OSMANLI DEVLETİ’NDE DİPLOMASİYİ BELİRLEYEN KURUMLAR ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 9, 29 - 46, 29.06.2022

Naime Yüksel Kayaçağlayan

Öz

Diplomasi resmi temsilcilerin aracılığı ile devletlerarasındaki ilişkilerin yürütülmesidir. Yani diplomasi, devletlerin birbiriyle nasıl ilişki kuracaklarına dair kararların bütününü ifade etmektedir. Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan XV. yüzyıla kadar birçok bürodan oluşan Osmanlı bürokratik yapısı, devletin büyüyüp, işlerin çoğalması ve Fatih Sultan Mehmet’in merkeziyetçi çabalarının sonucu olarak gelişerek büyümüştür. XVI. yüzyıla kadar birçok önemli görevi yerine getiren küçük boyutlu da olsa bir kalem personeli ortaya çıkmıştır. XVII. yüzyıla kadar kalemiyye sınıfı sayı ve önem itibariyle devamlı gelişme göstererek bürokraside ağırlığını hissettirmiştir. Bürokratik sistem başlangıçtan XVI. yüzyıla kadar nişancıların, bu dönemden itibaren de reisü’l-küttabların denetimi altında olmuştur. Bu çalışmanın amacı Osmanlı diplomasi teşkilatının temel kurumları ele alınarak işleyiş yapısı ortaya koymaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Diplomasi, Nişancı, Bürokrasi, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Ahıshalı, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisü’l-küttablık (XVIII. Yüzyıl), TATAV, İstanbul 2001.
• Afyoncu, Erhan, “Nişancı”, DİA, c. XXXIII, DİA Yayınları, İstanbul 2007, ss. 156-158.
• Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• __________, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• Akyılmaz, Gül, Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilatı, Konya 2000.
• Altuniş - Gürsoy, Belkıs, “Sefaretnameler”, Türkler, c. XII, Ed. Hasan Celal Güzel, vd., Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 582-591.
• And, Metin, “XVI. Yüzyılda Elçiler ve Elçilikler”, Hayat Tarih Mecmuası, c. I / s. III, İstanbul 1970, ss. 20-24.
• Baştav, Şerif, Bizans İmparatorluğu Tarihi Son Devir (1261-1461)-Osmanlı Türk Bizans Münasebetleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1989.
• Bilim, Cahit, “Tercüme Odası”, OTAM, s. I, Ankara 1990, ss. 29-43.
• Devellioğlu, Ferrit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• Ersoy, Hamit, “Batılılaşma Girişimleri ve Osmanlı Hariciye Nezaretinin Kuruluşu”, Osmanlı Ansiklopedisi-Teşkilât, c. VI, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 264-270.
• Findley, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Fleischer, H. Cornell, Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı Tarihçi Mustafa Ali, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Girgin, Kemal Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilât ve Protokol), TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Gökbilgin, Tayyib, “Nişancı”, İA, c. IX, MEB Yayınları, İstanbul 1964, ss. 299-302.
• Gültepe, Necati “Osmanlılarda Bürokrasi: Merkezin Yönetimi” Osmanlı Ansiklopedisi-Teşkilat, c. VI, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 241-255.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• ________, “Reisü’l-küttab”, İA, c. IX, MEB Yayınları, İstanbul 1964, ss. 671-683.
• İnan, Kenan, “Tercümanların Statüleri”, Tarih ve Toplum, c. 26 / s. 154, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, ss. 4-9.
• İpşirli, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Eman Sistemi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç (Sempozyuma Sunulan Tebliğler), Yayına Hazırlayan İsmail Soysal, Ankara 1999, ss. 3-11.
• İskit, Temel, Diplomasi, Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. V, TTK Yayınları, Ankara 2007.
• __________, III. Selim’in Hat-ı Hümayunları, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Kuran, Ercümend, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793-1821, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• __________, “Türkiye’nin Batılılaşmasında Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Rolü”, VI. Tarih Kongresi, TTK Yayınları, Ankara 1967, ss. 489-496.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı, İstanbul 1994.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dış İşleri Örgütü”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. I, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• Özcan, Abdulkadir, “Fatih’in Teşkilât Kanunnâmesi ve Nizâm-ı Alem İçin Kardeş Katli Meselesi”, Tarih Dergisi, s. XXXIII, İstanbul 1982, ss. 7-56.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Reisü’l-küttab”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, MEB Yayınları, İstanbul 1983, ss. 25-27.
• Pamir, Aybars, “Nişancı ve Hukuki Statüsü” AUHFD, s. 59 / 4, 2010, ss. 691-710.
• Sâlnâme-i Nezâret-i Hâriciyye, İstanbul, 1302.
• Shaw, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. II, e Yayınları, İstanbul 2006.
• Savaş, Ali İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, 3F Yayınevi, İstanbul 2007.
• __________, “Osmanlı Elçileri’nin Resm-i Kabul Törenleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, s. XI, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayını, İzmir 1996, ss. 111-124.
• Soysal, İsmail “Umûr-ı Hariciye Nezâretinin Kurulması (1836), Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, (Sempozyuma Sunulan Tebligler), Yay. Haz. İsmail Soysal, TTK Yayınları, Ankara 1999, s. 71-77.
• Tevkiʽî Abdurrahman Paşa, Osmanlı Devleti’nde Teşrifat ve Törenler, Yayına Haz. Sadık Müfit Bilge, TTK Yayınları, Ankara 1985.
• Tuncer, Hadiye - Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnâmeler, Ümit Yayıncılık, Ankara 1998.
• Tuncer, Hüner, “Osmanlı Devleti’nde İlk Diplomasi Uygulamaları”, Tarih ve Toplum, s. XII, İletişim Yayınları, İstanbul 1984, ss. 57-61.
• Unat, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameler, Tamamlayıp Yayınlayan: Bekir Sıtkı Baykal, TTK Yayınları, Ankara 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• __________, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Veinstein, Gılles, “Osmanlı Yönetimi ve Tercümanlar Sorunu”, Osmanlı Ansiklopedisi-Teşkilat, c. VI, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 256-263.