ENDÜLÜSLÜLERİN OSMANLI ÜLKESİNE GÖÇÜ VE ENTEGRASYONU

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 17 - 31, 30.06.2018

Hasan Fehmi Ocak

Öz

  Çalışmada Reconquista hareketi neticesinde, Endülüslü
Müslümanların (Müdeccenler veya Moriskolar) ve Yahudilerin (Sefarad ve İberya)
Osmanlı Devleti’ne yapmış oldukları göçler, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde ele
alınacaktır. Göç eden unsurların, göç ettikleri yerlerde yaşadığı adaptasyon ve
entegrasyon süreci hakkında bilgi verilecektir. Çalışmada sırasıyla İberya
yarımadasının içinde bulunduğu siyasi, kültürel ve sosyo-ekonomik durumundan
söz edilecek, dinlerin bölgedeki yeri tartışılacak, göç öncesi Osmanlı-Endülüs
ilişkisine değinilecektir. Ayrıca Reconquista hareketinin oluşum safhaları ve
sonuçları hakkında bilgi verilecek olup Osmanlı Devleti’nin siyasi durumu ve
Reconquista hareketi karşısındaki tutumu ele alınacaktır. Reconquista
hareketini üç aşamalı olarak ele almak mümkündür. Bu aşamalardan ilki 718’den
1085’e, ikincisi 1085’ten 1238’e ve son aşama olan 1238’den 1492 yılına kadar
devam eden aşamadır. Zira 1492 yılında İberya yarımadasında İslam hakimiyeti
son bulacak fakat İberya’dan göç eden Müslümanların ve Yahudilerin gerek
Osmanlı’da gerekse Amerika ve diğer Avrupa ülkelerinde etkisi (iktisadi,
sosyokültürel ve siyasi) zamanla değişkenlik göstererek günümüze kadar
gelecektir. Son olarak Endülüslülerin Osmanlı Devleti’ne göçü, Osmanlı
Devleti’nin ve halkının göçmen unsurlara karşı tutumu ve Osmanlı
entegrasyonunun başarısının altındaki sebepler ve bu başarının sonuçları yer
alacaktır. Osmanlı bünyesinde yer alan Endülüslü göçmenlerin entegrasyonu
sırasında birtakım problemler olmuşsa da bu problemler zamanla en aza
indirgenerek, çeşitli imtiyazlar tanınarak, çeşitli meslek grupları ve ticaret
yoluyla zamanla refah seviyeleri artmış gerek diplomaside gerek askeri alanda
gerekse saray bünyesinde önemli işler başarmış olmakla birlikte kendileri ile
gelen Endülüs kültürüyle de Osmanlı içerisinde yer alan renkliliği daha da
canlandırmışlardır. Göç öncesinde, göç esnasında ve göç sonrasında meydana
gelen olaylar, edisyon kritik yöntemi ile tahlil edilecek, olaylara sadece Doğu
perspektifinden değil aynı zamanda Batı perspektifinden de bakılmaya
çalışılacak olup gerek doğulu gerekse batılı tarihçilerin anlatımları göz
önünde bulundurularak çalışma sonlandırılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Reconquista, Müdeccenler, Sefahadlar, Endülüs, Osmanlı, Göç, uyum

