Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Bağlamında Düşünme ve Akademik Düşünme Kavramları

Yıl 2025, Sayı: 19, 901 - 938, 30.09.2025

Mert Başbayrak , Rezan Karakaş

https://doi.org/10.47994/usbad.1719651

Öz

Düşünme; varlıklar arasındaki ilişkileri anlama, onları bir araya getirme, birbirinden ayırma ve karşılaştırma yapabilme yeteneğidir. Yaratıcı düşünme, analitik düşünme, algoritmik düşünme, eleştirel düşünme gibi birçok düşünme türü mevcuttur. Türkçe alan yazında pek fazla ele alınmamış olan akademik düşünme ise bilimsel süreçlerin etkin bir şekilde rol oynadığı bir düşünme türüdür. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Öğretim Programı’nda bu kavram, “Akademik Düşünme Dünyası” adıyla 8. sınıf düzeyinde ayrı bir tema olarak yer almıştır. Fakat bu kavramla ilgili öğretim programı içerisinde “akademik düşünme” ve “akademik düşünce” şeklinde bir kavram karmaşası mevcuttur. Araştırmanın amacı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yer alan düşünme ve akademik düşünme becerilerini incelemek ve bu becerilerle ilgili Akademik Düşünme Dünyası teması çerçevesinde etkinlik önerileri ortaya koymaktır. Bu bağlamda nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Çalışmada, ilgili temada yer alan düşünme ve düşünme türleri, bilim ve proje hazırlama süreci başlıkları ve bunların alt başlıkları detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öncelikle öğretim programı içindeki kavram karışıklığının giderilmesi ve akademik düşünme kavramının alan yazında yaygınlaştırılarak ortaokul düzeyinden itibaren önemsenmesi savunulmaktadır. Literatür taramasında ortaya konan ve etkinlik önerilerinde uygulaması yapılan kısımların da yeni ders kitaplarını hazırlayanlar, öğretmenler ve araştırmacılar tarafından dikkate alınması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli , Düşünme , Akademik düşünme , Düşünme türleri , Bilimsel araştırma

Etik Beyan

Bu araştırma için etik kurul izni gerekmemektedir.

Concepts of Thinking and Academic Thinking in the Context of the Türkiye Century Education Model

Öz

Thinking is the ability to understand the relationships between entities, bring them together, separate them from each other and compare them. There are many types of thinking such as creative thinking, analytical thinking, algorithmic thinking and critical thinking. Academic thinking, which has not been addressed much in Turkish literature, is a type of thinking in which scientific processes play an active role. In the Türkiye Century Maarif Model Middle School Turkish Curriculum, this concept has been included as a separate theme at the 8th grade level under the name of “Academic Thinking World”. However, there is a confusion of concepts such as “academic thinking” and “academic thought” in the curriculum regarding this concept. The aim of the research is to examine the thinking and academic thinking skills included in the Türkiye Century Maarif Model Middle School Turkish Curriculum and to put forward activity suggestions regarding these skills within the framework of the Academic Thinking World theme. In this context, document review, one of the qualitative research methods, was used. In the study, the headings of thinking and thinking types, science and project preparation process and their subheadings in the relevant theme were discussed in detail. According to the results of the research, it is advocated that the conceptual confusion in the curriculum should be eliminated first and the concept of academic thinking should be disseminated in the literature and given importance starting from the secondary school level. It is recommended that the parts revealed in the literature review and implemented in the activity suggestions should be taken into consideration by those preparing new textbooks, teachers and researchers.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Century Education Model , Thinking , Academic thinking , Types of thinking , Scientific research

