Van Küresinli Ağzında Kullanılan Edatlara Bir Bakış

Yıl 2025, Sayı: 18, 440 - 463, 24.06.2025

Hami Akman

Öz

Edat en genel tanımıyla belli bir anlam ifade etmeyen, söz dizimi içerisinde mana kazanan vazifeli dil birimidir. Bundan dolayı edatlara görevli kelimeler de denmektedir. Edatlar; genel olarak çekim edatları, bağlama edatları, karşılaştırma ve denkleştirme edatları, sorma edatları, cevap edatları, ünlemler, gösterme edatları, tekerrür edatları, çağırma-hitap edatları ve kuvvetlendirme edatları alt başlıklarında ele alınmaktadır. Bu çalışmada Van Küresinli ağzında kullanılan edatlar incelenmiştir. İnceleme sonucunda söz konusu ağızda toplam 109 edat tespit edilmiştir. Bunların 41’i ünlemlerden, 14’ü çekim edatlarından, 31’i bağlama edatlarından, 3’ü karşılaştırma ve denkleştirme edatlarından, 10’u soru edatlarından, 2’si gösterme edatlarından, 6’sı cevap edatlarından, 2’si ise kuvvetlendirme edatlarından oluşmaktadır. Van Küresinli ağzında kullanımına Derleme Sözlüğü’nde rastlanmayan ilginç edatlara da tesadüf edilmektedir. Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Halaççada da kullanılan, Arapça sivâ’ “gayrı, başka” kelimesinden alınan sėvâ/sėvayh (-dan başka, gayrı, özge) ve (-nen) buyan/buyane/büyan/büyane (-dAn beri, -dAn sonra, -dAn başlayarak) çekim edatları bunlardan bazılarıdır. Bunların yanı sıra çalışmada olmiye “maazallah, inşallah, ya”, diyesen göra “sanki”, illım/illim “illaki, illa” gibi daha birçok dikkat çekici edat yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Van Küresinli Ağzı , Edat , Derleme , Derleme Sözlüğü

A Look At The Prepositions Used In Van Kuresı̇nli Dialect

Öz

In its most general definition, a preposition is a task language unit that does not express a specific meaning and gains meaning in syntax. Therefore, prepositions are also called function words. Prepositions are generally handled under the subheadings of prepositions of conjugation, prepositions of binding, prepositions of comparison and equalization, prepositions of asking, prepositions of reply, interjections, prepositions of demonstration, prepositions of repetition, prepositions of invitation-address and prepositions of reinforcement. In this study, the prepositions used in Van Küresinli dialect were analyzed. As a result of the analysis, a total of one hundred and eleven prepositions were identified in the dialect in question. Forty of them consist of interjections, thirteen of them consist of inflectional prepositions, thirty-five of them consist of binding prepositions, three of them consist of comparison and equalization prepositions, ten of them consist of interrogative prepositions, six of them consist of response prepositions, two of them consist of demonstrative prepositions, and two of them consist of strengthening prepositions. There are some interesting prepositions in the Van dialect, the use of which is not found in the Compilation Dictionary. The prepositions of sėvâ/sėvayh (other than, other than, other than) and (-nen) buyan/buyane/büyan/büyane (since), which are also used in Azerbaijani Turkish, Turkmen Turkish and Halachic, taken from the Arabic sivâ' “other, other”, are some of them. In addition to these, there are many other remarkable prepositions such as olmiye “maazallah, inşallah, ya”, diyesen göra “as if”, illım/illim “necessarily”

Anahtar Kelimeler

Van Küresinli Dialect , Preposition , Compilation , Compilation Dictionary

Kaynakça

• Akman, H. (2023). Van Küresin ağzında organ isimleriyle kurulan deyimler. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 150-169. https://doi.org/10.53586/susbid.1261481.
• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulak, Ş. (2015). Van Küresin ağzı. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Malatya İnönü Üniversitesi.
• Bulak, Ş. (2016). Van Küresin ağzında deyimler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 56, 837-852. Buran, A., & Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Akçağ Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Akaydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2016). Süheyl ü Nev-bahâr (inceleme-metin-sözlük). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Eratalay, S. (2021). Horasan’dan Küresin’e bir sözcüğün izinde. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 611-628.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı-1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gökçür, E. (2012). Van Gölü havzası ağızları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Elazığ Fırat Üniversitesi.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk dilinde edatlar (en eski türkçe metinlerden zamanımıza kadar) -yazı dilinde-. Bilge-Kültür-Sanat.
• Hengirmen, M. (2019), Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Engin Yayınevi.
• İzoli, D. (1992). Ferheng Kurdi-Tırki Tırki-Kurdi. Deng Yayınları.
• Karaağaç, G. (2022). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2022). Anadolu ağzılarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017a). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017b). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil BilgisiTürk Dil Kurumu Yayınları.
• Levendoğlu, F. (2006). Küresinliler örneğinde kültürel kimlik (Küresinliler’in sosyo-kültürel yapısı). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Li, Y-S. (2022). Türk dillerinde son takılar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özmeral, S. (2024). Bir sözlü tarih çalışması olarak Küresinlilerin iran’dan Van’a göçü, Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 78-99. https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1383882.
• Özok, G. (2022). Van ağzında görülen yansıma sözcükler üzerine bir inceleme. DTCF Dergisi, 62(2), 1735-1754. https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2022.62.2.38.
• Paşa, Y. Z. (1978). Kürtçe-Türkçe Sözlük. (Yeniden düzenleyen: M. E. Bozarslan). Çıra Yayınları.
• Sarıca, B. (2003). Van ağzının oluşumu ve bazı özellikleri. İlmî Araştırmalar, s. 71-90.
• Tatçı, M. (2008). Yunus Emre divanı (tenkitli metin). H Yayınları.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (II). Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). Türkçe Sözlük (t.y.). Edat, birden, ve diğerleri. Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Derleme Sözlüğü (t.y.). sorâ, üçün, birden ve diğerleri. Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/