Kaynakça

• Akal, C. B. (1997). Modern Düşüncenin Doğuşu İspanyol Altın Çağı. Ankara: Dost Kitabevi.
• Anonim. (Tarih Belirtilmemiş). Türkiye'nin Dört Yılı 1552-1556. (A. Kurutluoğlu, Çev.) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Arslantaş, N. (2005). Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Bihar, R. (2009). İstanbul Türk Yahudi Cemaati Tiyatrosu: Geçmişten Günümüze Gelişimi (1860-2008). İstanbul Üniversitesi Edebiyet Fakültesi İspanyol ve İtalyan Dilleri ve Edebiyatları Dergisi Mediterráneo/Mediterraneo, I(4), 47-69. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/yol/article/view/1023001505/1023001377 adresinden alındı
• Bilgin, F. (2013). Endülüs'te Kalan Son Müslümanların (Moriskolar) İspanya'dan Sürgünü (1609-1614). Dinbilimleri Akademik Araştırmaları Dergisi, XIII(2), 37-61. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/daad/article/view/5000076970/5000071008 adresinden alındı
• ------------(2013). Osmanlı Hakimiyetindeki Tunus'a Endülüs Müslümanlarının (Müdeccenler-Moriskolar) Göçleri (XVI.-XVII. Asırlar). Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic İnguiries), 8(1), 29-49. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/akademikincelemeler/article/view/5000048959/5000046280 adresinden alındı
• -----------(2014). Katolik İspanyol İktidarında Endülüs Müslümanları'nın Kimlik Mücadelesi: Moriskolar Örneği. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, XI(I), 51-69. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/227413 adresinden alındı
• BOA. (2009). Osmanlı Belgelerinde Filistin. İstanbul: Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayın Nu:102.
• Bostan, İ. (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Braudel, F. (1990 ). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası (Cilt II). (M. A. Kılıçbay, Çev.) İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Carretto, G. E. (1992). Akdeniz'de Türkler. (D. Kundakçı, & G. Kuray, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Chakib, B. (1989). Endülüs'te Son Müslüman Kalıntısı Moriskoların Cezayir'e Göçü ve Osmanlı Yardımı (1492-1614). Ankara: Hacettepe Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Cohen, M. R. (1997). Haç ve Hilâl Altında Ortaçağlarda Yahudiler. (A. Fethi, Çev.) İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Düzdağ, E. (yıl belirtilmemiş). Barbaros Hayreddin Paşa'nın Hatıraları (Cilt I). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Emecen, F. M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Genç, M. (2002). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Groepler, E. (1999). İslâm ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler. (S. Kaya, Çev.) İstanbul: Belge Yayınları.
• Gül, M. (2014). Orta Çağ Avrupa Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Güleryüz, N. A. (2015). Geçmişten Günümüze Anadolu'ya Yahudi Göçü. M. M. Erdoğan, & A. Kaya içinde, Türkiye'nin Göç Tarihi (14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye'ye Göçler) (s. 49-73). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gürkan, S. L. (2013). "Yahudilik (Giriş ve Tarih)", DİA. c. XLIII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 187-197
• Harekât, İ. (1995) "Fas (Kültür ve Medeniyet)", DİA. c. XII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 196-199
• Hiçyılmaz, E., & Altındal, M. (1992). Büyük Sığınak (Türk Yahudilerinin 500 Yıllık Serüveninden Sayfalar). İstanbul: Cep Kitapları .
• Hobson, J. M. (2015). Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri. (E. Ermert, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hourani, A. (2013). Arap Halkları Tarihi. (T. Bora, Dü., & Y. Alogan, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (1994). Endülüs Menşeli Bazı Bilim Adamlarının Osmanlı Bilimine Katkıları. Belleten, LVIII (223), 565-605. https://drive.google.com/file/d/0B7liBn5XLsAfSy1FWWI3REtwZ0E/view adresinden alındı
• İnalcık, H., & Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. (H. Berktay, Çev.) İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnciciyan, P. Ğ. (1956). XVIII. Asırda İstanbul. (H. D. Andreasyan, Çev.) İstanbul: İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• İpek, N. (2011). Selanik ve İstanbul'da Yahudi Bankerler. (E. Güngör, Dü.) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Johnson, P. (2000). Yahudi Tarihi. (F. Orman, Çev.) İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Kasaba, R. (1994). İzmir. Y. E. Çağlar Keyder içinde, Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri 1800-1914 (G. Ç. Güven, Çev., s. 1-22). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (1980). Tuhfetü'l Kibar Fî Esfari'l Bihar (Cilt I). (O. Ş. Gökyay, Çev.) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Küçük, A. (1990). Dönmeler Tarihi. Ankara: Rehber Yayınları.
