ANALYSIS OF THE HISTORICAL POETRY IN RAŞİD’S DİVAN

Yıl 2020, Sayı: 3, 150 - 173, 25.06.2020

Fatih Günay

Öz

The purpose of this study is to specify the historical poetry in the divan of Vak’anüvis Raşid Efendi; one of our 18th century divan poets, who kept records of many historical events during his time; to examine the details of the historical events which were made reference to therein and their influences in our divan poetry. In the study, a total of 56 historical poems scattered throughtout the copies of the divan were located and which historical events these poems make reference to were determined. Four of these works are in the form of kaside, one in the form of a beyit, and the other in the form of kıt'a-i kebira. Raşid Efendi used Ottoman chronograms, an art form in the Classical Turkish Literature, to mark the time when the relevant historical events took place. According to this type of artistic expression, one or more words or verses are skillfully placed in the poetry in order to disclose the date of an event. The abjad equivalent of the letters of the each word or verse are added and thereby the date of the event is obtained. In the works of poetry our study is focused on, the documented historical events were determined and the importance of these events and how they were addressed in the poems were examined.

In conclusion, from this point of view, it has been demonstrated that the divan poets did not write only with the purpose of art in their works, but also discussion on the important historical events which took place in their time.

Anahtar Kelimeler

Raşid’s Divan, Ottoman history, Historical poetry, abjad numerals

RAŞİD DİVANINDA YER ALAN TARİH MANZUMELERİNİN TAHLİLİ

Öz

Bu çalışmanın amacı, yaşadığı devirdeki birçok tarihi olayın kaydını tutan 18. yüzyıl divan şairlerimizden Vak’anüvis Raşid Efendi’nin divanındaki tarih manzumelerini belirlemek, bu manzumelerde gönderim yapılan tarihî olayların ayrıntılarını ve divan şiirimizdeki yansımalarını incelemektir.
Çalışmada divan nüshalarında dağınık bir vaziyette bulunan toplam 56 tarih manzumesi ve bu manzumelerin hangi tarihî olaylara gönderim yaptığı tespit edilmiştir. Bu manzumelerden dördü kaside, biri beyit, diğerleri ise kıt’a-i kebîre nazım biçimindedir. Raşid Efendi, ilgili tarihî olayların gerçekleştiği zamanı vermek için Klasik Türk Edebiyatında bir tür sanat olan tarih düşürme sanatını kullanmıştır. Bu sanata göre, manzume içerisinde bir olayın gerçekleştiği tarihi verecek şekilde ustaca bulunan bir ya da birkaç kelime ya da mısra söylenir. Bu kelime veya mısra harflerinin ebced hesabındaki karşılığı toplama işlemine tabi tutularak sonuçta olayın gerçekleştiği tarih elde edilmiş olur. Çalışmamıza esas alınan manzumelerde hangi olaylara tarih düşürüldüğü belirlenerek, bu olayların önemi ve manzumelerde ele alınış biçimi incelenmiştir.
Sonuç olarak Raşid Divanından hareketle divan şairlerimizin sadece sanat maksadıyla eser kaleme almadıkları, yaşadığı zamanın önemli olaylarını da şiirlerine konu edindikleri gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Raşid Divanı, Osmanlı Tarihi, tarih manzumeleri, ebced hesabı

Kaynakça

• Ahmet Atâ. (1293). Tarih-i Atâ Cilt. II. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Zühdi Bey Bölümü, nr. 289.
• Ahmet Refik. (900-1200) (1924). Alimler ve Sanatkârlar. (Haz.) Ahmet Hilmi. İstanbul: Kitabhâne-i Hilmî.
• Ahmet Refik. (1930). Hicrî 12. Asırda İstanbul Hayatı. İstanbul: Devlet Matbaası, Türk Tarih Encümeni Külliyatı.
• Ahmet Refik. (1997). Lâle Devri. (Sad.). Dursun Gürlek. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Aktepe, M. (1955). Vak’anüvis Raşid Mehmed Efendi’nin Eşref Şah Nezdindeki Elçiliği ve Buna Tekaddüm Eden Muhâbereler. Türkiyat Mecmuası 10(2), 155-178, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Aktepe, M. (1958). Patrona İsyanı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Aktepe, M. (1960). Nevşehirli Damad İbrahim Paşa’ya Âit İki Vakfiye. Tarih Dergisi 11, 149-160, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Babinger, F. (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (Çev.). Coşkun Üçok. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi Cilt. II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Biltekin, H. (1993). Vak’anüvis Râşid Efendi ve Divanı’nın Tenkitli Metni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Biltekin, H. (2010). Vak’a-nüvis Mehmed Râşid Efendi, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3(11), 162-171.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1333). Osmanlı Müellifleri Cilt. III. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Çelebizâde Âsım. (1282). Âsım Tarihi. Cilt. II. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günay, F. (2001). Râşid (Vak’anüvis), Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Edirne.
• Günay, F. (2007). Tarihçi Râşid. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 34, 463-465). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Günay, F. (2015). Râşid Divanında Toplum ve Kültür. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, 61-80.
• Karabey, T. (2011). Tarih Düşürme. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 40, 80-82). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Levend, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mengi, M. (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Basımevi.
• Özergin, M. K. (1979). Râşid. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 8). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türk Ansiklopedisi (1978). Râşid. (Cilt. 27). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). Râşid. (Cilt. 7). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi (1983). Râşid. (Cilt:9) İstanbul: Anadolu Yayınları.
• Unat, F. R. (1974). Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzun, M. (1994). Ebced. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 10, 68-70). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi Cilt. IV, (2. Kısım, XVIII. Yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yakıt, İ. (1992). Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.