Üniversite Öğrencilerinin Zihinsel Engelli Bireylerde Sporun Etkilerine Yönelik Farkındalıklarını Karma Yöntemle Keşfetmek

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 309 - 322, 30.09.2025

Sevim Handan Yılmaz , Mehmet Çetin

https://doi.org/10.18826/useeabd.1724607

Öz

Amaç: Araştırmada üniversite öğrencilerinin zihinsel engelli bireylerde sporun etkilerine yönelik farkındalıklarını karma yöntemle keşfetmek amaçlanmıştır.
Yöntem: Araştırma kapsamında karma yöntem desenlerinden “Çeşitleme Deseni” kullanılmıştır. Araştırmanın nicel kısmı tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel kısmında ise olgubilim deseninden faydalanılmıştır. Bu kapsamda araştırmanın nicel kısmına yaşları 19 ile 25 arasında değişen, 224’ ü erkek 135’i kadın toplamda 359 üniversite öğrencisi katılım sağlamıştır. Araştırmanın nitel kısmına aynı yaş grubu 10 üniversite öğrencisi katılım sağlamıştır. Araştırmada nicel verilerin toplanma sürecinde tarama yönteminden, nitel verilerinin toplanmasında ise yarı yapılandırılmış görüşme yönteminden faydalanılmıştır.
Bulgular: Araştırmanın nicel bulgulara göre; katılımcıların cinsiyeti, sınıf düzeyi, engelli bireylere yönelik ders alma durumu ve düzenli spor yapma gibi değişkenler bağlamında, zihinsel engelli bireylerde sporun etkilerine yönelik farkındalık düzeyi üzerinde anlamlı bir etki görülmemiştir. Araştırmanın nitel bulgularına göre SBF öğrencilerinin sporun zihinsel engelli bireyler üzerindeki etkilerine dair yaşantılarına dayalı olarak geliştirdikleri kişisel anlamları ve bu duruma ilişkin farkındalıklarını ortaya koymaktadır. İçerik analizi sonucunda dört ana tema belirlenmiştir. (1) Sporun zihinsel engelli bireyler üzerindeki etkileri, (2) engelli bireylerin spor hakkı, (3) toplumsal engeller ve çözüm önerileri, (4) zihinsel engellilikte sporun sağlık boyutuna ilişkin öğrenci algısı.
Sonuç: Zihinsel engelli bireylerin spora katılımına yönelik toplumsal tutumların dönüştürülmesi, kapsayıcı spor politikalarının yaygınlaştırılması ve bu sürece destek olacak nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi, araştırmanın ortaya koyduğu başlıca gerekliliklerdendir. Sonuç olarak üniversite öğrencilerinin farkındalık düzeylerinin artırılması hem bireysel hem toplumsal düzeyde daha kapsayıcı ve bütüncül yaklaşımların benimsenmesine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Beden Eğitimi , Farkındalık , Spor , Zihinsel Yetersizlik

Exploring University Students' Awareness of the Effects of Sports on Individuals with Intellectual Disabilities Using a Mixed Method Approach

Öz

Aim: This study explored the distances universities have towards sports relationships among individuals with intellectual disabilities.
Methods: A mixed-method design, the "Diversification Design," was employed. The quantitative part used a survey model with 359 university graduates (224 male, 135 female), aged 19–25. The qualitative part followed a phenomenological design and included 10 university students from the same age group. Quantitative data was collected via surveys, while semi-structured interviews were used for qualitative analysis.
Results: Positive findings indicated that variables such as gender, grade level, taking disability-related classes, and regular sports participation did not significantly impact on critical aspects of the relationship between sports and individuals with intellectual disabilities. Qualitative results showed that sports in the Faculty of Political Sciences (SBF) are personal activities shaped by the daily lives of individuals with intellectual disabilities and occur under normal conditions. Content analysis revealed four main themes: (1) the connection between sports and individuals with intellectual disabilities, (2) the right to exercise, (3) societal barriers and solutions, and (4) student views on the health aspects of sports for individuals with intellectual disabilities.
Conclusion: Changing societal attitudes, expanding inclusive sports policies, and developing human resources to support students are essential steps. These efforts will help universities grow and adopt more inclusive, holistic approaches on both individual and societal levels.

