KUTADGU BİLİG VE DİVÂN-I HİKMET’TE ÖLÜM ALGISI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 14, 83 - 94, 31.12.2024

Şengül Doğan

Öz

Türklerin İslamiyet’i kabul ettiği dönemlerde bu zamana tanıklık eden pek çok düşünürlerimiz var olmuştur. Bunlardan birisi 11. yy’da Kutadgu Bilig eserini yazan hem İslam öncesi Türk düşüncesi hem de İslam sonrası Türk düşüncesini eserinde işleyen, tasvir eden düşünürümüz Yusuf Has Hacib (1017-1077)’tir. Diğer önemli düşünürümüz ise 12. yy’da Divan-ı Hikmet adlı eseri kaleme alan Türklerin İslamiyet’i benimsemelerinde tasavvuf anlayışının yer edinmesinde büyük rolü olan mutasavvıf Ahmet Yesevi (1093-1167)’dir. Her iki düşünür zamansal olarak yakın bir döneme tekabül etmiş olup tefekkür dünyaları insanın erdemli bir şekilde hayatını idame ettirmesi gerektiği ve yaşamın anlam kazanmasının ölüm bilinciyle zuhur ettiğini ifade etmişlerdir. Ölüme yapılan vurgu nihayetinde ahiret hayatına olan hazırlığı vurgulamaktadır. Bu çalışmada Kutadgu Bilig ve Divan-ı Hikmet eserlerinde yer verilen insanın bu dünyada iyi ameller işlemesi gerektiği, nefsin kötü hallerden sakındırılması, bedenin dünya albenilerine esir olmaması, ruhun yetkinleştirilmesi için insanın ölüm bilinciyle nasıl eylemesi gerektiği hususlarına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Divan-ı Hikmet, Türk-İslam Düşüncesi, Ölüm

Kaynakça

• Ahmet Yesevi, Dîvân-ı Hikmet, (çev. Hayati Bice), Ankara, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Demirci, Mehmet. “Ahmet Yesevi’nin Tasavvufi Anlayışı”, Divân-ı Hikmet Sohbetleri, (ed. Zülfikar Güngör), Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2018. s. 105-121.
• Demirci, Mehmet. “Mutasavvıflara Göre Ölüm”, İslami Araştırmalar, 1987. s. 89-104.
• Eraslan, Kemal, “Ahmed-i Yesevi”, Erdem Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 21, 1995. s. 799-819.
• Eraslan, Kemal, Divan-ı Hikmet Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
• Fındıkoğlu, Ziyaettin Fahri, “XI'inci Asırda Bir Türk Mütefekkiri ve Ahlaki Düşünceleri”, Cumhuriyet Halk Partisi Yayını, İstanbul, 1938.
• Gazâlî, Hakikat Bilgisine Yükseliş, (çev. Serkan Özburun), İnsan Yayınları, İstanbul, 2007.
• Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Din, (çev. Ahmet Serdaroğlu), Ankara, t.y, Cilt. 3.
• Gazâlî, Ölüm ve Ötesi, İstanbul, Sağlam Yayınevi, İstanbul, 1999.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, 100 Soruda Tasavvuf, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1985.
• Güngör, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1993.
• İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, (çev. Ekrem Demirli), Litera Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• İbn Miskeveyh, “Ölüm Korkusu, Mahiyeti ve Nefsin Ölümden Sonraki Durumu”, (çev. İbrahim Aslan), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011. s. 327-322.
• İbn Sînâ, Risaleler, (çev. Alparslan Açıkgenç; M. Hayri Kırbaşoğlu), Avrasya Yayınları, Ankara, 2004.
• Kenjetay, Dosay, Hoca Ahmet Yesevî’nin Ahlâk Felsefesi, Hoca Ahmet Yesevî Ocağı Yayınları, Ankara, 2003.
• Kenjetay, Dosay, Hoca Ahmet Yesevî’nin Düşünce Sistemi, Hoca Ahmet Yesevî Ocağı Yayınları, Ankara, 2003.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1976.