DIŞLAYICI LAİKLİK VE PASİF LAİKLİK SARMALINDA DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 13 - 28, 25.06.2022

Mahmut Hüdai Erdoğan , Utku Aybudak

Öz

Bu çalışma, Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilatının Cumhuriyet’in erken dönemindeki konumu ile AK Parti iktidarı dönemindeki konumunu karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Bu karşılaştırma neticesinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin laiklik yaklaşımının değişim değişmediği sorusu gündeme getirilmektedir. Bu nedenle çalışma, laiklik ile ilgili teorik zeminin okuyucuya aktarılması ile başlamaktadır. Bilindiği üzere devletin dini alana karışmadığı pasif laiklik ile devletin dini alanı tanzim ettiği dışlayıcı laiklik uygulamaları modern devletin din politikalarının iki ucunu oluşturmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti erken dönemde dışlayıcı laiklik uygulamalarının daha yoğun kullanıldığı bir anlayış benimsemiştir. Ancak zamanla devletin din alanına dair politikaları çok çeşitli sebeplerin etkisiyle yumuşama evresine girmiştir. 2003 yılından beri süregelen AK Parti iktidarı ise bu yumuşamanın zirve noktalarından biri olarak değerlendirilebilir. Devletin din alanındaki politika değişimine mukabil olarak Diyanet İşleri Başkanlığı’nın konumu da değişim göstermiştir. Çalışma bu değişimin izini sürmekte ve yaşanan değişimin teorik olarak dışlayıcı laiklikten pasif laikliğe geçiş olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği sorusunu tartışmaktadır. Din politikasındaki değişikliklerin, Türkiye Cumhuriyeti’nin laiklik biçiminin teorik açıdan tekrar gözden geçirmeye muhtaç hale getirdiği iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Laiklik, Laisizm, Dışlayıcı Laiklik, Pasif Laiklik, Diyanet İşleri Başkanlığı

The Presidency Of Religious Affairs In The Spiral Of Exclusive And Passive Secularism

Öz

This study aims to compare the position of the Presidency of Religious Affairs in the early period of the Republic with the position of the Presidency during the AK Party government. As a result of this comparison, the question arises whether the secularism approach of the Republic of Turkey has changed. For this reason, the study starts with the theoretical framework of secularism. Passive secularism, which the state does not interfere with the religious sphere, and the exclusionary secularism, which the state regulates the religious sphere, constitute the two sides of the modern state's religion policies. The Republic of Turkey used exclusionary secularism practices more intensively in the early period. However, over time, the state's policies on the field of religion entered a phase of softening due to various reasons. The AK Party government, which has been in power since 2003, can be considered as one of the peak points of this softening. As a result of the policy change of the state in the field of religion, the position of the Presidency of Religious Affairs has also changed. The study traces this change and discusses the question of whether this change can theoretically be considered as a transition from exclusionary secularism to passive secularism. It is claimed that the changes in the religious policy arose the need for a revision of the secularism form of the Republic of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Secularism, Laicism, Exclusionary Secularism, Passive Secularism, Presidency of Religious Affairs