Anahtar Kelimeler

Awareness , Mental Disability , Physical Education , Sports

Kaynakça

• Aitchison, B., Rushton, A. B., Martin, P., Barr, M., Soundy, A., & Heneghan, N. R. (2022). The experiences and perceived health benefits of individuals with a disability participating in sport: A systematic review and narrative synthesis. Disability and Health Journal, 15(1), 101164. https://doi.org/10.1016/j.dhjo.2021.101164
• Altınışık, Ü., İlhan, E. L., & Kurtipek, S. (2021). Zihinsel engelli bireylerde sporun etkilerine yönelik farkındalık: Spor yöneticisi adayları üzerine bir araştırma. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(2), 79–90. https://doi.org/10.33459/cbubesbd.973598
• Avşaroğlu, S., & Okutan, H. (2018). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin yaşam doyumları, iyimserlik ve psikolojik belirti düzeylerinin incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 59–76.
• Aykut, Ç., Emecen, D. D., Dayı, E., & Karasu, N. (2014). Zihin engelli öğrencilere küçük grup öğretimi sırasında video ipucu kullanılarak zincirleme becerilerin kazandırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(3), 1075–1087. https://doi.org/10.12738/Estp.2014.3.1984
• Blick, R. N., Saad, A. E., Goreczny, A. J., Roman, K., & Sorensen, C. H. (2015). Effects of declared levels of physical activity on quality of life of individuals with intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 37, 223–229. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.11.021
• Capio, C. M., Sit, C. H., Eguia, K. F., Abernethy, B., & Masters, R. (2014). Fundamental movement skills training to promote physical activity in children with and without disability: A pilot study. Journal of Sport and Health Science, 4(3), 235–243. https://doi.org/10.1016/j.jshs.2014.08.001
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixed Methods Approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Çavdar, B. (2011). Öğretilebilir zihinsel engelli öğrencilerde beden eğitimi ve spor aktivitelerinin toplumsallaşma düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi.
• Çevik, O., & Kabasakal, K. (2013). Spor etkinliklerinin, engelli bireylerin toplumsal uyumuna ve sporla sosyalleşmelerine etkisinin incelenmesi. International Journal of Social and Economic Sciences, 3(2), 74–83.
• Elipe-Lorenzo, P., Diez-Fernández, P., Ruibal-Lista, B., & López-García, S. (2025). Barriers faced by people with disabilities in mainstream sports: A systematic review. Frontiers in Sports and Active Living, 7, Article 1520962. https://doi.org/10.3389/fspor.2025.1520962
• Ghosh, D., & Datta, T. K. (2012). Functional improvement and social participation through sports activity for children with mental retardation: A field study from a developing nation. Prosthetics and Orthotics International, 36(3), 339–347. https://doi.org/10.1177/0309364612451206
• Giagazoglou, P., Kokaridas, D., Sidiropoulou, M., Patsiaouras, A., Kara, C., & Neofotistou, K. (2013). Effects of a trampoline exercise intervention on motor performance and balance ability of children with intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 34(9), 2701–2707. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2013.05.034
• Groff, D. G., Lundberg, N., & Zabriskie, R. B. (2009). Influence of adapted sport on quality of life: Perceptions of athletes with cerebral palsy. Disability and Rehabilitation, 31(4), 318–326. https://doi.org/10.1080/09638280801976233
• Gür, A. (2001). Özürlülerin sosyal yaşama uyum süreçlerinde sportif etkinliklerin rolü. Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları.
• Hinckson, E. A., & Curtis, A. (2013). Measuring physical activity in children and youth living with intellectual disabilities: A systematic review. Research in Developmental Disabilities, 34(1), 72–86.
• İlhan, E. L. (2008). Zihinsel engelli çocuklar için beden eğitimi ve sporun genel gelişim süreçleri açısından önemi. Çağdaş Eğitim Dergisi, 33(350), 2–17.
• İlhan, E. L., & Arman, N. (2024). Antrenörlerin zihinsel yetersizliği olan bireylerde sporun etkilerine yönelik farkındalık düzeyleri. Herkes için Spor ve Rekreasyon Dergisi, 6(1), 16–22.
