KAÇARLAR DÖNEMİNDE İRAN’DAN ATABAT-I ALİYATA YAPILAN ŞİA ULEMA GÖÇÜ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 32 - 41, 30.06.2018

Tanju Ateş

Öz

Afgan, Avşarlar ve Zend Hanedanlıkları
döneminde zorunluluklar üzerine İranlı Şii ulemalar Iraktaki kutsal merkezler
olan Samara, Necef, Kerbela, Kufe, Kazımiye, Basra, Hille şehirlerine göç
etmiştir. Ancak Kaçarlar döneminde durum değişmiştir. Feth Ali Şah döneminde
Irak’ta Necef, Kerbela, Necef, Kufe, Kazımiye, Basra, Hille şehirlerine Şii
Müctehitlik merkezleri yetkisi Feth Ali Şah tarafından verildi. Feth Ali Şah’ın
bu teşebbüsü İranlı Şii ulema gözünde Iraktaki Kutsal Şii merkzelerini çok
cazibeli çekim merkezleri kıldı. Nadir Şah dönemi ve sonrasındaki Kaçar Şahları
döneminde İranlı Şii ulemalar Kaçarlar şahları ile sorun yaşadıklarında veya
Kaçar Şahlarını isteklerine buyun eğdirmek için Iraktaki Kutsal Şii kentlerine
sürekli veya geçici göçler gerçekleştirmiştir. Bu sürekli veya geçici göçler
Birinci Dünya Savaşına kadar sürmüştür. Birinci Dünya savaşında İngilizlerin
Irak’ı işgali ve Irakta Sünni ve Milliyetçi Arapların hâkimiyeti ve
İngilizlerin İranlı Ulemaların Irak’a seyhatlari ve göçlerine yasak ve
kısıtlama getirmesi Irak’taki kutsal Şii merkezlerine göçlerin durmasına neden
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kaçar Şahları

