A Group of Tombstones Found in Diyarbakır Archaeological and Ethnographic Museum Depot

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 407 - 428, 31.10.2018

Sahure Yariş

https://doi.org/10.31454/usb.476921

Cited By: 2

Öz

Grave stones that have an important place among our tangible cultural assets are very valuable in terms of history, art, literature and culture. These works, which constitute an important group in terms of Turkish-Islamic art, are neither understood early enough nor protected as necessary. For this reason, some of them have disappeared. Some of them are in the museum repository. In this study, eighteen tombstones were investigated in Diyarbakır Archaeological and Ethnographic Museum, including twelve headstones and six stones consisting of one foot stone, two side stones which belong to the tomb and three ledgers. 

The inscriptions on the surface of the tomb stones in the depot were read, the figures were evaluated symbolically and tried to be iconographically explained. The tombstones are listed in a chronological order and the names, titles, professions, nicknames, kinship ties etc. on the inscriptions are described. The types of writing were determined and attention was paid to which technique they were written. Stones are introduced in terms of their form, material and decoration. It is stated that why those tombstones, which have been emphasized many times before in terms of their place in Turkish-Islamic Art, have been brought to the museum and their importance in the period they belong to, in terms of diversity in the arts, is underlined.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, museum, tombstone, symbol, inscription

Diyarbakır Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi Deposunda Bulunan Bir Grup Mezar Taşı

Öz

Maddi kültür varlıklarımız içerisinde önemli bir yere sahip olan mezar taşları; tarih, sanat, edebiyat ve kültürel açıdan değerlidir. Türk-İslam sanatı açısından önemli bir grubu oluşturan bu eserler, hem geç anlaşılmış hem de gerektiği gibi korunamamıştır. Bu nedenle bir kısmı yok olup gitmiştir. Bir kısmı ise müze depolarında bulunmaktadır. Bu çalışmada Diyarbakır Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi deposunda bulunan on ikisi baştaşı, altı taştan biri ayaktaşı, ikisi çatma lahite ait yan taşı, üçü ise sanduka veya kapak taşı olmak üzere on sekiz mezar taşı incelenmiştir. 

Çalışmada depoda yer alan mezar taşlarının yüzeylerinde bulunan kitabeler okunmuş, figürler sembolik açıdan değerlendirilip ikonografik olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Kitabeli mezar taşları kronolojik bir düzen içerisinde sıralanmış ve kitabelerde yer alan isim, unvan, meslek, lakap, akrabalık bağları vb. gibi ifadeler açıklanmıştır. Yazı çeşitleri belirlenerek hangi teknikte yazıldıklarına dikkat çekilmiştir. Taşlar, form, malzeme ve süsleme özellikleriyle detaylı bir biçimde tanıtılmıştır. Türk-İslam sanatı içerisindeki yeri üzerinde durulmuş olan bu mezar taşlarının müzeye nereden getirildikleri belirtilerek kültürel, sanatsal çeşitlilik açısından dönemi içerisindeki yeri vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, müze, mezar taşı, sembol, kitabe

Kaynakça

• Aslanapa, O. (1972). Türk Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bakırcı, N. (2005). Mevlevi Mezar Taşları. İstanbul: Rumi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Baştay, Ş. (2005). Avrupa Hunları’nda Ölü Kurbanları ve Kazanları. Makaleler, 2, 268-271.
• Biçici, H.K. (2012). İznik Müzesindeki Kandil ve Şamdan Motifli Mezar Taşları. Turkish Studies, 3(7). 637-661.
• Çerkez, M. (2000). Eyüp Sultan Mezar Taşlarında Kandil Motifleri. III. Eyüp Sultan Sempozyumu, 339-365.
• Çoruhlu, T. (1997). Hançerli Lahitler. I Eyüp Sultan Sempozyumu, 43- 60.
• Çoruhlu, Y. (1993). Türk Sanatının ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Daş, E. (2012). İzmir’de Taş Çiçekler (Kemeraltı Hazirelerindeki Mezar Taşları). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Daş, E.- Çakmak, Ş. (2013). Karşıyaka’nın Taş Çiçekleri. İzmir: Karşıkaya Belediyesi Kültür Yayını.
• Denizli, S. (2014). Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki Ejder Figürlü Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Doğanay, A. (2004). Türklerde Ahiret İnancının Mezar Yapı ve Bezemelerine Tesiri. Sanat ve Bilimleri Dergisi, 1(1), 127-140.
• Er, B.- Hünerel, Z. S. (2013). Bir İletişim Aracı Olarak El Sanatları. Yaşam Bilimleri Dergisi, 1 (1), 169-177.
• Ersoy, A. (2002). Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Kültü. V.Eyüp Sultan Sempozyumu, İstanbul, 91-95. http://www.hakkarikulturturizm.gov.tr
• İlhan, M. M. (1996). Diyarbakır’ın Türbe, Yatır ve Mezarlıkları. İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I, 179-211.
• Karaçağ, D. (1994). Bursa’daki 14-15. Yüzyıl Mezar Taşları. Ankara: Övendire Danışmanlık-Tanıtım Hizmetleri S.T.L.Ş.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Muşmal, H.- Kunt, İ.- Çetinaslan, M. (2014). Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Külliyesindeki Türbelerde Yer Alan Mezar Taşları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1 (35), 165-215.
• Ögel, B. (1962). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önder, M. (1958). Konya Mezar Taşlarında Şekil ve Motif Karakterlerin. Anıt, 22-23, 10-25.
• Örnek, S. V. (1979). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Özkan, H. (2000). Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitü Dergisi, 15, 31-47.
• Pektaş, K. (2001). Bitlis Tarihi Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri.
• Sürün, M. (2006). İstanbul Şeyh Vefa Cami Haziresi (Mezar Taşları Tipolojisi Üzerine Bir Deneme. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Tali, Ş. (2012). Kayseri Tavlusun Köyü Mezarlığında Bezemeli Mezar Taşları-II. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 21, 97-124.
• Tali, Ş. (2013). Kayseri/Gesi Mezarlığı Mezar Taşları Üzerine Bir Değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 359-390.
• Tiryaki, S. G. (2013). Yeni Hitit Sanatı Üzerine İkonografik Araştırmalar (1): Üzüm Salkımı ve/veya Başak Filizi Taşıyanlar. Cedrus I (Akdeniz Araştırmaları Dergisi), 1, 33-53.
• Top, M. (2010). Hakkari. Hakkari: Hakkari Valiliği.
• Tunçel, G. (2005). Ayaş Mezar Taşları. Sanat Tarihi Dergisi, 14(1), İzmir, 277-307.
• Tunçel, G. (2010). Üsküp Yahya Paşa Camii Haziresindeki Mezar Taşları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 50, 243-263.
• Uluçam, A. (2000). Eski Erciş Çelebibağı Mezarlığı Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ülkümen, P. (1970). Tesbihin Tarihçesi, Yapılışı Tekniği ve Saray Koleksiyondaki Tesbihler. Türk Etnografya Dergisi, 12, 111-122.
• Ünver, A. S. (1971). Türkiye’de Lale Tarihi. Vakıflar Dergisi, 9, 265-276.
• Yariş, S. (2015). Üsküdar’daki Bir Grup Cami ve Hazirelerindeki Mezar Taşları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yıldırım, S. (2013). Tarsus Arkeoloji Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(53), 303-329.