Kaynakça

• Akar, C. (2007). İlköğretim öğrencilerinde eleştirel düşünme becerileri. [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Akkuş-Çakır, N., & Senemoğlu, N. (2016). Analytical thinking skills in higher education. Kastamonu Education Journal, 24(3), 1487-1502.
• Argun, Y. (2011). Okul öncesi dönemde yaratıcılık ve eğitimi. Anı Yayıncılık.
• Aydın, A. (2006). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Tekağaç Eylül Yayınları.
• Banaz, E. (2024). 2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın dijital okuryazarlık açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 279-290 https://doi.org/10.48066/kusob.1483671
• Başerer, D. (2021). Düşünme eğitimi. Pegem Akademi.
• Butterworth, J., & Thwaites, G. (2013). Thinking skills critical thinking and problem solving. Cambridge University Press.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, F., & Kardaş, M. N. (2024). 2024 Examination of Turkish course teaching programmes in terms of cognitive and metacognitive strategies. İçtimaiyat, Cilt 8, Türk Eğitim Sisteminde Değişimler ve Yeni Eğilimler Özel Sayısı, 166-185. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1533868
• Daşdemir, İ. (2021). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Doğan, Ö. (2020). Analitik, kreatif ve proaktif düşünme. Maviçatı Yayınları.
• Dombaycı, M. A. (2021). Düşünme. M. A. Y. Saraç (Ed.), Sosyal Bilimler Ansiklopedisi içinde (347-348. ss.). TÜBİTAK Yayınları.
• Ekmekçi, V. (2017). Yabancılara Türkçe öğretiminde akademik okuryazarlık öğretimine yönelik bir eylem araştırması. [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Futschek, G. (2006). Algorithmic thinking: The key for understanding computer science. In Lecture Notes in Computer Science 4226, Springer, 159-168.
• Futschek, G., & Moschitz, J. (2010). Developing algorithmic thinking by inventing and playing algorithms. Proceedings of the 2010 constructionist approaches to creative learning, thinking and education: Lessons for the 21st century (constructionism 2010) içinde. 1-10.
• Genç, S. Z. (2020a). Bilim tarihi. R. Y. Kıncal (Ed.), Bilimsel Araştırma Yöntemleri içinde (1-23. ss.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Genç, S. Z. (2020b). Bilimsel araştırma basamakları. R. Y. Kıncal (Ed.), Bilimsel Araştırma Yöntemleri içinde (81-97. ss.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları, 32, 127–146. https://doi.org/10.17133/tba.43879
• İslamoğlu, A. H., & Alnıaçık, Ü. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Beta Yayıncılık.
• Karagöl, E., & Aydoğan, Ş. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programındaki değerler açısından Türkçe öğretmenlerinin 5. sınıflara önerdiği çocuk edebiyatı kitapları. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 13(1), 73-93. https://doi.org/10.71084/ijlet.1609900 Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kâşgarlı Mahmud (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Hazırlayanlar: A. B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kayman, F., & Elkatmış, V. (2024). 2019 Türkçe dersi öğretim programı ile 2024 ilkokul Türkçe dersi öğretim programının karşılaştırılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö15), 61-87. https://zenodo.org/record/13822842
• Kırpık, M. A., & Engin, A. O. (2009). Fen bilimlerinin öğretiminde laboratuarın yeri önemi ve biyoloji öğretimi ile ilgili temel sorunlar. Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2), 61-72.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köçer, N. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Türkçe Dersi Öğretim Programı ve 5. sınıf Türkçe ders kitabının kültür okuryazarlığı bağlamında incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 14(1), 161-171. https://doi.org/10.7884/teke.1589388
• MEB (2024a). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni. Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2024b). Türkiye yüzyılı maarif modeli ortaokul Türkçe dersi öğretim programı (5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Pusmaz, A. (2023). Algoritmik düşünme. A. Gökhan, F. Erdoğan (Ed.), Matematik ve Fen Bilimleri Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar III içinde (59-76. ss.). Efeakademi Yayınları.
• Rawlinson, J. G. (1995). Yaratıcı düşünme ve beyin fırtınası. Osman Değirmen (Çev.). Rota Yayınları.
• Reeve, R. A., Palincsar, A. S., & Brown, A. L. (1985). Everyday and academic thinking: implications for learning and problem solving. University of Illinois Center for the Study of Reading Technical Reports, 1-30.
• Robertson, S, I. (1999). Types of thinking. Routledge.
• Semerci, Ç. (2003). Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 28(127), 64-70.
• TDK (2019). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Temizyürek, F., & Balcı, A. (2021). Cumhuriyet dönemi ilköğretim okulları Türkçe programları. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Thagard, P. R. (1988). Computational philosophy of science. The MIT Press.
• TÜBA (2002). Bilimsel araştırmada etik ve sorunları. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Tümkaya, S., & Aybek, B. (2008). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin sosyo-demografik özellikler açısından incelenmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 387-402.
• Uslu, F. (2011). Bilimselliğin kriteri ve sınırları problemi - bilim, bilim olmayan ve sahte bilim. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10(19), 5-35.
• Yazıcı, M. (1993). Bilimsel çalışma ve yazma yöntemleri. İİBF Nihad Sayâr Eğitim Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2020). Eleştirel ve analitik düşünme. Pegem Akademi.
• Yurdakal, İ. H. (2024). Türkiye yüzyılı maarif modeli: 2024 ilkokul Türkçe dersi öğretim programının (1, 2, 3 ve 4. sınıflar) incelenmesi. Temel Eğitim Dergisi (Journal of Primary Education), 24, 76-88.
• Zalewski, J. (2020) Developing academic thinking in the efl writing classroom: A rationale for general academic writing assignments. Complutense Journal of English Studies 28, 137-146.
• Ziatdinov, R., & Musa, S. (2013). Rapid mental computation system as a tool for algorithmic thinking of elementary school students development. European Researcher, Series A, (7), 1105-1110.
• Zwiers, J. (2004). Developing academic thinking skills in grades 6-12: A handbook of multiple intelligence activities. International Reading Association, s. 260.