Kaynakça

• KAYNAKÇA-ABRAHAMİYAN, Yarvand; İran Miyan Do İnkılap, (Mütercim.Muhammed İbrahim Fettahi), Neşriyat-ı Neşreni , Tahran 1377.-ALGAR, Hamid; Din û Dolet Der İran, (Nekş-e İran Ulema Der Dovr-e Kajariye, (Mütercim. Ebul Kasım Serî), İnteşârat-ı Tus, Tahran-1369.-ARABKHANÎ, Rasool; Sulat II.Abdülhamid Dönemi Osmanlı-İran İlişkilerinde Atabat-ı Aliyat(Samara, Kerbela, Kamiyye, Kufe), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Ankara-2012.-AVERÎ, Piter; Ez Tesis Ta İnkıraz Silsel-e Kaçariye Tarih-i Muaser-e İran, (Mütercim. Muhammed Refii Meher Abadi), İntışarat-i Atayi, Tahran-1373.-HAKYEMEZ, Cemil; Osmanlı-İran İlişkileri, Sünni-Şii İttifakı, Kitabevi Yayınları, İstanbul-2014.-ENSARİ, Behmen; İnkılab-ı Meşrut-e Az Ağaz Ta Ancam, Enteşârat-e Neşur-Semir, Tahran-1394.-ENSARİ, Mesut; Nekş-e Ruhaniyet Der Tarih-e Muaser İran, İnteşârât-e Nevbahar, Tahran-1360.-KARADENİZ, Yılmaz; Kaçarlar Döneminde İran(İdari, Askeri, Sosyal Yapı ve Toplumsal Hareketler), Selenge Yayınları, İstanbul-2011.-KAZVİNÎ, Abdullatif; Safevi Tarihi, (çev. Hamidreza MohammadNejad), Birleşik Yayınları, Ankara-2011.-KERECÎ, Efser; Mezhep Der Asr-e Kaçar, Enteşârât-ı Kitapferâ, Tahran-1395.-KİYANÎ HUZANÎ Muhammed Cevad; Şii Ulemanın Safevilerin Yıkılışıyla Irak’a Göçü ve Kaçar Devletinin Kuruluşuyla Şii Ulemanın İran’a Dönüş Nedenlerinin İncelenmesi, İsfahan Üniversitesi, Edebiyat ve İnsan Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü Doktora Tezi, İsfahan-1389.-KÜPELİ, Özer; Osmanlı-Safevi Münasabetleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul-2015.-KOYUNCU, Nuran; Osmanlı Devletinde Şia, Çizgi Yayınları, İstanbul-205.-LAMBTON,, Ann K.S.; Dolet ve Hokümet Der Dovr-e Miyan-e İslâm, (Mütercim. Ali Merşedizad), İnteşârât-e Tabiyân, Tahran-1379.-ÜLKÜ, Hayati; İslâm Tarihi, Çelik Yayınları, İstanbul-2013.-PİRNEYÂ Hasan-Abbas İkbal AŞİTİYABANÎ; Ez ‘Ahd-ı Kadim Ta İnkıraz-ı Kaçar Tarih-i İran, İnteşârât-ı NikFercam, Tahran-1393.-PORGU, Muhammed Ali; İran On İki İmam Şiiliğinin Oluşum ve İyileşmesinde Cebel-i ‘Âmel Şii Ulemasının Etkisi, Tebriz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Tarih Bölümü Doktora Tezi, Tebriz-1388.-REİSNİYÂ, Rahim; İran ve Osmanî Der Asitane-i Karn-i Bostom, Enteşârâ-e Abbasi, Tahran-1391.-SERİÜ’KKALEM, Mahmut Seriül-Kalem, İktidargerâyî Der ‘Ahd-e Kaçar, İnteşârât-ı Ferzânruz, Tahran-1393.-SOFİZÂDE, Abdolvahid; Kaçarlar Döneminde İran-Osmanlı Siyasi İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara-2014.-ŞEMİM, Ali Asger; İran Der Dovr-e Saltanat-ı Kajariye, Enteşârât-e Modebber, Tahran-1379.
• KAYNAKÇA -ABRAHAMİYAN, Yarvand; İran Miyan Do İnkılap, (Mütercim.Muhammed İbrahim Fettahi), Neşriyat-ı Neşreni , Tahran 1377. -ALGAR, Hamid; Din û Dolet Der İran, (Nekş-e İran Ulema Der Dovr-e Kajariye, (Mütercim. Ebul Kasım Serî), İnteşârat-ı Tus, Tahran-1369. -ARABKHANÎ, Rasool; Sulat II.Abdülhamid Dönemi Osmanlı-İran İlişkilerinde Atabat-ı Aliyat(Samara, Kerbela, Kamiyye, Kufe), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Ankara-2012. -AVERÎ, Piter; Ez Tesis Ta İnkıraz Silsel-e Kaçariye Tarih-i Muaser-e İran, (Mütercim. Muhammed Refii Meher Abadi), İntışarat-i Atayi, Tahran-1373. -HAKYEMEZ, Cemil; Osmanlı-İran İlişkileri, Sünni-Şii İttifakı, Kitabevi Yayınları, İstanbul-2014. -ENSARİ, Behmen; İnkılab-ı Meşrut-e Az Ağaz Ta Ancam, Enteşârat-e Neşur-Semir, Tahran-1394. -ENSARİ, Mesut; Nekş-e Ruhaniyet Der Tarih-e Muaser İran, İnteşârât-e Nevbahar, Tahran-1360. -KARADENİZ, Yılmaz; Kaçarlar Döneminde İran(İdari, Askeri, Sosyal Yapı ve Toplumsal Hareketler), Selenge Yayınları, İstanbul-2011. -KAZVİNÎ, Abdullatif; Safevi Tarihi, (çev. Hamidreza MohammadNejad), Birleşik Yayınları, Ankara-2011. -KERECÎ, Efser; Mezhep Der Asr-e Kaçar, Enteşârât-ı Kitapferâ, Tahran-1395. -KİYANÎ HUZANÎ Muhammed Cevad; Şii Ulemanın Safevilerin Yıkılışıyla Irak’a Göçü ve Kaçar Devletinin Kuruluşuyla Şii Ulemanın İran’a Dönüş Nedenlerinin İncelenmesi, İsfahan Üniversitesi, Edebiyat ve İnsan Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü Doktora Tezi, İsfahan-1389. -KÜPELİ, Özer; Osmanlı-Safevi Münasabetleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul-2015. -KOYUNCU, Nuran; Osmanlı Devletinde Şia, Çizgi Yayınları, İstanbul-205. -LAMBTON,, Ann K.S.; Dolet ve Hokümet Der Dovr-e Miyan-e İslâm, (Mütercim. Ali Merşedizad), İnteşârât-e Tabiyân, Tahran-1379. -ÜLKÜ, Hayati; İslâm Tarihi, Çelik Yayınları, İstanbul-2013. -PİRNEYÂ Hasan-Abbas İkbal AŞİTİYABANÎ; Ez ‘Ahd-ı Kadim Ta İnkıraz-ı Kaçar Tarih-i İran, İnteşârât-ı NikFercam, Tahran-1393. -PORGU, Muhammed Ali; İran On İki İmam Şiiliğinin Oluşum ve İyileşmesinde Cebel-i ‘Âmel Şii Ulemasının Etkisi, Tebriz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Tarih Bölümü Doktora Tezi, Tebriz-1388. -REİSNİYÂ, Rahim; İran ve Osmanî Der Asitane-i Karn-i Bostom, Enteşârâ-e Abbasi, Tahran-1391. -SERİÜ’KKALEM, Mahmut Seriül-Kalem, İktidargerâyî Der ‘Ahd-e Kaçar, İnteşârât-ı Ferzânruz, Tahran-1393. -SOFİZÂDE, Abdolvahid; Kaçarlar Döneminde İran-Osmanlı Siyasi İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara-2014. -ŞEMİM, Ali Asger; İran Der Dovr-e Saltanat-ı Kajariye, Enteşârât-e Modebber, Tahran-1379.