• İlhan, E. L., & Esentürk, O. K. (2015). Zihinsel engelli bireylerde sporun etkilerine yönelik farkındalık ölçeği (ZEBSEYFÖ) geliştirme çalışması. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 9(1), 19–36.
• Jaarsma, A., Dijkstra, P. U., Geertzen, J. H. B., & Dekker, R. (2014). Barriers to and facilitators of sports participation for people with physical disabilities: A systematic review. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 24(6), 871–881. https://doi.org/10.1111/sms.12218
• Kapsal, N. J., Dicke, T. D., Morin, A. J. S., Vasconcellos, D., Maïano, C. M., Lee, J., & Lonsdale, C. (2019). Effects of physical activity on the physical and psychosocial health of youth with intellectual disabilities: A systematic review and meta-analyses. Journal of Physical Activity and Health. https://doi.org/10.1123/jpah.2018-0675
• Karademir, T., Açak, M., Türkçapar, Ü., & Eroğlu, H. (2018). Beden eğitimi öğretmen adaylarının zihinsel engellilere yönelik tutumlarının belirlenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 20(3), 103–112.
• Karasar, N. (2010). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaya, A., & İlhan, E. L. (2024). Özel Eğitim ile Beden Eğitimi ve Spor Öğretmen Adaylarının Zihinsel Engelli Bireylerin Sportif Etkinliklere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 02(01), 13–22.
• Kırımoğlu, H., Esentürk, O., İlhan, E. L., & Yılmaz, A. (2016). İlköğretim, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi öğretmenleri ile beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının zihinsel engelli bireylerin fiziksel egzersize katılımlarının etkilerine yönelik farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 231–244.
• Kuter, F. Ö., & Kuter, M. (2012). Beden eğitimi ve spor yoluyla değerler eğitimi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 3(6), 75–94.
• Metin, N. (2018). Zihinsel engelli çocuklar. (Ed.: N. Metin), Özel gereksinimli çocuklar içinde (2. Baskı/ s. 73–114). Anı Yayıncılık.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Sage.
• Morgan, D. L. (2008). Sampling in Focus Groups: A Primer in Data Collection. Qualitative Health Research, 18(11), 1615–1621.
• Özer, D., Baran, F., Aktop, A., Nalbant, S., Ağlamış, E., & Hutzler, Y. (2012). Effects of a Special Olympics Unified Sports soccer program on psycho-social attributes of youth with and without intellectual disability. Research in Developmental Disabilities, 33(1), 229–239. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2011.09.011
• Patton, M. Q. (2005). Qualitative research. John Wiley & Sons, Ltd.
• Reppermund, S., & Trollor, J. N. (2016). Successful ageing for people with an intellectual disability. Current Opinion in Psychiatry, 29(2), 149–154. https://doi.org/10.1097/YCO.0000000000000228
• Shields, N., & Synnot, A. (2016). Perceived barriers and facilitators to participation in physical activity for children with disability: A qualitative study. BMC Pediatrics, 16, 9. https://doi.org/10.1186/s12887-016-0544-7
• Teddlie, C., & Tashakkori, A. (2009). Foundations of Mixed Methods Research: Integrating Quantitative and Qualitative Approaches in the Social and Behavioral Sciences. Sage Publications.
• Turhal, S. N., Başkut, Y. H., Altınışık, Ü., & İlhan, L. (2022). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin ebeveynlerinin sporun etkilerine yönelik farkındalık düzeyleri. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 17(2), 194–206. https://doi.org/10.33459/cbubesbd.1145570
• Wilson, A., Longo, V., Ma, J., & Bulut, S. (2024). Perceived barriers and facilitators to physical activity among individuals with disabilities: A qualitative study. International Journal of Sport Studies for Health, 7(3), 62–69. https://doi.org/10.61838/kman.intjssh.7.3.2
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Journal of Theory and Practice in Education, 2(2), 1304–9496.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yılmaz, A., Şentürk, U., & Demir, E. (2015). Zihinsel engellilerde fiziksel aktiviteye yönelik uygulamaların içerik analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(13), 312–327.