Kaynakça

• Akyüz, İ. (2016). Adalet ve kalkınma partisi’nin din politikaları (Recep Tayyip Erdoğan dönemi). (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Aybudak, U. (2021). Kapitalizme entegrasyon ve islamcılık(lar). İstanbul: DBY Yayınları.
• Aydın, Ö. (2019). Diyanet işleri başkanlığı’nın hukuki statüsü üzerine tartışmalar. Akademik İncelemeler Dergisi, 14(2), 239-276.
• Aytük, N., Çelik, Y. ve Şahinaslan, E. (1989). Diyanet işleri başkanlığı teşkilat tarihçesi (1924-1988). Diyanet Dergisi, 25(1), 31-66.
• Başgil, A. F. (2007). Din ve laiklik. İstanbul: Yağmur Yayınevi.
• Berkes, N. (1984). Teokrasi ve laiklik. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Bulut, M. (2014). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kuruluş yılları. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=945
• Casanova, J. (2006). Rethinking secularization: A global comparative perspective. The Hedgehog Review, 8(1-2), 7-22.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2012). Stratejik planı 2012-2016. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPStratejikPlan/files/qbwUy+diyanet_stratejik_plan.pdf
• DİB (2021). Kurumsal tarihçe. https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/1
• Duman, F. (2003). Din ve siyaset. M. Türköne (Ed.). Siyaset içinde (s. 523-558). İstanbul: Lotus Yayınevi.
• Ertit, V. (2014). Birbirinin yerine kullanılan iki farklı kavram: Sekülerleşme ve laiklik. Akademik İncelemeler Dergisi, 9(1), 103-124.
• Gişi, E. (2015). Laiklik kavramının kronolojik evrimi. The Journal of Europe-Middle East Social Science Studies, 1(1), 1-13.
• Gözaydın, İ. (2009). Diyanet Türkiye Cumhuriyeti’nde dinin tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kahraman, M. (2008). Avrupa birliği ülkelerinde ve Türkiye'de laiklik. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 57-77.
• Kara, İ. (2000). Din ile devlet arasında sıkışmış bir kurum: diyanet işleri başkanlığı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2000), 29-55.
• Kılıçbay, M. A. (2007). Laiklik ya da bu dünyayı yaşayabilmek. Cogito, 8(1), 23-49.
• Kuru, A. (2011). Pasif ve dışlayıcı laiklik: ABD, Fransa ve Türkiye. (Çev. E. Ç. Babaoğlu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• MBS (2021). Diyanet işleri başkanlığı kuruluş ve görevleri hakkında kanun. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=633&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Michel, T. (2007). Laisizme katolik bir bakış. Cogito (1), 103-109.
• Mutluer, N. (2014). Yapısal, sosyal ve ekonomi politik yönleri ile diyanet işleri başkanlığı. S. Özçelik (Ed.). Sosyo–ekonomik politikalar bağlamında diyanet işleri başkanlığı kamuoyunun diyanet’e bakışı tartışmalar ve öneriler içinde (s. 4-66). İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği.
• Polat, F. (2002). Din-devlet ilişkisi ve diyanet. Ekev Akademi Dergisi, (10), 119-128.
• Ruiz, H. P. (2007). Laiklik nedir?. (Çev. Ü. Derkunt). İstanbul: Gendaş Kültür.
• Savcı, B. (1967). Diyanet işleri teşkilatının gelişmeleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 22(3), 85-102.
• Sayarı, B. (1978). Türkiye'de dinin denetim işlevi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 33(1), 173-185.
• Sertel, E. (2018). Laiklik ve sekülerleşmenin kavramsal farklığı ve işlevsel birlikteliği üzerine. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(6), 138-149.
• Taylan, Ö. ve Aslan, S. (2016). Ak parti dönemi din devlet ilişkileri ve laiklik politikaları. S. Aslan ve Y. Demirhan (Ed.). Türk siyasal hayatında ak parti dönemi içünde (s. 233-283). Bursa: Ekin Yayınevi.
• TDK (1988). Türkçe sözlük (cilt II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toprak, H. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nde dini kurumsallaşma: Diyanet işleri başkanlığının kuruluşu. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 14(51), 217-233.
• Topuz, İ. (2015). Danışmanlık görevi yürüten din görevlilerinin mesleki algılarına yönelik nitel bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (34), 75-93.
• Toroslu, N. (1994). Laik devlet kavramı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49(3), 455-458.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1924). TBMM Zabıt Ceridesi/8/1/Devre 2/1. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c008/tbmm02008040.pdf.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. TBMM Zabıt Ceridesi/7/Devre 2/1. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf.
• Uslu, Ş. (2004). Laiklik-din ilişkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 235-250.
• Yücel, İ. (1994). Diyanet İşleri Başkanlığı. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/diyanet-isleri-baskanligi.