• Lewis, B. (1996). Çatışan Kültürler Keşifler Çağında Hristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler. (N. Elhüseyni, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• --------------(1996). İslam Dünyasında Yahudiler. (B. S. Şener, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Maksudoğlu, M. (1994). "Dayı", DİA. c. IX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.59-60
• Mantran, R. (1995). XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Matthew, D. (1988). "Ortaçağ Avrupası" Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi (Cilt VI). (M. A. Kılıçbay, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• McEvedy, C. (2004). Ortaçağ Tarih Atlası. (A. Anadol, Çev.) İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Molho, R. (1999). Tanzimat Öncesinde ve Sonrasında İstanbul Yahudileri. e. Stathis içinde, 19. Yüzyıl İstanbul'unda Gayrimüslimler (F. Benlisoy, & S. Benlisoy, Çev., s. 78-85). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Özdemir, M. (1994). Endülüs Müslümanları-1. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• --------------. (1995). "Endülüs", DİA. c. XI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.221-225
• --------------. (2005). "Moriskolar", DİA.c. XXX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.288-291
• --------------. (2006). "Muvahhidler", DİA.c. XXXI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.410-412
• --------------. (2006). "Müdeccenler", DİA.c. XXXI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.465-467
• --------------. (2016). Emeviler. E. Baş içinde, İslam Tarihi El Kitabı (s. 397-456). Ankara: Grafiker Yayınları.
• --------------. (2017). Endülüs. Ankara : TDV İSAM Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü II (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parlak, N. (2015). Endülüs'te Toplumsal Kutuplaşmanın Sebepleri ve Kültürel Sonuçları. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, XII(1), 81-106. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/milel/article/view/5000198712/5000171581 adresinden alındı
• Peirce, L. P. (2012). Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu'nda Hükümranlık ve Kadınlar. (A. Berktay, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pirenne, H. (2006). Hz. Muhammed ve Charlemagne. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: İmge.
• Roberts, J. (2015). Avrupa Tarihi. (F. Aytuna, Çev.) İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Rozen, M. (2010). İstanbul Yahudi Cemaati'nin Tarihi (1453-1566). (S. Çağlayan, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Runciman, S. (2000). Müslümanların Avrupa Medeniyetinin Yayılmasına Tesirleri. (A. Acar, Dü.) Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, 249-264. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02042%5C2000_1/2000_1_ACARA.pdf adresinden alındı
• Saîdûnî, N. (1993). "Cezayir (Kültür ve Medeniyet)", DİA. c. VII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.494-497
• Sakaoğlu, N. (2002). Bu Mülkün Sultanları (36 Osmanlı Padişahı). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Seybold, C. F. (1978). "Endülüs", İslâm Ansiklopedisi. c. IV. İstanbul: MEB. s. 270-273
• Şeyban, L. (2003). Reconquista Endülüs'te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• ------------. (2007). Mudejares & Sefarades: Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı'ya Göçleri . İstanbul: İz Yayıncılık.
• -------------. (2014). Endülüs. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM). (2009). Göç Terimleri Sözlüğü. (B. Çiçekli, Dü.) Cenevre: Uluslararası Göç Örgütü Yayınları .
• Wiesner-Hanks, M. E. (2017). Erken Modern Dönemde Avrupa. (H. Çalışkan, Çev.) İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yiğit, İ. (2006). "Murâbıtlar", DİA.c. XXXI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.152-155
• ---------. (2006). "Nasrîler", DİA.c. XXXII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.420-424
• ---------. (2012). "Tunus (Kültür ve Medeniyet)", DİA.c. XLI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 393-397
• Ziya Paşa, Ortaçağın Karanlık Çehresi: Engizisyon Mahkemeleri. (ekler ve çeviri yazı. Cahit Külekçi). İstanbul: İlk Harf Yayınevi
• Zorlu, I. (1999). Evet Ben Selânikliyim Türkiye Sabetaycılığı. İstanbul: Belge Yayınları.