığını savunmuştur. Çoğunluğu ise, bu iki uç noktadaki görüşün aksine lafızların bir kısmının müştak bir kısmının câmid olduğu kanısındadırlar. Klasik dil âlimleri iştikakı fiile has bir durum olduğunu ileri sürerken Kûfeli dil âlimleri türeyen bütün lafızların mâzi siganın müzekker üçüncü tekil şahsı olduğunu Basralı dil âlimleri ise bütün kelimelerin aslının mastar olduğunu söylemektedirler. Çağdaş dil âlimlerinde hâkim olan görüş, Arapça’da türemiş lafızların asıllarının sadece mâzi fiil ya da mastar olmadığı ve bunlarla birlikte mekân, kabile gibi somut isimler ile doğada oluşan seslerin taklitlerinden meydana gelen isimlerin de sayılması gerektiği şeklindedir. Bu makalede Arapça bir kelime olan شَعَرَ “şe‘ara” fiilinin Kur’ân’ı Kerîm’de geçen iştikâkları ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, İştikâk, Şe‘ara, Kur’ân’ı Kerîm, Fiil.

THE VERB ŞE‘ARA AND ITS DERIVATIONS IN QURAN

Öz

Deriving and taking one of the two words that have a semantic relationship with each other is called as derivation (istiqâk). It is a fact that there is a semantic relationship between the original meanings of the roots from which the Arabic words are derivative and the words from the same root. In addition, there is no consensus among the linguists about whether there are derivative words in Arabic words. Some linguists state that all Arabic words are derivative whereas some suggest no words are derivative. Unlike these two extreme views, most of the linguists think that some Arabic words are derivative and some of them are rigid.While classical linguists suggest that derivation (istiqak) is special to the verb, the linguists of Kufe state that all derivative words are the masculine third person singular form of the simple past tense and the linguists of Basra state that that the origin of all words are infinitive. The prevailing view in contemporary linguists is that the origins of the derivative words in Arabic are not only past verbs or infinitives, but also concrete nouns such as place, tribe, and nouns that come from imitations of sounds that occur in nature. The derivations of the Arabic verb شَعَرَ “şe‘ara” in Quran are discussed in this study.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Derivation, Şe‘ara, Quran, Verb.

Kaynakça

• Awwad, M. A- Dede, H. (2022). Zühd Öğüt ve Hikmet Bağlamında Arap Şiirinden Seçme Kasideler. Ankara: Son Çağ Akademi. Cevherî, E. N. (1987). es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• Ebü’l-Bekā el-Kefevî, E. (??). el-Kulliyyât. thk. Adnan Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Ezherî, E. M. (2001). Tehzîbu’l-Luga. thk. Muhammed ‘Ivaz Mur‘ıb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’-‘Arabî.
• Fârâbî, E. İ. (2003). Mu‘cemu Dîvâni’l-Edeb. thk. Ahmed Muhtâr Abdulhamîd Ömer. Kahire: Müessesetü Dâri’ş-Şe’bi li’s-Sahâfeti ve’t-Tabâati.
• Ferâhidî, H. A. (2001). Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’-‘Arabî.
• Feyûmî, E.‘A. (2010). el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• Fîrûzâbâdî, E.T. (2005). el-Ḳâmûsu’l-Muḥîṭ. thk. Mektebu Tahkîki’t-Turâsi fî Müesseseti’r- Risâleti. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Harbî, E. İ. (1984). Garîbu’l-Hadîs. thk. Süleyman İbrahim Muhammed el-’Âyid. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ.
• Herevî, E. S. (1999). Kitâbu İsfâri’l-Fasîh. thk. Ahmed b. Saîd b. Muhammed Kuşâş. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye.
• İbn Düreyd, E. B. (1987). el-Cemhere. thk. Remzî Münîr Ba’lebekkî. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• İbn Fâris, E. H. (1979). Muʿcemu Mekâyîsi’l-Luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişâm en-Nahvî, E. M. (1985). Mugni’l-Lebîb ʿan Kutubi’l-Eʿârîb. thk. Mâzin el-Mübarek - Muhammed Ali Hamidullah. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişâm en-Nahvî, E. M. (1963). Şerhu Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ. 11 Cilt. Kahire.
• İbn Kuteybe, E. M. (2002). eş-Şiʿr ve’ş-Şuʿarâʾ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• İbn Mâlik et-Tâî, E. A. (1990). Teshîlu’l-Fevâʾid ve Tekmîlu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman es-Seyyid - Muhammed Bedevî el-Mahtûn. Hicrun li’t-Tıbâ‘ati.
• İbn Manzûr, C. M. (1990). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Sîde, E. H. (1996). el-Muhassas. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’-‘Arabî.
• İbn Sîde, E. H. (2000). el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam. thk. Abdülhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• İbnü’l-Enbârî, E. B. (1987). el-Ezdâd. thk. Muhammed Ebulfazl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• İbnü’l-Enbârî, E. B. (1981). el-Müzekker ve’l-Müʾenness. thk. Muhammed Abdulhalik ’Azîme. Kahire: Lecnetu İhyâ’i’t-Turâs.
• Murâdî, E. M. (2008). Tavzîhu’l-Makâsıd ve’l-Mesâlik bi-Şerhi Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Abdurrahman Ali Süleyman. Dâru’l-Fikri’l-Arabî.
• Râgıb el-İsfahânî, E. K. (1991). Mufredâtu Elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem.
• Rızâ, A. (1960). Mu‘cemu Metni’l-Luga. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayat.
• Sâhib b. Abbâd, E. K. (1994). el-Muhîṭ fi’l-Luga. thk. eş-Şeyhu Mahammed Hasan Âli Yâsin. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb.
• Sikkît, E. Y. (1998). el-Elfâẓ. thk. Fahrettin Kabâve. Mektebetü Lübnan.
• Sikkît, E. Y. (2002). Iṣlâḥu’l-manṭıḳ. thk. Muhammed Mur’ıb. Dâru İhyâi’t-Turâsi’-‘Arabî.
• Süyûtî, E. F. (1974). el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘Ammetü li’l-Kitâb.
• Şeybânî, E. A. (1974). Kitâbu’l-Cîm. thk. İbrahim el-Ebyâr. Kahire: el-Heyetu’l-‘Âmme li-Şuûni’l-Metâbi‘ı’l-Ümeyriye.
• Zebîdî, E. F. (1960). Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Ahmed Rızâ. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayat.